زنبور ملکه، لاروها را واکسینه می‌کند

زنبورهای عسل نیز مانند انسان‌ها در معرض انبوهی از مواد بیماری‌زا قرار دارند. با این حال بسیاری از این مواد بیماری‌زا نمی‌توانند آسیبی به این حشرات برسانند. در واقع سیستم ایمنی زنبورهای عسل به‌طور شگفت‌انگیزی در برابر این مواد بیماریزا مقاوم است.

کد خبر: ۸۲۳۵۴۲

سیستم ایمنی بدن انسان با استفاده از انواع واکسن در برابر عوامل بیماریزا مقاوم می‌شود. همچنین انسان با تزریق انواع واکسن به دام و طیور، آنها را در برابر بیماری‌های مختلف واگیردار ایمن می‌کند. اما حشرات داستان دیگری دارند. زنبور عسل تنها حشره‌ای است که انسان از آن برای تولید محصولات مختلف دامی استفاده می‌کند و البته هیچ واکسنی نیز برای ایمن‌سازی این حشره وجود ندارد. در عین حال، این حشره در برابر بسیاری از بیماری‌ها مقاوم است.

دانشمندان سال‌ها برای شناسایی دلیل قدرتمندی سیستم ایمنی زنبورها در برابر عوامل بیماریزا تلاش کرده بودند، اما سازوکار دقیق این مقاومت همچنان در هاله‌ای از ابهام بود. خوشبختانه پژوهشی جدید که حاصل بیش از یک دهه بررسی سیستم ایمنی زنبور عسل است، بالاخره سازوکار تقویت سیستم ایمنی این حشره را در برابر عوامل بیماریزا نشان می‌دهد. این مطالعه حاکی است که زنبور ملکه نقش کلیدی را در این میان بازی می‌کند. زنبور ملکه وظیفه تولید مثل را در یک کندو به عهده دارد. ملکه بندرت کندو را ترک می‌کند و به همین دلیل، زنبورهای کارگر وظیفه تامین غذای او را به عهده دارند. زنبورهای کارگر در خارج از کندو به گل‌ها و گیاهان مختلف سر زده و گرده و شهد آنها را جمع‌آوری می‌کنند و این مواد غذایی را به کندو می‌آورند. سپس این مواد به نوعی ماده دیگر به نام «ژل رویال» (Royal Jelly) که گاهی «شاه انگبین» یا «ژل سلطنتی» هم نامیده می‌شود، تبدیل می‌شود. این ژل همان غذای اصلی زنبور ملکه است. گفتنی است ژل رویال دارای خواص دارویی بسیار زیادی برای انسان بوده و قیمت آن نیز در بازار به مراتب بیشتر از عسل طبیعی است.

مشکل اینجاست که در دنیای بیرون از کندو، انبوهی از مواد بیماریزا نظیر انواع باکتری وجود دارد که از طریق غذای ملکه یعنی همان ژل سلطنتی به بدن ملکه منتقل می‌شود. این مواد بیماریزا وارد سیستم گوارش زنبور شده و در نهایت در بخشی از بدن این حشره که مشابه کبد در بدن انسان است ذخیره می‌شود. در این مکان، این مواد بیماریزا با نوعی پروتئین موجود در آنجا به نام «ویتلوژنین» واکنش نشان می‌دهند و سپس به تخم‌هایی که ملکه می‌گذارد منتقل می‌شوند. ترکیب عوامل بیماریزا با ویتلوژنین و انتقال این ترکیب به بدن زنبورهای عسل جوان سبب می‌شود این حشرات در آینده در برابر این مواد ایمنی یابند. این فرآیند کارکردی همانند واکسیناسیون در انسان دارد. در واقع ملکه از طریق سیستم تغذیه‌ای خود، نسل آینده زنبورهای عسل را واکسینه می‌کند.

کاربردهای احتمالی این کشف

صنعت زنبورداری در چنددهه اخیر با آسیب‌های فراوانی روبه‌رو شده است. بروز برخی بیماری‌ها و نیز پدیده‌ای به نام «اختلال کاهش جمعیت زنبورهای عسل» که هنوز دلیل آن مشخص نیست، سبب شده شمار کندوهای تولیدکننده عسل طبیعی در جهان و نیز زنبورهای موجود در آن بشدت کاهش یابد. یکی از اصلی‌ترین موانع موجود برای حل این مشکلات، نبود شیوه‌ای علمی برای واکسیناسیون زنبورهاست. تاکنون انسان از واکسیناسیون برای حفاظت انواع دام و طیور در برابر بیماری‌های مختلف استفاده کرده است، اما مشخص نبودن نحوه ایمن‌سازی زنبورها سبب شده بود که نتوان از رویکردهای علمی در این مسیر بهره گرفت.

به هر حال، این یافته جدید می‌تواند خبر خوشی برای زنبورداران باشد. شاید در آینده‌ای نه‌چندان دور شاهد ارائه واکسن‌هایی خوراکی باشیم که بتواند جلوی کاهش هر چه بیشتر جمعیت زنبورهای عسل را بگیرد.

امنیت غذایی بیشتر بشر

ارائه چنین واکسن‌هایی فقط به بهبود وضعیت زنبورداری نمی‌انجامد. زنبورهای عسل نقشی کلیدی در تولید محصولات کشاورزی دارند. این زنبورها با عملیات گرده افشانی موجب افزایش باردهی گیاهان مختلف می‌شوند. در واقع می‌توان گفت این حشرات ریزجثه، نقش بسیار مهمی در امنیت غذایی بشر دارند. به همین دلیل شناسایی عملکرد سیستم ایمنی آنها و ارائه رویکردهایی نوین برای ایمن‌سازی بیشتر آنها، در نهایت به سود تولید موادغذایی مورد نیازمان خواهد بود.

یکی دیگر از جنبه‌های جالب توجه این پژوهش، به کاربرد این یافته برای ایمن‌سازی سایر حیوانات مورد استفاده برای تامین غذای انسان مربوط می‌شود. ویتلوژنین با عوامل بیماری‌های موجود واکنش می‌دهد و این ترکیب موجب ایمنی زنبورهای جوان می‌شود. اما جالب است بدانید این پروتئین در بدن همه گونه‌های تخمگذار نظیر انواع ماهی‌ها، پرندگان، خزندگان، حشرات و دوزیستان وجود دارد. به این ترتیب شاید در آینده بتوان با الهام‌گیری از شیوه واکسیناسیون طبیعی زنبورهای عسل توسط ملکه، به شیوه‌هایی برای تهیه واکسن‌های خوراکی به منظور ایمن‌سازی بیشتر انواع دیگری از موجودات دست یافت. این شیوه شاید در نهایت بتواند برای امنیت غذایی بیشتر بخصوص در کشورهای محرومی که توانایی خرید واکسن‌های گران قیمت ویژه دام و طیور را ندارند سودمند باشد.