پایان‌نامه‌فروشی از جرم پنهان تا شغل عیان

اگر تا همین چند سال قبل، فروشنده پایان‌نامه را باید از طریق واسطه و آشنا پیدا می‌کردیم، اما حالا فروش پایان‌نامه کم‌دردسرتر شده است، آن‌قدر که حتی می‌توانید تبلیغات آن را در کف خیابان‌ها و حوالی دانشگاه‌ها براحتی پیدا کنید.

«مشاوره پایان‌نامه» یا «آموزش نگارش پایان‌نامه و مقالات علمی» عنوان‌های جدیدی است که در ظاهر امر باید فقط به دانشجو مشاوره علمی بدهد، اما در مقام عمل، خیلی‌هایشان همان کار پایان‌نامه‌فروشی سابق را با اسامی و عناوین جدید ادامه می‌دهند.

در این بازار غیررسمی، ماهانه میلیون‌ها تومان پول جابه‌جا می‌شود و خیلی از مدرک‌داران رشته‌های مختلف دانشگاهی ـ بخصوص مدرک‌داران بیکار دانشگاه‌ها ـ جذب این کار می‌شوند.

در شرکت‌های فروش پایان‌نامه که با عناوین مختلفی مثل شرکت‌های علمی یا مراکز ارائه مشاوره‌های آموزشی به دانشجویان فعالیت می‌کنند، گاهی از کمک دانشجویان هم استفاده می‌شود و در واقع، همین پایان‌نامه‌فروشی برای برخی‌ها به عنوان شغل دانشجویی هم مطرح است.

البته درآمد آن دانشجو، غیرقابل قیاس با مدیران آن شرکت است. در این شرکت‌های متخلف، هر دانشجو گوشه‌ای از کار را‌می گیرد و بعد از تدوین پایان‌نامه، حقوق ناچیزی هم به عنوان دستمزد کار دانشجویی بین این دانشجویان توزیع می‌شود. همچنین از آنجا که قبح این تخلف هم در جامعه کمرنگ شده است؛ یعنی در ذهن خیلی‌ها، این کار به شکل تخلف جدی دیده نمی‌شود و بیشتر به شکل نوعی از ارائه خدمت علمی جا افتاده است، بنابراین نه دانشجویان به کار گرفته شده در این تخلف و نه متقاضیان خرید پایان‌نامه، این کار را جرم و تخلف نمی‌دانند.

مظنه بازار چند است؟

تعیین قیمت پایان‌نامه‌ها در بازار به موارد زیادی بستگی دارد. حتی مهم است که شما پایان‌نامه را تا کی می‌خواهید. یعنی اگر اصرار داشته باشید که پایان‌نامه را در زمان کوتاه‌تری تحویل بگیرید، قیمت‌ها بالاتر می‌رود.

سعید، یکی از فروشندگان پایان‌نامه است که درباره نحوه تعیین قیمت‌ها در بازار به جام‌جم می‌گوید: فروش پایان‌نامه از 2 مسیر کاملا متفاوت می‌گذرد. مسیر اول به این شکل است که فروشنده، یک پایان‌نامه کاملا آماده را به شما می‌فروشد. قیمت این پایان‌نامه‌ها معمولا از 5/1 میلیون تا 5 میلیون تومان آب می‌خورد و این نوع پایان‌نامه‌ها در همه رشته‌های دانشگاهی هم موجود است.

به گفته او، مشکل اینجاست که به این پایان‌نامه‌ها خیلی نمی‌شود اعتماد کرد، زیرا این فروشنده‌ها معمولا یک پایان‌نامه را به چند نفر می‌فروشند.

از آنجا هم که سیستم ثبت دقیقی برای پایان‌نامه‌ها وجود ندارد، نمی‌توان پایان‌نامه‌ها را استعلام کرد.

سعید می‌گوید که بخشی از پایان‌نامه‌ها و مقالات علمی در سامانه «ایران داک» ثبت می‌شود، اما چون ثبت پایان‌نامه در این سامانه کاملا اختیاری است، بنابراین بخش زیادی از پایان‌نامه‌ها در کتابخانه همان دانشگاه ثبت می‌شود و به همین دلیل ، امکان چند بار فروختن یک پایان‌نامه وجود دارد.

البته او تاکید دارد در روش دوم که خودش هم از این روش استفاده می‌کند، پایان‌نامه به درخواست خود دانشجو تدوین می‌شود. یعنی دانشجو ابتدا عنوان می‌کند به چه نوع پایان‌نامه‌ای نیاز دارد و ما هم آن پایان‌نامه را بر اساس درخواست دانشجو، تدوین می‌کنیم، به شکلی که گویی خود دانشجو، آن پایان‌نامه را نوشته است.

در این حالت، قیمت پایان‌نامه‌ها به قول سعید کاملا به انصاف فروشنده بستگی دارد. او عنوان می‌کند در عرف کار ما، پایان‌نامه رشته‌های علوم انسانی بین یک میلیون و 800 تا 2 میلیون و 800 هزار تومان، تدوین می‌شود.

تجربه فردی که پایان‌نامه را تدوین می‌کند و می‌فروشد، رشته تحصیلی متقاضی، دانشگاه محل تحصیل خریدار و حتی نمره یا کیفیتی که مشتری از پایان‌نامه انتظار دارد، همه در قیمت نهایی تاثیر می‌گذارد.

یکی دیگر از فروشندگان پایان‌نامه در میدان انقلاب تهران به خبرنگار ما می‌گوید: حداقل قیمت پایان‌نامه‌ها در رشته‌های فنی حدود 3 میلیون تومان است، اما با توجه به موضوع پایان‌نامه، قیمت‌ها بالا و پایین می‌شود. به گفته او، مثلا اگر خریدار، پایان‌نامه‌ای بخواهد نیاز به کارهای تحقیقی و آماری زیادی داشته باشد یا پایان‌نامه به استفاده از چند نیرو و صرف هزینه و امکانات بیشتر، نیاز داشته باشد، قیمت‌ها بالاتر می‌رود و شاید مثلا به 10 میلیون تومان هم برسد.

متقاضیان چه کسانی هستند؟

اغلب متقاضیان خرید پایان‌نامه، دانشجویان کارشناسی ارشد و دکتری هستند که برای فارغ‌التحصیلی، نیاز به ارائه پایان‌نامه دارند. یکی دیگر از فروشندگان پایان‌نامه که حوالی دانشگاه تهران فعالیت می‌کند، به جام‌جم می‌گوید: اغلب متقاضیان خرید پایان‌نامه افراد شاغلی هستند که یا وقت کافی برای نوشتن پایان‌نامه را ندارند یا از چنان سطح علمی پایینی برخوردار هستند که توان علمی برای نگارش پایان‌نامه را در خود نمی‌بینند.

به گفته او، دانشجویان دانشگاه‌های غیردولتی و دانشجویان دانشگاه‌های واقع در شهرهای کوچک، عمده مشتریان پایان‌نامه‌ها هستند، زیرا به اعتقاد او در این دانشگاه‌ها، سطح مطالب را عمیق و کیفی آموزش نمی‌بینند و برای نوشتن پایان‌نامه هم البته نباید از خاطر برد که برخی استادان راهنما هم به طور غیرمستقیم، مسبب خرید و فروش پایان‌نامه می‌شوند. مثلا وقتی یک استاد دانشگاه، گاهی تا 20 پایان‌نامه را در طول یک سال قبول می‌کند و بابت هر پایان‌نامه هم مبلغی دریافت می‌کند، بنابراین معلوم است این استاد، دیگر وقتی برای راهنمایی دانشجویان ندارد و در نتیجه، دانشجویان هم فقط برای گرفتن مدرک فارغ‌التحصیلی، به خرید پایان‌نامه آماده روی می‌آورند.

خلأهای قانونی و دست باز متخلفان

چند روز قبل، خبر ادامه تحصیل افرادی که با مدرک دیپلم جعلی، حتی تا مدرک دکتری هم پیش رفته بودند، سر و صدای زیادی در رسانه‌ها به پا کرد. با یک نگاه منطقی به این ماجرا، می‌توان حدس زد فردی که حاضر است مدرک تحصیلی دیپلم جعل کند، برای خرید پایان‌نامه هم ابایی ندارد.

البته برای مقابله با این تخلف‌ها، قوانین و آیین‌نامه‌های داخلی وزارت علوم وجود دارد که در صورت اثبات خرید و فروش پایان‌نامه با دانشجو و استاد متخلف، برخورد می‌شود.

اما داستان اینجاست که خرید و فروش پایان‌نامه، خیلی اوقات از سوی شرکت‌هایی در بیرون از دانشگاه انجام می‌شود که نظارت بر آنها از عهده وزارت علوم خارج می‌شود. به همین دلیل، سال گذشته نیز بحث ارائه لایحه مقابله با پایان‌نامه‌فروشی به مجلس مطرح شد، اما هنوز لایحه‌ای به مجلس ارسال نشده و به قول معاون پژوهشی وزیر علوم، این لایحه همچنان در دولت در حال بررسی است.

فرهاد بشیری، عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس هم به جام‌جم می‌گوید: همکاران ما برای مقابله با این پدیده زشت، در حال بررسی طرحی در مجلس هستند که بتواند این معضل نظام آموزش عالی را حل کند.

دکتر ابوالحسن ریاضی، معاون سازمان امور دانشجویان وزارت علوم هم در گفت‌وگو با جام‌جم می‌گوید: تا آنجا که اطلاع دارم وزارت علوم برای مقابله با این تخلف، پیش‌نویسی از قوانین را برای ارائه به شورای عالی انقلاب فرهنگی در دست بررسی دارد، اما هنوز پیش‌نویسی به شورای عالی انقلاب فرهنگی ارسال نشده است.

با این حساب، می‌بینیم که هم اکنون برای مقابله با شرکت‌هایی که پایان‌نامه‌های علمی را به تجارتی سیاه و پرسود تبدیل کرده‌اند، قوانین محکمی وجود ندارد. در این فضای بی‌قانونی، فعلا فروشندگان پایان‌نامه‌ها بی‌زحمت و آزار، می‌تازند و نظام آموزشی کشور را ـ آن هم در سطح تحصیلات آموزش عالی ـ به سخره می‌گیرند.

مشکل فقط در عرضه نیست، پای تقاضا هم می‌لنگد

جدای از دلایل و بهانه‌های پیدایش پدیده پایان‌نامه فروشی و اشکال مختلف تهیه آن، حقیقت واضح این است که پدیده پایان‌نامه فروشی، فروش مدارک جعلی دیپلم و خرید و فروش سایر مدارک تحصیلی، وجود دارد و این معضل، غیرقابل کتمان است.

در این بین، نکته مهم این است که اگر کسی برای گرفتن اینگونه مدارک هزینه می‌کند، حتما جایی برای عرضه این مدرک دارد.این جاها هم جایی جز وزارتخانه‌ها، سازمان‌ها و نهادهای عمومی مختلف نیست؛ نهادهایی که فرد خریدار مدارک یا در آنجا شاغل است و یا قصد اشتغال در آن سازمان‌ها را دارد.

حال اگر در بخش تقاضا، سازوکاری اندیشیده و با آزمون ورودی، تعیین سطح و یا با روش‌های دیگر، مدارک تحصیلی این افراد ارزیابی شود، مشکل عرضه پایان‌نامه جعلی نیز حل می‌شود.

این روش راستی‌آزمایی در آموزشگاه‌های زبان و در مدارک صادر شده از دانشگاه‌های خارج از کشور هم اعمال می‌شود، اما این شیوه برای اشتغال افراد در نهادهای عمومی مختلف، جایگاهی ندارد.

بدیهی است که وقتی فردی با مدرک جعلی یا پایان‌نامه تقلبی در سازمانی دولتی مشغول به کار می‌شود، در نتیجه این فرد با توجه به مدرک تحصیلی بالاتری که خریده است، حقوق بالاتری را هم تقاضا می‌کند. این کار نیز در نهایت، هم ظلم به آن سازمان و سایر کارکنان آن است و هم خدمت‌رسانی به مردم دچار اختلال خواهد شد. زیرا فردی که حاضر است با مدرک جعلی و ده‌ها نوع تقلب دیگر، در نهادی عمومی مشغول شود، نباید از او، تعهد، صداقت و وجدان کار را انتظار داشت.

امین جلالوند / گروه جامعه