لاله به لاله بوم سرخ

شاید نخستین نشانه‌هایی که بتوان از آن با عنوان هنر انقلابی در ایران یاد کرد، دست‌های خونینی بود که مردم در روزهای انقلاب روی دیوارها نقش می‌کردند یا وقتی شاه را روی دیوار وارونه می‌نوشتند و اشاره به سرنگونی‌اش می‌کردند، خواه ناخواه آثاری را به وجود آورند که در خود، مفهوم هنری عمیقی داشته است.

علاوه بر مردم، هنرمندان این دوره هم آثار بسیار ارزشمندی را رقم زده‌اند، آثاری که بی‌شک بهترین و تاثیرگذارترین آثار هنری کشورمان پس از انقلاب اسلامی بوده و جنبش هنری ارزنده‌ای محسوب می‌شود. البته این آثار تنها به موضوع انقلاب اسلامی محدود نمی‌شود و در ادامه با شروع جنگ تحمیلی هم ادامه پیدا می‌کنند و تاثیرگذاری عمیق و عظیمی هم در این دوره دارند.

آثار به جامانده از هنرمندانی چون کاظم چلیپا، حسین خسروجردی، ناصر پلنگی، مصطفی ندرلو، ایرج اسکندری، مصطفی گودرزی و... از جمله آثار این دوره هستند که همیشه زنده خواهند بود و رنگ کهنگی نمی‌پذیرند.

یک شهید غرق به خون، یک مادر داغدار اما صبور و با صلابت، گل‌های لاله، کبوترهایی که با سبکبالی می‌پرند، انسان‌هایی با چهره‌های پرشور اسلحه به دست دارند، برخی از مولفه‌های اصلی نقاشی‌های این دوره هستند.

جنبش ارزشمند نقاشی انقلاب

امیر عبدالحسینی، پژوهشگر و مدرس هنر درباره نقاشی‌های این دوره می‌گوید: نقاشی‌های دوره هنر انقلاب، بهترین و مهم‌ترین آثار هنری پس از پیروزی انقلاب اسلامی محسوب می‌شوند. آثار این دوره را می‌توان جنبش ارزشمندی دانست که مهم ترین نمود و تجلی انقلاب را در خود دارند و در زمره آثاری هستند که هیچ‌کس نمی‌تواند اهمیت آنها را نایده بگیرد.

او در ادامه این آثار را از منظر تاریخی و هنری بررسی و اظهار می‌کند: اگر از منظر تاریخی به این آثار نگاه کنیم متوجه می‌شویم در این دوره، هنرمندان بر مبنای یک دغدغه اجتماعی و با نگاهی متعهدانه به ارزش‌های جامعه‌شان دست به خلق اثر هنری زده و ادای دین کرده‌اند.

این مدرس هنر ادامه می‌دهد: کسانی که با هنرمندان این دوره آشنا هستند می‌دانند کاظم چلیپا در اوج جوانی‌اش تابلوهای بی‌نظیری چون ذوالجناح، شهید یا کویر را خلق کرده است. یا ایرج اسکندری تابلوی جنگ کوراوغلو را در اوج جوانی‌اش کشیده است و کمی نگاه به این آثار، ارزش هنری آنها را هم نشان خواهد داد.

اما جنبش هنر انقلاب سرنوشتی مانند دیگر جنبش‌های مشابه خود داشته است. عبدالحسینی به این نکته اشاره کرده و می‌افزاید: جنبش هنر انقلاب مانند دیگر جنبش‌های مشابه خود که در پی یک انقلاب مانند انقلاب‌های روسیه، چین، مکزیک و... شکل گرفته بودند با رسیدن دوران ثبات کمرنگ شدند.

هنرمندان این دوران شکوهمند قدر دیده و بر صدر نشسته هستند و نمی‌توان اهمیت آثارشان را نایده گرفت. این آثار باید به بهترین شکل حفظ و نگهداری شوند، چرا که عیار هنری آنها بالاست و نگاه هنرمندان یک دوره را به موضوعات روز نشان می‌دهد و همچنین بیش از هر چیز این نکته را به می‌گوید که این هنرمندان چگونه مسائل و موضوعات را معاصرسازی کرده‌اند.

آنها در دوران جوانی قدرت، تکنیک اجرا و جسارت بیان موضوعات اجتماعی را به زبان هنر داشته‌اند و همچنین ریسک‌پذیر بوده و کنار هم به انجام کار هنری پرداخته‌اند.

این آثار ارزشمند در میان نقاشی‌های به جامانده از چه سال‌هایی دیده می‌شوند؟ عبدالحسینی این پرسش را این‌گونه پاسخ می‌دهد: دوره اوج این نقاشی‌ها بین سال‌های 58 تا 80 است و می‌توان گفت این آثار طی زمانی نزدیک به دو دهه خلق شده‌اند و پس از دوره تثبیت شرایط جامعه استمرار پیدا نکرده است.

البته این اتفاق در ذات هر جنبشی وجود داشته و تنها مختص جنبش هنر انقلاب در ایران نیست. جنبش‌هایی چون نقاشی سقاخانه‌ای، قهوه‌خانه‌ای و خیالی‌نگاری هم از دیگر جنبش‌هایی هستند که در کشورمان به این سرنوشت دچار شده‌اند.

عبدالحسینی در پایان سخنانش می‌گوید: من آثار کاظم چلیپا، حسین خسروجردی، حبیب‌الله صادقی، مصطفی گودرزی دیباج و ایرج اسکندری را از میان آثار هنرمندان این دوره دوست دارم و همچنین از نگاه هنری دارای ارزش بالایی هستند. آثار این دوره و بخصوص این هنرمندان دارای ارزش تاریخی، هنری، موضوعی و موزه‌ای بوده و حفظ و نگهداری آنها به بهترین شکل ممکن لازم و ضروری است.

هیچ‌کس به چلیپا نمی‌رسد

عبدالحمید قدیریان هم از جمله هنرمندانی است که طی سال‌های پیروزی انقلاب و جنگ تحمیلی جوانی کم سن و سال بوده و به خلق آثار هنری در عرصه نقاشی می‌پرداخته است. او بهترین آثار نقاشی پس از پیروزی انقلاب را متعلق به کاظم چلیپا می‌داند و اظهار می‌کند: آقای چلیپا در اجرا و فهم مساله بسیار قوی بودند و آثار هیچ‌کس به پای ایشان نمی‌رسد. چون در کارش فهم فضا، فهم هنری و فهم اجتماعی دقیقی دارد.

این هنرمند تابلویی دارد که در آن شهیدی را به تصویر کشیده که روی پای امام خمینی(ره) آرمیده است. تصویر این تابلو روی یکی از دیوارهای بزرگراه مدرس هم نقاشی شده و یک خانم ایتالیایی این تابلو را دیده و تحت تاثیر قرار گرفته است. او در این باره توضیح می‌دهد: شاید برخی فکر کنند دوره این کارها به پایان رسیده است، اما من معتقدم آثار مجموعه هنر انقلاب یک اتفاق جهانی است که هنرمندان آن را از روی عرق و احساس مسئولیت رقم زده‌اند. این تابلوها همیشه موضوعات روز را دارند و مورد توجه خواهند بود.

شما هم این روزها سری بزنید به نمایشگاه‌های مختلفی که از این آثار بر پا می‌شود تا با آثار ارزشمندی روبه‌رو شوید که برش‌هایی از یک اتفاق جهانی هستند؛ برش‌هایی که هر یک موضوعی را به تصویر می‌کشند که نه رنگ کهنگی می‌گیرد و نه فراموش می‌شود.

زینب مرتضایی فرد ‌/‌ گروه فرهنگ و هنر