بیماری اقتصادی؛ نیازمند دارویی قویتر از رفع تحریم

به گزارش جام‌جم، آن زمان که اعضای شورای امنیت با وضع آنچه تحریم‌های فلج‌کننده علیه کشورمان می‌خواندند، تلاش کردند تا از طریق فشارهای فزاینده اقتصادی، برنامه هسته‌ای کشورمان را متوقف کنند، امیدوار بودند نتیجه‌بخش بودن این تحریم‌ها، تهران را وادار به عقب‌نشینی در مواضع هسته‌ای خود کند. با این حال گذشت زمان نشان داد نه تنها ایران به‌دلیل این فشارهای مغایر با حقوق بین‌المللی، از سیاست‌های هسته‌ای خود دست نمی‌کشد، بلکه مقاومت مردم باعث می‌شود تا به‌رغم همه زمینه‌سازی‌ها، هیچ تنش اقتصادی – سیاسی در شهرها و روستاهای کشورمان، دردسرساز نشود.

با وجود این، چه در دولت‌های قبل و چه در این دولت نشانه‌هایی برای توجیه مشکلات ناشی از ضعف مدیریتی با استفاده از ابزار تبلیغاتی تحریم‌ها به چشم می‌خورد. منتقدان دولت‌های قبل هشدار می‌دادند با بهبود وضع مدیریت دولتی می‌توان بر مشکلات ناشی از تحریم غلبه کرد. ازجمله این منتقدان، حسن روحانی بود که دو سال و دو ماه قبل در یک سفر تبلیغاتی به استان چهارمحال و بختیاری گفت: «اگر یک مدیر خوب در کشور حاکم شود، همه مشکلات اعم از داخلی و خارجی و حتی تحریم‌ها، قابل حل است. می‏توان بن‌بست‌ها را شکست و راه دستیابی مردم ایران به اهداف بلندشان را باز کرد. همه قفل‌ها با تدبیر و امید باز می‌شود.»

با این همه، 26ماه پس از این وعده‌های امیدوارانه، اکنون منتقدان دولت اعتدال به رئیس‌جمهور و تیم اقتصادی کابینه او یادآوری می‌کنند که بزرگنمایی آثار تحریم بر اقتصاد کشور، نمی‌تواند گرهی از بحران‌های مدیریتی بگشاید. توصیه‌ای که به‌دنبال گره خوردن حل مشکلات آب کشور با تحریم‌ها، از سوی عالی‌ترین مقام اجرایی کشورمان، مورد توجه قرار گرفت. هرچند در واکنش به این انتقادات، سخنگوی دولت در مقام پاسخ به منتقدان توضیح داد که «منظور رئیس‌جمهور از صحبت‌هایی که در روز محیط زیست درباره تحریم‌ها داشت، این بود که تحریم‌ها ظالمانه است و کسانی که حتی نسبت به محیط زیست هم این تحریم‌ها را اعمال می‌کنند، نمی‌توانند خود را مدافع حقوق بشر نشان دهند»، اما بسیاری از صاحبنظران ازجمله احمد توکلی نماینده تهران و یکی از اقتصاددانان مجلس در واکنش به این سخنان رئیس‌جمهور هشدار داد: «اگرچه تحریم‌ها ظالمانه است و باید برطرف شود، اما باید بدانیم که لغو تحریم‌ها حلال همه مشکلات کشور نیست و اتفاقاً ممکن است در برخی موارد با رفع تحریم‌ها برخی از مشکلات بیشتر شود.» او در نشست تخصصی اقتصادی با عنوان «تحریم یا خود تحریمی؟» یادآوری کرد: فرض کنید تحریم‌ها کاملاً رفع شود اما باز شاهد باشیم در دستگاه قضایی و اداری کشور فساد وجود دارد، مردم از مالیات فرار می‌کنند، طرح‌های عمرانی با فشارهای سیاسی آغاز می‌شود و با موانع اقتصادی بهره‌برداری از آنها به تعویق می‌افتد، نظام اداری بی‌تحرک است، در بورس تبانی می‌شود، دولت در تأمین حقوق شهروندی کوتاهی می‌کند، کشمکش‌های سیاسی ادامه دارد و سیاستمداران و مسئولان همچنان به اشرافی‌گری و رفاه‌طلبی تمایل دارند. آیا با وجود این نارسایی‌ها در داخل، همچنان معتقدیم با رفع تحریم‌ها همه مشکلات داخل برطرف می‌شود و اقتصاد کشور سامان می‌یابد؟

سهم تحریم در بیماری اقتصادی چقدر است؟

از دیگر سو علی لاریجانی، رئیس مجلس نیز در مراسم بیستمین یادواره 148 شهید منطقه دودانگه شهرستان ساری با بیان این‌که ‌تحریم تاثیراتی بر اقتصاد کشور داشته، اما مقدار آن زیاد نبوده، گفته است: سهم تحریم‌ها در ‌اقتصاد ایران بین ۲۰ تا ۳۰ درصد است. او یادآوری کرده «کشورهای غربی بعد از مدت‌ها درباره تحریم علیه ملت ایران مصاحبه و عنوان کردند فشارها و تحریم بر ایران اثری نداشت و ایران توانسته در زمینه هسته‌ای به توانمندی قابل توجه دست پیدا کند».

شیخ‌عطار، سفیر پیشین کشورمان در آلمان در همین خصوص در یادداشتی برای روزنامه جام‌جم، با اشاره به سابقه تحریم علیه کشورمان تاکید کرد: «سرمایه خارجی به جایی نمی‌رود که به خاطر رفتارهای مقامات محلی مثل بخشدار و شهردار و فرمانده پاسگاه انتظامی و همچنین برخی مشکلات در سیاست‌های کلان اقتصادی مثل بی‌ثبات بودن آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌ها و قوانین و همچنین مفاسد اداری، محیط مناسبی برای فعالیت اقتصادی وجود ندارد. نگاهی به آمار نشان می‌دهد که ما بجز بخش نفت (که آن را نمی‌توان از جنس جلب سرمایه خارجی دانست) هیچ‌گاه جلب سرمایه قابل توجهی نداشته‌ایم و آمارها نشان می‌دهد مثلا در سال‌های 80 و 81، ما بیشتر از سالی دو، سه میلیارد دلار جذب سرمایه خارجی مصوب نداشتیم که میزان محقق شده هم خیلی کمتر از این مقدار بود. بنابراین، این‌که ما بیاییم و اقتصاد کشور را به جلب سرمایه خارجی منوط کنیم و جلب سرمایه خارجی را به رفع تحریم ربط دهیم از جنس همان فرافکنی‌هایی است که در دهه 60 نیز از سوی عده‌ای برای پوشاندن ضعف‌های مدیریت اقتصادی کشور انجام شد...»

افزون بر استدلال‌های کارشناسی، بنابر نظر کارشناسان روابط بین‌الملل، موضوع تحریم‌ها که یکی از اصلی‌ترین موانع پیش روی مذاکره‌کنندگان است و ظاهرا ابزاری برای فشار بر ایران شده، نباید به اولویت‌های دولت در حل مشکلات اقتصادی کشور گره زده شود چراکه مشکلاتی چون ضعف‌های مدیریتی و نظام اداری بی‌تحرک از عوامل اصلی است که کشور با آن روبه‌رو ست.

فرصت‌سوزی در زمان تحریم

در همین رابطه هادی قوامی عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس و استاد اقتصاد دانشگاه فردوسی مشهد در گفت‌وگو با جام‌جم آنلاین گفت: متاسفانه در چند سالی که تحریم‌ها به کشور تحمیل شد به عنوان یک فرصت به این امرنگاه نشد.

نماینده اسفراین با بیان این‌که در طول 3 تا 4 سالی که تحریم‌ها بر کشور تحمیل شد با مدیریت مناسب می‌توانستیم فرصت‌های جدیدی را خلق کنیم، افزود: چنانچه حتی تحریم‌ها هم برداشته شود چون بخش اعظم مشکلات مسائل مدیریتی است، ما همچنان به‌صورت ریشه‌ای نتوانستیم اقتصاد کشور را درمان کنیم. وی افزود: ایران کشوری با منابع و سرمایه انسانی فراوان است که
نقطه ضعف مهمش مباحث مدیریتی است که این ضعف، خسارت جدی می‌تواند به دنبال داشته باشد. عضو کمیسیون برنامه و بودجه گفت: باید بر اساس بیانات رهبر معظم انقلاب از ظرفیت‌های داخلی بهره بیشتری برده شود تا رشد کشور درونزا شده و تحریم و نقش آن به حداقل برسد.

حسین سبحانی‌نیا، نایب رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس نیز در واکنش به نظرات رئیس‌جمهور گفت: این‌که ما تمام مسائل کشور را به تحریم‌ها گره بزنیم وآن را منوط به رفع تحریم‌ها کنیم مدیریت درستی نیست. نماینده نیشابور افزود: درست است که با رفع تحریم‌ها گشایش‌هایی ایجاد می‌شود ولی این‌که بگوییم از فردای رفع تحریم‌ها تمامی مشکلات حل خواهد شد چنین چیزی نخواهد بود. وی یادآور شد: مشکل این است که در کشور به ظرفیت‌های داخلی کمتر توجه می‌کنیم و سخنان رهبر معظم انقلاب که فرمودند اقتصاد مقاومتی یعنی توجه واعتماد به توانمندی داخلی، برای دست‌اندرکاران حکومت مورد توجه قرار نگرفته است. نایب رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست‌خارجی با بیان این‌که در کشور ضعف مدیریتی وجود دارد گفت: وقتی نمی‌توانیم مشکلات را حل کنیم منتظر می‌نشینیم تا در و پنجره‌ای از سوی کشورهای غربی برای ما باز شود.

مشکل، کارشکنی داخلی است

حسین طلا، عضو فراکسیون اصولگرایان مجلس شورای اسلامی هم در گفت‌وگویی تصریح کرد: واقعیت این است که رفع تحریم مشکل ما را حل نمی‌کند و مشکل، برخی کارشکنی‌های داخلی است.

نماینده مجلس از تهران با بیان این‌که متاسفانه حل مشکلات کشور به رفع تحریم‌ها و توافق، منوط شده که دو سال فرصت را از کشور گرفته است، افزود: می‌توانستیم با تکیه بر توان داخلی قدرت اقتصادی کشور را به نمایش بگذاریم و حقانیت خود را به جهانیان ثابت کنیم اما با توجه به نگاهی که توافق را رمز اصلی باز شدن گره‌ها می‌داند متاسفانه رکود نصیب کشور شده است. وی افزود: بی‌تدبیری‌ها منجر به این شده که برای رفع مشکل، در خانه کسانی را بزنیم که کشور را تحریم کردند. طلا با اشاره به این‌که گفته می‌شود تنها 13 تا 17 درصد تحریم‌ها با توافق برداشته می‌شود، گفت: حال سوال این است که این عدد چه تاثیری در اقتصاد دارد چون اقتصاددانان عقیده دارند برداشتن تحریم بیش از 5درصد تاثیرگذار نخواهد بود. وی یادآورشد: در هر صورت امیدواریم تیم هسته‌ای کشور حقوق ملت ایران را احقاق کند اما واقعیت این است که منتظر ماندن برای توافق اشتباه است و نمی‌توانیم چیزی را که می‌توانیم خودمان داشته باشیم از دیگران طلب کنیم.

محمدرضا تابش عضو کمیسیون برنامه و بودجه هم با بیان این‌که منظور رئیس‌جمهور این بوده که تحریم‌های ظالمانه غرب، تمام ابعاد زندگی مردم ایران و حتی مسائل محیط زیستی را نیز هدف گرفته است، گفت: این‌که سوء تدبیر، منشا بسیاری از اتفاقات در کشور است کسی شک ندارد و سوءتدبیر و تحریم‌ها با یکدیگر تاثیر خود را بر اقتصاد گذاشته است.

***

به این ترتیب در آستانه فرارسیدن ضرب‌الاجل پایان مذاکرات هسته‌ای و با توجه به تاکیدی که در داخل کشور برضرورت توجه به توانمندی‌های داخلی و رفع مشکلات مدیریتی در استفاده از ظرفیت‌های موجود کشور می‌شود، انتظار این است دولت بیش از پیش به‌دنبال عملیاتی‌سازی وعده‌های خود برای غلبه بر مشکلات ناشی از تحریم به مدد تدبیر باشد و امید به بهبود وضع اقتصادی کشور را نه صرفا با تکیه بر سرمایه‌گذاری خارجی و لغو تحریم‌ها، بلکه با استفاده بهینه از مزیت‌های داخلی افزایش دهد.