اطلاع‌رسانی به شیوه رادیویی

در عصری به سر می‌بریم که دست‌کم با دو ویژگی شناخته می‌شود. یکی رسانه‌ای شدن جوامع و به اصطلاح ظهور عصر ارتباطات و اطلاعات و دیگری مصرف‌گرایی و عطش انسان مدرن به مصرف کالا و خدمات. جالب این‌که برای فهم این وضعیت یکی از بهترین شیوه‌های ممکن شناخت نسبت بین این دو ویژگی است یعنی نسبت بین رسانه‌ها و مصرف.

به عبارت بهتر بررسی این‌که رسانه‌ها چه تاثیری بر میل به مصرف مردم در جوامع مدرن دارند، از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار است به نظر محققان علوم ارتباطات اساسا افکار عمومی محصول عملکرد رسانه‌هاست و آنها هستند که مبتنی بر قدرت و برد رسانه با بهره‌گیری از تکنیک‌ها و تمهیداتی مثل تبلیغات، اقناع، پروپاگاندا و... مصرف‌گرایی را در سطح جامعه دامن زده و با تغییر سبک زندگی، میل به مصرف را کم می‌کنند. قطعا یکی از این رسانه‌های موثر رادیو است که اگر از حیث جامعه‌شناسی مصرف بخواهیم به آن نگاه کنیم باید آن را صدای تبلیغ و تبلیغات بازرگانی بدانیم که صاحبان تولید کالا با استفاده از ظرفیت آن می‌توانند مخاطب را ترغیب به خرید کنند، اما رسانه‌ها ذاتا واجد کارکرد مصرف‌گرایانه نبوده و می‌توان از این ابزار صوتی برای اصلاح الگوی مصرف و در نهایت کاهش یا تعدیل مصرف‌زدگی نیز استفاده کرد.

اگر بخواهیم با نگاهی کاربردی به نسبت رادیو و مصرف بنگریم، دست‌کم می‌توان دو کارکرد مهم برای آن عنوان کنیم. رادیو بنا به ماهیت رسانه‌ای بودن خویش قطعا واجد کارکرد اطلاع‌رسانی بوده و اتفاقا از این حیث پرسرعت‌ترین ابزار ارتباطی محسوب می‌شود. بنابراین شبکه‌های مختلف رادیویی بویژه رادیوهایی مثل پیام یا رادیو اقتصاد و بازار می‌توانند با اطلاع‌رسانی یا تهیه گزارش از مراکز خرید معتبر یا نمایشگاه‌های بهارانه‌ای که در این ماه برای تسهیل در خرید عید مردم برپا می‌شود، آنها را از وجود این مراکز و راه‌های سهل‌الوصول به آنها برای دسترسی به کالاهای مورد نیاز خود راهنمایی کنند. درواقع رادیو می‌تواند به‌عنوان یک ابزار و بازوی کمکی به فرآیند خرید و فروش در روزهای شلوغ عید شناخته شود و اطلاعات لازم اقتصادی ـ تجاری ـ بازرگانی را که می‌تواند منجر به خرید آسان و بهینه شود را در اختیار مخاطبان خود قرار دهد. از این طریق می‌توان جلوی بسیاری ازمراکز غیراستاندارد تولید کالا و خدمات را گرفت و از سوءاستفاده سوداگران و سودجویان جلوگیری کرد.

درواقع رسانه‌ای مثل رادیو می‌تواند با اطلاع‌رسانی و آگاهی‌بخشی به مخاطب در حوزه خرید و فروش به ایجاد و گسترش حس اعتماد عمومی و اجتماعی در جامعه کمک کند. از طریق این اعتماد‌سازی، مردم با خیال راحت‌تر به خرید و مصرف کالا می‌پردازند. ایجاد حس اعتماد در معادلات و معاملات تجاری بویژه در رفع مایحتاج مردم دست کمی از اهمیت کیفیت کالا نداشته و چه‌بسا از آن هم مهم‌تر است. یکی از دلایل رضایت ما از خرید کالا وقتی است که نسبت به جنسی که خریده‌ایم اعتماد داشته باشیم و رادیو می‌تواند از طریق اطلاع‌رسانی و آگاهی‌بخشی، خرید استاندارد و مطمئن را برای مخاطبان خود فراهم کند.

از سوی دیگر اما نقش رادیو تلاش برای الگوسازی و بهینه کردن رفتار مصرف است. این دومی شاید در این زمانه اهمیت بیشتری از کارکرد اول داشته باشد. یکی از دلایل مهم نبود رضایت از زندگی و معیشت نبود مهارت و آگاهی کافی نسبت به درست مصرف کردن کالاست. افراطی‌گری در مصرف امروزه به حدی افزایش یافته که بسیاری از خرید‌های ما صرفا از روی چشم و هم‌چشمی یا تجمل‌گرایی بیمارگونه است. درواقع بسیاری از خرید‌های ما براساس نیاز واقعی تعریف نشده و غیرضروری است. اصلاح الگوی مصرف می‌تواند به برجسته شدن فرهنگ و رفتار پس‌انداز در جامعه کمک کرده و این نکته را آموزش دهد که با مصرف درست می‌توان به آرامش و لذت بیشتری در زندگی رسید و مصرف بی‌رویه و افراطی دلیلی بر ثروتمند بودن و حس برتری‌طلبی نسبت به دیگران نیست. رادیو اکنون بهترین زمان ممکن را در اختیار دارد تا با تهیه برنامه‌های متعدد تحلیلی ـ ترغیبی به موضوع مصرف، الگوی رفتار مصرف و راهکارهای آن پرداخته و از این طریق در بهبود فرهنگ عمومی موثر باشد.

رادیو با بهره‌گیری از عناصری که در بالا به آن اشاره کردیم صرفا به مصرف‌کننده کمک نمی‌کند، بلکه می‌تواند به تولیدکنندگان داخلی نیز از طریق تشویق و ترغیب مردم به مصرف کالاهای ایرانی کمک کرده و از آنها حمایت و پشتوانی کند. امروزه ما به همان اندازه‌ای که به رشد و رونق اقتصادی نیازمندیم به تغییر و اصلاح رفتار اقتصادی نیز محتاجیم که این دومی یک کار فرهنگی است و رسانه‌ها بیشترین نقش را در انجام بهینه آن دارند. رسانه‌ها به‌عنوان یک مرجع رفتار و فرهنگ عمومی از قابلیت و توان بیشتری نسبت به نهادهای فرهنگی دیگر برخوردار بوده و می‌تواند با ساخت برنامه‌های مصرف محور به طرح، تبیین و الگوسازی در این حوزه پرداخته و در نهایت به اقتصاد و تولید و مصرف ملی کمک کند.همچنین سویه اقناعی برنامه‌های رادیویی را نباید دست کم گرفت چرا که این ویژگی با نیاز جامعه ایران به فرهنگ‌سازی در حوزه اقتصاد و مسائل آن از جمله مصرف، ارتباط مستقیم داشته و می‌تواند به غنای فرهنگ مصرف در سطح ملی کمک کند بخصوص که در این سال‌ها بحث اقتصاد مقاومتی نیز مطرح شده است.

یکی از مهم‌ترین وجوه این اقتصاد مقاومتی، مصرف صحیح و بهینه است. مقاومت نه به معنای صرفنظر کردن که به معنای صرفه‌جویی کردن و درست مصرف کردن. اینک که در آستانه عید و بالا رفتن میزان خرید در جدول سالانه آن هستیم رادیو می‌تواند نقش موثری در تعادل‌سازی و ارائه الگوی مصرف داشته و رسالت خود را به‌عنوان یک رسانه آگاهی‌بخش و فرهنگ‌ساز ایفا کند.

سیدرضا صائمی