امتحان کن چند روزی در صیام

روزه‌داری باعث می‌شود نیازهای روزمره انسان کاهش یابد و بر اثر این امور، جسم او ضعیف شود و در مقابل، روح وی با توجه به معنویت و روحانیت قوی‌تر و نورانی‌تر شود. عرفا معتقدند زخارف دنیوی باعث دوری انسان از معنویت می‌شود و او را در مفاهیم ظاهری و این جهانی غرقه می‌گرداند، اما روزه باعث می‌شود چند صباحی این اتصال و توجه به دنیا و کشش‌ها و جاذبه‌های آن کمتر و سوی معنوی و روحانی انسان بارور شود.

روزه نوعی ریاضت تشریعی است که خداوند متعال برای تهذیب نفس آدمی بر او واجب کرده است. از این رو عرفا کوشیده‌اند بر اساس سیره خویش، مفاهیم عمیق باطنی و معنوی آن را مکشوف سازند. سیدحیدر آملی در «اسرار الشریعه» سه قسم روزه را بیان می‌دارد که قسم اول مخصوص اهل شریعت و قسم دوم خاص اهل طریقت و سومین آن در مقام اهل حقیقت است.

حیدر آملی در این تقسیم‌بندی بیان می‌کند: پرهیز از خوردن و آشامیدن مطابق با دستور شرع مبین کار عموم اهل شریعت است که در آن، از زمانی خاص تا وقتی معین امساک می‌کنند و شروط روزه‌داری را به جای می‌آورند، اما اهل طریقت علاوه بر امساک از خوردن و آشامیدن، از اموری که مخالف رضای خدا باشد چه در گفتار و چه در کردار نیز پرهیز می‌کنند. در این مقام، مومن حواس ظاهری و باطنی خود را نیز مکلف به روزه می‌کند و چشم، گوش، ذهن و زبان او نیز در امساک و روزه‌داری است، یعنی در این مقام سالک طریق حق، خیال خود را نیز صرف توجه به روحانیت و نورانیت می‌کند و از غیر خدا بازمی‌دارد.

اما روزه اهل حقیقت که مقام کاملان و بزرگان است، آن است که عارف مشاهده غیر حق را نمی‌کند و تمام وجود او محو دیدار روی دوست می‌شود.

به دریا بنگرم دریا تو بینم

به صحرا بنگرم صحرا تو بینم

به هر جا بنگرم کوه و در و دشت

نشان از قامت رعنا تو بینم

به تصریح سیدحیدر آملی، در این مقام مشاهده غیرحق بر عارف حقیقی مصداق شرک است و او باید تمام توجه و وجودش محو تماشای حقیقت ازلی الهی باشد که اگر چنین نباشد روزه و نماز وی مقبول نخواهد بود.

خور و خواب و خشم و شهوت شغب است و جهل و ظلمت‌/‌ حیوان خبر ندارد ز مقام آدمیت

رسد آدمی به جایی که بجز خدا نبیند‌/‌ بنگر که تا چه حد است مقام آدمیت

مولوی نیز حقیقت روزه‌داری را آن می‌داند که دهان انسان از لقمه‌های ظاهری بسته شود و دهان باطنی وی باز شود تا لقمه‌های معنوی را تناول کند:

این دهان بستی دهانی باز شد/ که خورنده لقمه‌های راز شد

این لقمه‌های راز همان مائده‌های آسمانی است که بر جان روزه‌داران فرود می‌آید و بر نورانیت و معنویت ایشان می‌افزاید. از این روست که در حدیث آمده؛ در این ماه شیطان در بند و زنجیر و روی وی سیاه است؛ زیرا انسان‌ها مجاری نفوذ شیطان در قلب‌هایشان را بسته می‌دارند و از معنویت نهفته در باطن خلقت بهره‌مند می‌شوند.

قاضی سعید قمی نیز در کتاب «اسرار عبادات و حقیقت نماز» بیان زیبایی در مفهوم و علت حقیقی روزه‌ دارد: «روزه سبب شکست عزم و اهتمام به غیرخداست، زیرا روزه عبارت است از فنای عبد در اسما و صفات خداوند. از این‌رو عزم و اهتمام به غیر خدا شکسته می‌شود و سبب سبک شدن حساب روز قیامت او می‌شود.»

انسان روزه‌دار با روی گرداندن از جهان پر آشوب و غوغا و معاشرت پی در پی با خلق روزگار، در خلوت خود با خدای خود راز و نیاز کرده، گرسنگی و تشنگی را بر خود هموار می‌کند، به امید این که درهای فلاح و رستگاری بر وی گشوده شود و از فیوضات معنوی این ماه بهره ببرد و توشه‌ای برای آخرت خود بیفزاید و معرفتی معنوی بر معارف گذشته خود اضافه گرداند تا چند روزه دنیا به پایان رسد و زندگانی جاوید با کوله‌باری از معرفت و عمل خالص و امید به عفو پروردگار آغاز شود.

منابع:

ـ اسرار الشریعه، سیدحیدر آملی، تصحیح محمد خواجوی، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی 1362

ـ اسرار عبادت و حقیقت نماز، قاضی سعید قمی، ترجمه علی زمانی قمشه‌ای، آیت اشراق 1387

جام‌جم

هوشنگ شکری