کاسبی میلیونی دستگاه‌ها با کسب و کار خرد

به گزارش خبرنگار جام‌جم، یکی از سیاست‌های مناسب و کارآمد برای پاسخ منطقی به نیاز اشتغالزایی، حمایت از کسب و کارهای خرد است؛ از ساماندهی دستفروشان گرفته تا راه‌اندازی بازارچه‌های خوداشتغالی و بازارهای روز. یعنی مکان‌هایی که عرضه‌کنندگان خرد و غیرحرفه‌ای مانند زنان خانه‌دار و سرپرست خانوار و بیکاران که توانایی راه‌اندازی واحد صنفی و مغازه ندارند، بتوانند کالاها و خدماتی که توانایی عرضه آن را دارند به اقشاری از جامعه ارائه کنند. این روش اشتغالزایی آن‌قدر در حل مشکل اشتغال موثر است که بیشتر کشورهای پیشرفته انواع مختلف آن را اجرا کرده و مورد حمایت قرار داده‌اند. شاهد مثال آن ایالات متحده آمریکاست که در زمان بحران اقتصادی با استفاده از جاذبه تولیدات خانگی توانست به میزان زیادی تقاضای کار را پاسخ دهد و در نهایت تا دوران رونق دوباره، تقاضا و عرضه را همسو نگه دارد.

راه حلی کم‌هزینه

این در حالی است که با توجه به روند رو به رشد بیکاران و نگرانی مسئولان، کسب و کارهای خرد می‌تواند راه‌حل کم‌هزینه مشکل اشتغال باشد؛ اما نتایج بررسی‌ها نشان داده نه‌تنها حمایت کافی از این امر صورت نمی‌گیرد، بلکه برخی دستگاه‌ها با نگاه سوداگرایانه‌ای که می‌خواهند آن را به گاو شیرده برای جبران کسری درآمدهای خود تبدیل کنند؛ موضوعی که قطعا در صورت تداوم، شکست کسب و کارهای خرد را رقم خواهد زد.

دکتر محسن ایزدخواه، کارشناس بازار کار در گفت‌وگو با جام‌جم با اشاره به معضل بیکاری گسترده در جامعه امروز و ناتوانی دولت در ایجاد اشتغال به اندازه مورد نیاز کشور اظهار کرد: همواره مسئولان از نبود امکانات و منابع مالی برای تولید شغل گلایه دارند، در حالی که نمونه‌های متعددی در کشورهای مختلف جهان وجود دارد که بحران‌هایی از این نوع را با استفاده از نسخه رونق کسب و کارهای خانگی و دیگر رشته‌های کسب و کار خرد به فرصت تبدیل کرده‌اند؛ بنابراین کشورمان نیز می‌تواند با کمترین هزینه بخش قابل ملاحظه‌ای از معضل بیکاری را از این راه برطرف کند.

وی افزود: اما با نگاهی گذرا متوجه می‌شویم در پاره‌ای موارد این نسخه خود به عنوان منبع درآمدی در سازمان‌ها و ارگان‌های مربوط تبدیل شده است و به زیان تولیدکنندگان خانگی به حساب می‌آید. در واقع آن‌قدر بر سر راه متقاضیان موانع مقرراتی و مالی قرار می‌گیرد که شخص عطای کار را به لقایش می‌بخشد و در نتیجه شاهد گسترش پدیده‌ای مانند دستفروشی در سطح شهر و آسیب‌های اجتماعی ناشی از آن هستیم که با وجود برخوردهای گاهی خونین، باز هم جمع‌آوری نمی‌شود.

از بازارچه‌های خوداشتغالی تا میادین میوه وتره بار

در همین حال با توجه به شرایط خاص بازار کار ایران به نظر می‌رسد راه‌اندازی و گسترش بازارچه‌های خوداشتغالی، بازارهای روز و همچنین میادین میوه و تره‌بار راه‌حل مناسبی برای گسترش کسب و کارهای خرد باشد و افراد را تشویق کند تا کالاهای تولیدی خود را بدون کمترین هزینه‌ای به متقاضیان عرضه و درآمد کسب کنند.

با این حال بررسی‌ها نشان می‌دهد متقاضیان این گونه مکان‌ها با موانع متعددی روبه‌رو هستند که بروکراسی و شرایط نه‌چندان آسان اشغال این مکان‌ها و دریافت هزینه‌هایی که در برخی مواقع هنگفت است، مهم‌ترین آنها را تشکیل می‌دهد. در این میان شهرداری تهران و دیگر شهرداری‌های کشور با توجه به این که اداره‌کننده و مسئول شهر هستند، نقش حیاتی به عهده دارند؛ اما نتایج بررسی‌ها نشان می‌دهد با این که در برخی موارد طرح‌های ارزانقیمت برای کسب و کارهای خرد دایر شده، اما اولا گسترده نیست و ثانیا بروکراسی آن زیاد است. در کنار این زیرساخت‌هایی که می‌تواند باعث رونق واقعی کسب و کارهای خرد شود، در اختیار و تقاضیان قرار نمی‌گیرد یا در ازای آن هزینه‌های سنگین دریافت می‌شود که میادین میوه و تره‌بار اصلی‌ترین نمونه در این باره است.

طرح‌های محدود و دشوار، اما ارزان قیمت خود اشتغالی

یک مقام مسئول در شهرداری منطقه 6 تهران ـ که حاضر به درج نام خود در این گزارش نشد ـ در این باره به جام‌جم گفت: بازارچه‌های خوداشتغالی که از سوی شهرداری‌های مناطق تهران دایر می‌شوند بر مبنای غیرانتفاعی بودن و صرفا برای حمایت از تولیدات خانگی زنان سرپرست خانوار تدارک دیده شده‌‌اند.

وی به مکان‌یابی برپایی این بازارچه‌ها اشاره کرد و افزود: برای تعیین مکان برپایی این گونه بازارچه‌ها از سوی شهرداری مسئولان مربوط به موارد متعددی توجه دارند که عبارتند از: 1 ـ حجم عبور و مرور 2 ـ امکانات رفاهی برای بازدیدکنندگان 3 ـ ترافیک منطقه؛ بنابراین با درنظر گرفتن این سه مهم، شهرداری‌ها برای برپایی این بازارچه‌ها مکان‌یابی می‌کنند. به عنوان مثال اکنون در ضلع شمال غربی بوستان لاله و در بخشی از بوستان ساعی این بازارچه‌ها دایر شده است.این مقام مسئول درباره نحوه استفاده متقاضیان از خدمات بازارچه‌های خوداشتغالی تصریح می‌کند: افراد به صورت تکی قابلیت حضور در این بازارچه‌ها را ندارند و باید نسبت به حضور در تعاونی‌ها یا تشکیل تعاونی اقدام کنند و پس از آن در قالب تعاونی وارد مجموعه‌های خود اشتغالی بشوند. وی درباره هزینه حضور تولیدکنندگان در قالب بازارچه‌های خود اشتغالی گفت: از آنجا که این تصمیم‌گیری به عنوان راهکاری غیرانتفاعی برای شهرداری و حمایت از تولیدکنندگان خانگی در نظر گرفته شده است برای حضور افراد در این بازارچه‌ها هیچ هزینه‌ای دریافت نمی‌شود و میزهای یاد شده در فضای تعیین شده با امکانات ابتدایی در اختیار آنها برای مدتی محدود قرار می‌گیرد.

میادین میوه‌و تره‌بار، درآمدی برای شهرداری

در همین حال میادین میوه و تره‌بار شهرداری راهکار واقعی‌تری برای راه‌اندازی کسب و کار خرد هستند؛ چراکه هم امکانات زیرساختی کامل‌تری دارند و هم در مناطق پررفت و آمد دایر می‌شوند. میادین میوه و تره‌بار برای حضور آن دسته تولیداتی که سازندگانشان امکان حضور در بازارهای معمول را ندارند به صورت شرکت تعاونی، تعیین و در نظر گرفته شده ‌است. به صورتی که براساس مصوبه شورای انقلاب، در بهمن 1358 سازمان میادین میوه و تره‌بار و فرآورده‌های کشاورزی زیر نظر شهرداری تهران با هدف تهیه و توزیع میوه و تره‌بار و فرآورده‌های کشاورزی مورد مصرف مردم و همچنین کوتاه کردن دست واسطه‌ها از طریق ایجاد ارتباط مستقیم بین تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان تشکیل شد. هم‌اکنون 15 میدان و 175بازار و بازار محله‌ای (در مجموع 190 واحد بجز میدان مرکزی) فعال هستند. اما با گذر زمان نگاه شهرداری به میادین میوه و تره‌بار تغییر کرد وحمایت از کسب و کارهای خرد و خوداشتغالی و حذف واسطه‌ها جای خود را به کسب درآمدهای هنگفت داد. تا جایی که اکنون قیمت اجاره غرفه‌های این میادین با مغازه‌های عادی شهر چندان تفاوتی ندارد و نه‌تنها هدف اصلی آن که عرضه محصولات ارزان قیمت به مردم است به حاشیه رفته، بلکه جلوی حضور بیکاران و نقش‌آفرینی این میادین در راه‌اندازی کسب و کارهای خرد گرفته شده و تغییر جهت یافته‌اند.

اجاره‌های باورنکردنی

یکی از غرفه‌دارهای میادین میوه و تره‌بار در منطقه سه شهرداری تهران درباره روند تحویل گرفتن غرفه خود به خبرنگار جام‌جم گفت: روش تحویل غرفه‌های این گونه بازارها به صورت مزایده است که با تعیین اجاره‌بهای حداقلی از سوی سازمان میادین میوه و تره‌بار شهرداری آغاز می‌شود و هر چه رقم پیشنهادی بالاتر برود اولویت واگذاری با رقم بالاتر خواهد بود. به عنوان مثال برای غرفه‌ای که اکنون در آن فعالیت می‌کنیم ماهانه ده میلیون تومان باید اجاره بپردازیم، البته بد نیست بدانید این حداقل قیمت موجود در این میدان است.

این غرفه‌دار تصریح کرد: در این زمینه یک سوال بسیار مهم باید از سوی مسئولان پاسخ داده شود که مگر اصل راه‌اندازی این گونه بازارچه‌ها کمک به کسانی که سرمایه چندانی ندارند و حمایت از کسب و کارهای خرد نیست، پس چرا برای تامین منافع مالی دستگاه‌ها به فروشنده‌ای که صرفا برای گذران زندگی و رساندن بی‌واسطه تولیداتش به مردم به این اماکن آمده فشار غیرمنطقی وارد می‌کنند؟ این چه حمایتی است که باید همواره یک طرف معامله تحت فشار باشد؟

وی به کم‌فروشی و گاهی اوقات فروش محصولات با کیفیت نامناسب برخی غرفه‌داران برای تامین هزینه‌های خود اشاره کرد و گفت: در غرفه‌های فروش میوه و تره‌بار این معضل بسیار مشهود است چون فروش میوه یا موادی از این نوع به صورت درهم، فرصت سوء‌استفاده را فراهم کرده و باعث زیان همان مصرف‌کننده‌ای که شهرداری قصد حمایت آن را داشته، می‌شود. بنابراین تنها خواسته این است که اگر قرار باشد شهرداری برای رونق کسب و کار تولیدکنندگانی مثل ما و البته حمایت از مصرف‌کننده این اماکن را در اختیارمان قرار دهد می‌تواند با استفاده از راهکارهای دیگری نسبت به تامین هزینه‌های نگهداری بازارچه اقدام کرده نه این که اجاره‌های سنگین را ـ که معمولا بدون هیچ نظر کارشناسی تعیین شده است ـ برما تحمیل کند.

بازارچه‌های خوداشتغالی خارجی

راه‌اندازی بازارهای هفتگی وروزانه، راهکاری است که بسیاری از کشورهای توسعه یافته مثل فرانسه، ایتالیا، انگلستان، هلند، بلژیک، سوئد و ترکیه برای ایجاد اشتغال خرد و البته کاهش هزینه ‌خرید برای مردم به کار گرفته و با سازوکارهایی از سوی سازمان‌های مربوط و عمدتا شهرداری‌ها درباره آن اقدام می‌کنند، اما مقایسه‌ای کوتاه میان شرایط واگذاری زیرساخت این بازارها میان ایران و برخی کشورهای همسایه تفاوت را آشکار می‌کند.

به عنوان مثال در استانبول بازارچه‌های هفتگی یکی از پرمخاطب‌ترین بازارهای محلی هستند که با همکاری شهرداری برای ارتباط مستقیم تولیدکنندگان غیرحرفه‌ای و خریداران تدارک‌دیده شده‌اند. در نتایج یک تحقیق‌ دانشگاهی‌ در این باره مشخص شد چهارشنبه بازار منطقه فاتیح ـ یکی از معروف‌ترین بازارهای محلی استانبول ـ هر هفته نزدیک به 8000 نفر بازدید کننده دارد و عاملی برای اشتغال هزار نفر است.

این در حالی است که شهرداری تنها برای اجازه پهن کردن بساط تولیدکنندگان که عمدتا خانگی هستند فقط روزانه از آنها ده لیر ترکیه (معادل 13 هزار تومان) دریافت می‌کند و آن هم برای نظافت خیابان‌هاست. حالا تاثیر و وسعت این گونه بازارچه‌های کسب و کار خرد و هزینه آن را با هزینه اجاره غرفه در میادین میوه و تره‌بار تهران مقایسه کنید.

اجاره غرفه دربرخی میادین میوه‌ و تره‌بار شهرداری تهران

عماد عزتی

‌ اقتصاد