مشکل حل شد، پوست سیب را نگیرید

سال گذشته امنیت غذایی مردم بارها و بارها تهدید شد. تقریبا هفته‌ای نبود که رسانه‌های مختلف، از آلوده بودن یک محصول خوراکی یا آشامیدنی خبری انتشار ندهند؛ طوری که حتی سال گذشته مردم با خیلی از واژه‌های تخصصی مثل «پالم» هم آشنا شدند. این روزها خیلی از مردم می‌توانند درباره این روغن گیاهی و مضرات وجود آن در شیر صحبت کنند، اتفاقی که در گذشته سابقه نداشت.

درباره سلامت بسیاری از محصولات غذایی دیگر نیز همواره این شک و شبهه وجود دارد. بخصوص در فضای مجازی نیز با انبوه اخبار رسمی و غیررسمی روبه‌رو هستیم که به راست یا به دروغ، هربار خبر از ناسالم بودن یک ماده غذایی جدید را منتشر می‌کنند.

همه اینها کار را برای انتخاب تغذیه سالم سخت‌تر کرده است و حالا مردم به نقطه‌ای رسیده‌اند که واقعا بدرستی نمی‌دانند کدام ماده غذایی سالم است و کدام ناسالم.

درباره همه دغدغه‌ها و دل نگرانی‌های حوزه سلامت مواد غذایی، با دکتر هدایت حسینی، مدیر کل نظارت و ارزیابی فرآورده‌های خوراکی و آشامیدنی سازمان غذا و دارو، گفت‌وگویی انجام داده‌ایم که حاصل گفت‌وگو با این دامپزشک و متخصص صنایع غذایی در پی می‌آید.

چه تضمینی وجود دارد که امسال هم مثل سال قبل ماجرای «پالم» تکرار نشود و دوباره شرکت‌های لبنیاتی به هر دلیلی روغن غیرمجاز را به جای چربی طبیعی شیر به مردم نفروشند؟

بر اساس ضوابطی که ما در وزارت بهداشت ابلاغ کرده‌ایم، دیگر استفاده از هر نوع روغن گیاهی در فرآورده‌های لبنی ممنوع است، البته بجز بستنی. در ارتباط با این موضوع هم ما همکاری خوبی را با سازمان استاندارد داشتیم. در این رابطه، استاندارد فرآورده‌های لبنی هم اصلاح شد و بر اساس استانداردهای ملی ایران نیز هم‌اکنون تمام فرآورده‌های لبنی، مجاز به استفاده از روغن‌های گیاهی نیستند.

یعنی لبنیاتی که الان در بازار موجود است، همگی عاری از چربی‌های گیاهی است. در سال گذشته نیز ما کنترل شدیدی روی فرآورده‌های لبنی داشتیم. در ابتدای برخورد جدی ما که مردم هم متوجه موضوع پالم شده بودند، تعداد تخلف بیشتر بود، اما با متخلفان مطابق قانون رفتار شد، تا جایی که در اواخر سال گذشته تقریبا طی بررسی‌هایی که انجام شد، به تخلفی برخورد نکردیم.

اما حتی بعد از آن‌که از سوی سازمان غذا و دارو اعلام شد محصولات لبنی، عاری از پالم شده‌اند، به فاصله چند روز بعد اعلام شد برخی شرکت‌ها دوباره تخلف کرده‌اند؟

مشکل به اینجا برمی‌گشت که برخی محصولات لبنی، تاریخ انقضای طولانی‌تری دارند. به همین علت در زمانی که تولید شده بودند، ممکن است در آن برهه زمانی، همچنان در بازار وجود داشت، اما پس از این‌که ما این محصولات را هم شناسایی کردیم، آنها هم جمع‌آوری شدند و پس از آن، دیگر موردی از تخلف یافت نشد.

بنابراین ما از سال گذشته، کنترل بسیار دقیقی در ارتباط با واردات روغن پالم و محل استفاده‌اش داشته‌ایم و به همین دلیل، به مردم اطمینان می‌دهیم که امکان تکرار تخلف پالم در شیرها وجود ندارد.

البته جدای از پالم، بحث وجود وایتکس در برخی شیرها هم مطرح می‌شود.

مستندات دقیقی در این رابطه وجود ندارد و به نظر هم نمی‌آید که این ترکیب مورد استفاده قرار گرفته باشد.

اما بارها از سوی برخی کارشناسان، وجود وایتکس در شیر برای ماندگاری بیشتر آن مطرح شده است. آیا کل این موضوع را تکذیب می‌کنید؟

من در مقام تکذیب نیستم و فقط در این گفت‌وگو به ارائه گزارش می‌پردازم. بالاخره این خبرها به گوش ما هم می‌رسد و ما هم موظفیم اقدامات لازم را انجام بدهیم. در این رابطه می‌توانم گزارش بدهم که ما روشی را در آزمایشگاه برای بررسی ترکیبات باقیمانده از کلر در شیر راه‌اندازی کرده‌ایم، اما تاکنون در بررسی‌های ما این ترکیبات در شیرها ملاحظه نشده است.

اگر بخواهیم کمی شفاف‌تر صحبت کنیم و حتی بپذیریم که وایتکس هم در هیچ شیری وجود ندارد، بحث اینجاست که هم‌اکنون مردم هنگام مصرف بسیاری از مواد غذایی نگرانند و به مرحله‌ای رسیده‌اند که دیگر واقعا نمی‌دانند باید چه محصول غذایی را بخورند که سالم باشد. آیا فکر نمی‌کنید بخشی از این مشکل به نظارت‌های ناکافی برمی‌گردد؟

الان نظارت‌های ما در چند سطح در حال انجام است. مواد غذایی که تحت نظارت بهداشتی سازمان غذا و دارو و دانشگاه‌های علوم پزشکی تولید می‌شود، در کارخانه‌هایی ساخته می‌شود که مجاز هستند و پروانه ساخت از وزرات بهداشت دارند. ما با توجه به این‌که سه سطح نظارتی بر این واحدهای تولیدی داریم، سلامت این مواد غذایی را تائید می‌کنیم.

این محصولات، پروانه ساخت در وزارت بهداشت و سازمان غذا و دارو دارند و آن لوگوی غذا و دارویی که روی محصولات نقش می‌بندد نیز نشان‌دهنده این است که مواد غذایی از سلامت کافی برخوردار است.

نظارت‌های غذایی ما در سه سطح انجام می‌شود؛ یکی بازرسی‌هایی است که بازرسان ما در سازمان غذا و دارو از واحدهای تولیدی انجام می‌دهند که شامل نظارت بر مواد اولیه مورد استفاده، خط تولید، فناوری تولید و رعایت نکات بهداشتی ضروری در کارخانه است که مورد توجه و بازرسی ما قرار دارد.

علاوه بر این، ما کنترل‌هایی را هم در سطح عرضه داریم. یعنی محصولات غذایی را مثل مصرف‌کننده از سطح بازار خریداری می‌کنیم و با برنامه‌های کنترلی و ارزیابی، این محصولات در آزمایشگاه مورد کنترل کیفیت قرار می‌گیرد.

در سطح سوم نظارت هم افرادی را داریم که صلاحیت‌شان از طریق سازمان غذا و دارو تائید شده و در کارخانه حضور فعال دارند. این همکاران ما وقتی در کارخانه حضور پیدا می‌کنند، یکی از کارهایشان، کنترل فعالیت‌هایی است که مسئول فنی دارد. نتیجه ارزیابی و بررسی‌های آنها در سازمان غذا و دارو بررسی می‌شود و از این طریق می‌توانیم اطمینان پیدا کنیم که مواد غذایی از سلامت و ایمنی کافی برخوردارند.

اگر به گفته شما نظارت‌ها جامع است و در سه سطح انجام می‌شود، پس چرا از سلامت آب گرفته تا سلامت گوشت و مرغ، حرف و حدیث وجود دارد؟

اول این‌که سلامت آب شرب در حیطه وظایف ما نیست. حیطه وظایف ما فقط سلامت مواد بسته‌بندی و فرآوری شده‌ای است که پروانه ساخت دارند. سلامت مرغ هم که در حوزه وظایف سازمان دامپزشکی است. بنابراین فقط موادی که پروانه ساخت سازمان غذا و دارو دارند، تحت‌نظر ما هستند و مثلا سازمان دامپزشکی در کشور، متولی بهداشت مواد غذایی خام مثل گوشت و مرغ است.

یعنی سلامت مرغ هم در حیطه وظایف شما نیست؟

خیر. اما اگر فرآوری و بسته‌بندی شود، در حیطه وظایف سازمان غذا و دارو قرار می‌گیرد.

اما در همین مرغ‌های بسته‌بندی که سلامت آن در حیطه وظایف شماست، برخی کارشناسان از وجود سرب در همین مرغ‌ها حرف می‌زنند.

ما مشکل خاصی را ندیده‌ایم. حتی در سال گذشته که بررسی کردیم و گفته شد فلزات سنگین در مرغ و گوشت وجود دارد، وقتی بررسی کردیم، هیچ مشکل خاصی در آن وجود نداشت.

در مورد گوشت‌های وارداتی هم که می‌گویند بعضی از آنها آلوده به مواد رادیواکتیو است.

سازمان دامپزشکی نظارت خوبی را بر مراکز عرضه و بسته‌بندی گوشت و ناوگان حمل و نقل آن دارد و فکر نمی‌کنم چنین موردی وجود داشته باشد. البته من در مقام رسیدگی به این موضوع نیستم و نمی‌توانم اظهارنظر بکنم، ولی نظارت نظام دامپزشکی فرآیندی قوی است که از قبل از کشتار تا بعد از بسته‌بندی و توزیع آن ادامه دارد.

سلامت سوسیس و کالباس در حوزه فعالیت شما هست؟

بله. سوسیس و کالباس فرآورده‌هایی هستند که بخشی از آنها از گوشت درست شده و بخش دیگر آن از موادی مثل آرد، گندم و سویا به دست آمده است. ما در ارتباط با سلامت سوسیس و کالباس هم همان سه سطح نظارتی را که گفتم اعمال می‌کنیم.

خیلی از همین سوسیس و کالباس‌ها هم که از خمیر مرغ درست می‌شود. این خبری تائید شده است که نمی‌توان آن را رد کرد.

بله، در این زمینه تخلفاتی وجود داشته که البته الان از سطح بازار جمع شده است. خمیر مرغ یک اصطلاح عامیانه است. این خمیر ترکیبی است که در واقع وقتی قسمت‌های عمده مرغ از آن جدا می‌شود، از مانده گوشت آن برخی فرآورده‌های غذایی درست می‌شود که در تمام دنیا هم کاربرد دارد. اما می‌پذیریم که شرایط تولید خمیر مرغ در کشور ما نیاز به ارتقای کیفی دارد که همکاران ما در دامپزشکی هم تلاش کرده‌اند و در این زمینه ارتقای خوبی را داشتیم. جدای از این‌که باید بگویم الان دیگر استفاده از خمیر مرغ در ایران مجاز نیست.

ولی همچنان استفاده می‌شود؟

خیر. نظارت ما اجازه این کار را نمی‌دهد.

کافی است سری به بازار بزنید و از نزدیک خمیر مرغ را ببینید.

بله، تخلفاتی هست که البته ما با کنترل‌هایی که داشته‌ایم، در مقابل آن ایستاده‌ایم. مثلا اگر در خط تولید بوده، اجازه عرضه نداده‌ایم یا اگر در بازار بوده، جمع‌آوری کرده‌ایم و همچنان هم با متخلفان برابر قانون برخورد خواهد شد.

می‌دانم که نظارت بر سلامت سبزی و میوه هم در حیطه وظایف شما نیست، اما با توجه به این که احتمالا سلامت این محصولات را رصد می‌کنید، الان اوضاع این فرآورده‌های کشاورزی چگونه است؟ چون همین سال قبل هم درباره سبزیکاری با فاضلاب، جنجال‌های زیادی وجود داشت.

ما برای بررسی باقیمانده سموم و کودها در محصولات کشاورزی، برنامه جامعی تهیه کرده‌ایم و طی آن از ده نقطه کشور و از محصولات پرمصرف کشاورزی، باقیمانده سموم و کودها و نیترات را بررسی کردیم. البته بررسی‌های ما هنوز ادامه دارد، ولی نتایج اولیه نشان داده که در پیاز و سیب‌زمینی، باقیمانده کودها بیشتر است.

بقیه محصولات کشاورزی چطور؟

در سال گذشته روی میوه‌هایی مثل خیار و سیب و گوجه‌فرنگی هم کار شد و در ارتباط با باقیمانده سموم و کودها روی سیب‌زمینی، پیاز و کاهو هم کار کردیم. براساس بررسی‌های ما در بعضی محصولاتی که حالت جالیزی دارد ـ مثل سیب‌زمینی و پیاز ـ گاهی باقیمانده کودها وجود داشت و در بعضی میوه‌ها مثل سیب و خیار هم بیشتر باقیمانده سموم موجود بود.

چند وقتی هم می‌شود که وزارت بهداشت درباره «واکس سیب» و خطرات آن هشدار می‌دهد. بالاخره مردم سیب را با پوست بخورند یا نخورند؟

بخشی از واکس میوه‌ها به صورت طبیعی روی میوه هست، اما بخشی از واکس میوه‌ها هم غیرطبیعی است. ما از سال گذشته واردات هر واکس میوه‌ای را منوط به مجوز وزارت بهداشت کردیم که فقط واکس‌های خوراکی وارد شود. اگر روی محصولات غذایی هم از این واکس‌های خوراکی استفاده می‌شود، باید حتما با تائید وزارت بهداشت باشد.

یعنی مردم الان با اطمینان سیب‌ها را پوست نکنده بخورند؟

از نیمه دوم سال گذشته تا امروز، از گمرک‌ها استعلام می‌کنیم که وقتی واکس میوه وارد می‌شود، حتما مجوزها و کیفیت آن نیز بررسی شود، چون در گذشته ورود واکس‌های میوه تحت نظر ما نبود، ما دچار نگرانی بودیم و به مردم هم اعلام کردیم که سیب را با پوست نخورند، اما الان چون خود وزارت بهداشت ناظر این کار است، مردم با اطمینان می‌توانند سیب را با پوست بخورند.

با توجه به گستردگی محصولات غذایی، برایم جالب است که بدانم چند کارشناس و ناظر با شما همکاری دارند و سلامت محصولات غذایی را رصد می‌کنند؟

حوزه نظارت بر غذا در دو بخش فعالیت دارد؛ یکی در بخش سازمان غذا و دارو و بخش دیگر هم در دانشگاه‌های علوم پزشکی که در سطح کشور مدیریت نظارت بر مواد غذایی را بر عهده دارند. 58 دانشگاه علوم پزشکی در سطح کشور داریم که بخشی از آنها به عنوان مدیریت نظارت بر مواد غذایی فعالیت می‌کنند. در کل می‌توانم بگویم مجموعه همکارانمان به 800 تا 850 نفر می‌رسد.

این تعداد نیرو برای نظارت بر این حجم عظیم از فرآورده‌های خوراکی و آشامیدنی کم نیست؟

خوشبختانه در جلسه‌ای که اخیرا با وزیر بهداشت داشتیم، مقرر شد تعداد نیروهای ما به حدود دو برابر برسد و بزودی تعداد نیروهای ناظر ما به حدود 1500 نفر خواهد رسید.

جدای از این خبر، ما برای این‌که توان نظارتی خود را گسترش دهیم، باید وظایف غیرحاکمیتی‌مان را به انجمن‌های تخصصی، نهادهای مردمی و شرکت‌های بازرسی واگذار کنیم تا بتوانیم توان نظارتی خود را هم گسترش دهیم.

این برنامه کمک گرفتن از نهادهای دیگر برای نظارت بیشتر بر محصولات غذایی که هنوز اتفاق نیفتاده است؟

هم‌اکنون توافق‌نامه‌های متعددی را با انجمن‌های تخصصی داشته‌ایم و از توان علمی و تخصصی‌شان استفاده کرده‌ایم، اما مجموع این همکاری‌ها بیشتر از قبل خواهد شد.

همین 850 نیروی فعلی‌تان، چه تخصص‌هایی دارند؟

همه آنها کارشناس، کارشناس ارشد و دکترای تخصصی در رشته‌های علوم و صنایع غذایی، علوم تغذیه، داروسازی، دامپزشکی. بهداشت و ایمنی مواد غذایی هستند.

یعنی هیچ نیرویی ندارید که در رشته‌ای غیرمرتبط با سلامت مواد غذایی درس خوانده باشد؟

خیر، چون کار ما کاملا تخصصی است، متخصصانی غیر از این رشته‌ها نداریم.

قرار بود تبلیغ کالاهای آسیب‌رسان سلامت مثل چیپس و پفک ممنوع شود. این طرح به جایی رسید؟

بله، تبلیغ فرآورده‌های حجیم شده غلات محدود خواهد شد. البته کمیسیونی در وزارت بهداشت که باید فهرست محصولات آسیب‌رسان را تائید و ابلاغ کند، هنوز دارد کار کارشناسی انجام می‌دهد، ولی به محض ابلاغ این فهرست، تبلیغ این گونه محصولات، تخلف خواهد بود و بزودی این فهرست نیز ابلاغ می‌شود.

احساس می‌کنم همه پرسش‌ها درباره سلامت مواد غذایی را با محافظه‌کاری پاسخ دادید. از دید شما، سلامت همه محصولات غذایی مشکلی ندارد، ولی واقعا مردم نظری خلاف این موضوع را دارند.

من نمی‌گویم که سلامت همه مواد غذایی تامین است و شکی نیست که در این زمینه تخلفاتی وجود دارد. وظیفه ما هم به عنوان سازمان غذا و دارو، شناسایی این تخلفات است. ما هرساله هزاران تن ماده غذایی ناسالم را معدوم می‌کنیم، ده‌ها واحد تولیدی غذا را تعطیل و از واردات هزاران قلم مواد غذایی ناسالم، جلوگیری می‌کنیم. قبول دارم که با وجود تمام این نظارت‌ها، باز هم گاهی تخلفاتی پیش می‌آید. به همین دلیل هم از مردم می‌خواهیم حتما محصول غذایی را تهیه کنند که مجوز سلامت داشته باشد و از خرید محصولات مشکوک خودداری کنند.

امین جلالوند ‌‌/ ‌‌گروه جامعه