روی زیبا دو برابر شده است

بیشتر مواقع هم بازدید از موزه برایمان کسل‌کننده بوده، چراکه ناچار بوده‌ایم در سکوت از کنار اشیای مختلف بگذریم و اگر مطالعات تاریخی نداشته باشیم، قطعا تفاوت سفال، ریتون و پیه‌سوز را متوجه نخواهیم شد و همچنان بر کسالت و بی‌علاقگی ما در دیدار از موزه افزوده شده و بار دومی برای این بازدید وجود نخواهد داشت.

اما برخی موزه‌ها راهکارهایی برای ایجاد رغبت در عموم جامعه برای دیدار از موزه‌ها در نظر گرفته‌اند. استفاده از هنر قصه‌گویی، یکی از این راهکارهاست که چندی است در موزه‌هایی مانند موزه ملی ملک و موقوفه آستان قدس رضوی مورد استفاده قرار گرفته است؛ روشی که سبب شده کودکان بیش از بزرگسالان، مشتاق دیدار از موزه‌ها شوند. البته بهره جستن از عناصر بازی همچون پازل‌هایی که در بردارنده نقش‌هایی از تاریخ ایران هستند و گشت و گذار در میان اشیایی که چیدمان آنها متفاوت از چیدمان رایج در موزه‌هاست، سبب شده علاقه عموم جامعه برای دیدار از این موزه بیشتر شود.

موزه ملک به این روش‌ها اکتفا نکرده و برای پی بردن به ذائقه بازدیدکنندگان نسبت به اشیای موزه‌ای که دوست دارند هنگام حضور در موزه از آن بازدید کنند، به خلاقیت جالبی دست زده که از آن به عنوان نمایشگاه زیبایی نام می‌برد و به قول سهراب در شعر معروف آب را گل نکنیم، روی زیبا دو برابر شده است.

این نمایشگاه پیرو تکمیل‌ برنامه ویژه این گنجینه در حوزه زیبایی و زیبایی‌شناسی بوده که با نمایش ۱۰ اثر برگزار شده است. این آثار از میان صد اثری انتخاب شده‌ که بخشی از گنجینه موزه هستند و با نظر استادان هنرهای تجسمی، میراث فرهنگی و مرمتگران انتخاب و به نمایش گذاشته شده‌اند.

قلمدان دراویش، تپل و بازیگوش

هر یک از این آثار‌ از نظر استادان ویژگی‌های منحصر به فردی دارند چنان که مجید فدائیان نقاش و متخصص هنرهای سنتی درباره قلمدان لاکی دراویش می‌گوید: از بررسی تاریخ هنر لاکی ایران که بخش عمده آن مربوط به دوره قاجار است، مشخص می‌شود هنرمندان موضوعات متفاوت و مختلفی را بر زمینه قلمدان‌ها نقش کرده‌اند؛ از بزم و رزم تا گل و پرنده همراه با فیگورها و چهره‌های متفاوت از قبیل دراویش، مردان و زنان فرنگی و روستاییان موضوعات مورد استفاده بوده است. تمام این نقوش دارای شباهت‌های نزدیک به هم و تکرار شده بوده‌اند، اما گاه نمونه‌های استثنایی نیز دیده می‌شو‌د که از تکرارهای معمول دور بوده‌ است.

قلمدان دراویش موزه ملک یکی از این نمونه‌های منحصربه‌فرد بوده که برخلاف قاعده زمان و رسم معمول نقاشی شده است. فدائیان با اشاره به طراحی و قاب‌بندی جالب، مونوتن بودن رنگ‌ها و به‌کارگیری لکه‌های رنگی مختصر در کنار قاب‌های بیضی با نقوش طلایی که ویژگی‌های خاصی به آن بخشیده، می‌گوید: تنالیته رنگی که مایل به نخودی تیره است و رنگ روغن به کار رفته، فضایی تیره به وجود آورده که وهم‌آمیز است. ریش‌های انبوه پنبه‌ای، آدم‌های پیر و نسبتا کپل با چشم‌های متعجب و رداهای ساده و تیره، کنتراست خاصی به ترکیب‌بندی اثر بخشیده است. برخلاف رسم نقاشان دوره قاجاریه که دراویش و عرفا را با چهره‌هایی مقدس نقاشی می‌کرده‌اند، دراویش این قلمدان همچون کودکان، بازیگوش و شیطان به نظر می‌رسند که شوخ و شنگ هستند و تعلق به دنیای واقعی و زمینی ندارند. این قلمدان برخلاف عرف زیبایی‌شناسانه زمان خود طراحی شده و جلوتر از زمانه خود است.

مکتوبات خاص از نظر استاد

مکتوبات گنجینه موزه ملک همواره مورد توجه ویژه بوده ؛ مکتوباتی همچون قطعه خوشنویسی شعر عربی، قصیده مناجات منسوب به امیرالمؤمنین ‌(ع)و تزوک تیموری که در نمایشگاه زیبایی به نمایش درآمده‌اند.

ایرج نعیمایی، عضو وابسته فرهنگستان هنر و استاد برجسته خوشنویسی درباره ابعاد زیبایی‌شناسانه قطعه خوشنویسی شعر عربی می‌گوید: نمونه خط ثلث فوق احتمالا قرن هفتم هجری قمری به شیوه کتابت ثلث ایرانی است که با وجود کلمات دشوار، بسیار زیبا نوشته شده است. با این که امضای کاتب را ندارد با بهترین نمونه خط ثلث استادان مشهور برابری می‌کند.

قصیده مناجات منسوب به امیرالمؤمنین‌(ع) به خط میرعماد الحسنی نیز اثری است که سیدمحمدمجتبی حسینی، عضو هیات‌مدیره و مدیرعامل موزه ملک درباره نکات زیبایی‌شناسانه آن می‌گوید: در تاریخ خوشنویسی بعضی متون به دلایل مختلف ـ در نظر هنرمندان خوشنویس ـ به متن معیار تبدیل شده است. (اهمیت ذاتی متن، دشواری یا ویژگی‌های متن برای خطاطی، وجود نمونه‌های متعدد توسط هنرمندان نام‌آور از همان متن و آشنا بودن متن برای مخاطب از صفاتی است که می‌توان برای متن معیار برشمرد.) یکی از متون معیار، قصیده مناجات منسوب به حضرت علی‌(ع) است، بخصوص در خط نستعلیق که در میان خوشنویسان بویژه هنرمندان سده‌های گذشته نمونه‌های فراوان دارد.

او با اشاره به این که میرعماد، خوشنویس بلندآوازه خط نستعلیق [1024-961 هجری قمری] است اظهار می‌کند: میرعماد علاوه بر کتابت کامل این قصیده 22 تا 27 بیتی، ابیاتی از این مناجات جانانه را در قالب قطعه و سیاه‌مشق مرقوم کرده است. آنچه این اثر را متمایز می‌کند، این نکته است که در میان آثار دیده شده از میرعماد که در حافظه هنری تاریخ خوشنویسی ضبط شده، اثری با این دانگ قلم نادر است و آنچه مایه ممتاز دانستن اثر شده، کیفیت غبارنویسی ترجمه است.

تزوک تیموری، دیگر اثری است که در این نمایشگاه در معرض دید عموم گذاشته شده است. توزُک (تُزُک‌/‌ تُزوک) به زبان ترکی جغتایی به معنی بنیان و تأسیس و نیز به معانی دیگری ازجمله تعلیم و تربیت و انتظام و سازمان و آرایش است.

بهروز امینی‌ از خوشنویسان و پژوهشگران این حوزه می‌گوید: نسخه فارسی این کتاب را نخست در سده هفدهم میلادی در زمان سلطنت شاه‌جهان (1659 ـ 1628 میلادی) شخصی به نام ابوطالب الحسینی آورده و مدعی بوده‌ آن را از اصل ترکی آن که در کتابخانه شخص دیگری به نام جعفر پاشا (حاکم یمن) یافته، ترجمه کرده است. ادوارد براون می‌گوید: هیچ‌گونه مدرکی که بر وجود چنین نسخه‌ای به اصل ترکی دلالت کند، موجود نیست و بیشتر احتمال می‌رود آن کتاب فارسی را به تقلید شرح اصیل زندگانی بابر که به قلم خود بابر است و ابوطالب شخصا به کمک ظفرنامه و تواریخ دیگر عهد تیمور تدوین کرده باشد.

معصومه دیودار

جام جم