سرنوشت 40 هزار لهستانی در ایران

یکی از تبعات جنگ جهانی دوم مهاجرت دهها هزار لهستانی به شهرهای ایران بود ، مهاجرتی که نتیجه حضور اشغالگران در کشور و مداخلات آنان بوده است . مهاجران لهستانی که بر اثر اشغال کشورشان ترک خانه و دیار کرده بودند ، توسط شوروی ها به خاک ایران سوق داده شدند . متفقین در نظر داشتند از جوانان لهستانی در جنگ با آلمانها استفاده کنند . از همین روی تعداد زیادی از آنان از طریف بندر انزلی وارد ایران شدند تا به جبهه های جنگ تحت فرماندهی انگلیسی ها بروند . تعدادی که از 25 هزار نفر مورد توافق با دولت ایران به 40 هزار نفر افزایش یافت . در میان آنان زنان ، اطفال و سالخوردگان بیمار نیز حضور داشتند . امری که موجب بروز مشکلاتی برای ایرانیان شد . همچنین با وجود قراری که گذاشته شده بود که مهاجران لهستانی تنها از ایران به عنوان یک معبر استفاده کنند ، بسیاری از آنان در کشور ماندگار شدند . این در حالی بود که دولت ایران خود با قحطی و کمبود مواد غذایی ، نابسامانی سیاسی و اقتصادی در اثر اشغال کشور و ... مواجه بود . با این همه ، ایرانیان با میهمانان ناخوانده خود رفتاری در شان پیشینه و رویه خود داشتند . دولت ایران به سرعت در دستورالعملی مساعدت و مراقبت از مهاجران لهستانی را در برنامه های خود قرار داد. در این دستورالعمل آمده بود :

« 1 – مساعدت فوری در تهیه محل سکونت جهت عده معروضه بالا که با رعایت اصول بهداشت نگاهداری شوند ، بخصوص تهیه و واگذاری محلی برای بیمارها که فعلا در حدود 250 نفر تخمین زده می‌شوند که بتوان فورا آنان را تحت مداوا قرار داد و یا یک بیمارستان ویژه برای انجام منظور به اختیار آنها گذارده شود .

2 – ابنیه و اماکنی که برای نگاهداری آنان تعیین می‌شود نوعی باشد که اطفال ، زنها و مردها جدا از یکدیگر نگاهداری و از هر دسته نسبت به وضعیت آنها در صورت لزوم جداگانه استفاده شود ...»

بسیاری از این مهاجران به بیماریهای مختلف از جمله تیفوس و تیفوئید مبتلا بودند که دولت ایران فاقد امکانات برای مراقبت از آنان بود . علاوه بر این ایرانیان بسیاری در نتیجه این میهمان نوازی دچار بیماریهای مهلک شده و جان خود را از دست دادند . با این وجود ایرانیان علیرغم مصائبی که داشتند از میهمان نوازی دریغ نکردند . حتی امکاناتی برای کودکان بی سرپرست لهستانی فراهم آوردند . وزیر مختار لهستان – کارل بادر – در نامه ای به استاندار خراسان از این رفتار ایرانیان چنین یاد می‌کند :

« نیات خیرخواهانه جنابعالی نسبت به هم میهنان من ، مهاجران لهستانی ، تاثیر عمیقی بر من بخشیده است . طبق گزارشاتی که به من رسیده ، جنابعالی از روی کمال مرحمت یک دستگاه عمارت بزرگ را در اختیار اطفال یتیم لهستانی گذارده اید که در آنجا آنها نگهداری شوند . من از صمیم قلب از مراحم خیرخواهانه و نوع پرستانه جنابعالی متشکرم و اطمینان می‌دهم که لهستانیها برای همیشه کمال امتنان را از جنابعالی خواهند داشت »

بدین ترتیب ایرانیان در هیاهو و مصائب برخاسته از جنگ جهانی دوم از روحیه ملی خود که احترام به همنوع در آن برجستگی دارد دست بر نداشتند . آن نسلی که در آن دوره می‌زیست به شایستگی نشان داد که خلف شایسته ای برای سعدی در عمل به گفتار اوست . نامه نمایندگان مهاجران لهستانی به دولتمردان ایرانی نیز حکایت از وجود چنین روحیه ای دارد :

« در این موقع که پناهندگان لهستانی بع از سه سال اقامت در خاک پاک کشور شما از این سرزمین عزیمت می‌کنند ، اینجانبان از آنجناب تمنا داریم که بهترین تشکرات صمیمانه ما را در مقابل میهمان نوازی و پذیرایی دوستانه که از طرف آنجناب و کلیه اولیای امور ایرانی و عامه مردم به عمل آمده ، قبول فرمایند . این حسن میهمان نوازی و پذیرایی و همچنین تمام اقدامات و توجهاتی که از طرف اولیای کشوری و لشکری ایران به عمل آمده هیچگاه از خاطره ملت لهستان پاک نخواهد شد . تمام ما ها که در وطن شما زندگانی کرده ایم بهترین یادبودها را از آن حفظ خواهیم کرد . ما نه تنها با قلبی مملو از امتنان ایران را ترک می‌کنیم بلکه بهترین ادعیه صمیمانه خود را برای سعادت و ترقی کشور شما و ملت ایران نثار می‌کنیم ...»

اسنادی از اشغال ایران در جنگ جهانی دوم ،مرکز پژوهش و اسناد ریاست جمهوری ، دی 1389 ، جلد سوم ،ص 14 و 15