رسانه‌ها، بازوی مدیریت بحران

کمبود خبرنگار بحران

دکتر سعدالله نصیری قیداری، سرپرست کمیسیون یونسکو در ایران در این کارگاه گفت: بلایای طبیعی در همه کشورها بحران‌زاست. در ده سال گذشته، 7 هزار انسان جان خود را در سیل و زلزله از دست داده‌اند. فاجعه‌ای که همیشه بوده و هست و برای مقابله با آن دولت‌ها باید تدبیرهای لازمی داشته باشند. بحران طبیعی، یک مشکل جهانی است وبرای رفع مشکل جهانی، تفکر جهانی لازم است.

وی مهم‌ترین مشکل رسانه‌های ایران را کمبود نیروهای متخصص در بلایای طبیعی ذکر کرد و گفت: علاوه بر این که رسانه‌ها در این زمینه فعالیت علمی و خاصی انجام نمی‌دهند در سطوح تصمیم گیری هم با برنامه‌های مشارکتی مواجه نیستیم و نه درداخل کشورو نه در ارتباط با کشورهایی که تجربه مدیریت بحران دارند، برنامه مشترک نداریم.

نقش ABU در متحد کردن کشورها

ناتالیا لیویا، مدرس بین‌المللی که تجربه‌های زیادی در سفر به کشورهای مختلف و آموزش خبرنگاری بحران دارد، شکل بحران درکشورهای مختلف منطقه را متفاوت خواند و توضیح داد: در ایران، زلزله بحران‌آفرین است، در افغانستان رانش‌ها و تغییرات زمینی و در پاکستان سیل، تلفات ایجاد می‌کند. هرکدام اینها نیازمند تدبیرها و آموزش‌های لازم است که در بسیاری مواقع همپوشانی دارند و می‌توانند به انتقال تجربه هم منتهی شوند.

وی در ادامه، مشارکت سازمان‌ها را با گروه‌های مردمی ضروری دانست و تاکید کرد: شما نمی‌توانید به‌تنهایی مردم را نجات دهید. کسانی که در مدیریت بحران هستند، باید دست‌اندرکاران مختلف را کنار هم جمع کنند. مقامات محلی، گروه‌های معلول، زنان، هلال احمر و دانشگاه‌ها، همه در این کارمشارکت دارند.

لیویا نقش رسانه را در این زمینه موثر خواند و افزود: چون رسانه تنها نهادی است که همه این افراد را مخاطب قرار می‌دهد، باید در دو سطح سیاستگذاری و آموزش، نقش ایفا کند. البته متاسفانه در بسیاری از کشورها، خبرنگاران اطلاعی از بلایا و تغییر اقلیم ندارند، در حالی که باید رابطه میان نهادهای مرتبط با مدیریت بحران و رسانه‌ها چنان مستمر باشدکه مدام انتقال تجربه صورت بگیرد.

نقش رسانه‌ها در مدیریت بحران

اسحاق راسل، مدرس بین‌المللی در این کارگاه دستیابی به استانداردهای رسانه‌ای را روش مدیریت بحران ذکر کرد و گفت: استانداردها، تلاش هماهنگ‌شده برای کاهش ضعف‌هاست. ما باید هنگام بحران، واقع‌بین باشیم. باید با سازمان‌های همکار مثل هلال احمر همکاری کنیم. در همه کشورها، وقتی بحران رخ می‌دهد، تمرکز روی آن است، ولی این علاقه کم‌کم از میان می‌رود. اینجا زمانی است که کار هلال احمر، سازمان‌های مردم‌نهاد و دیگر دستگاه‌ها سخت‌تر می‌شود. چون، رسانه‌ها رفته‌اند و خبر دیگری برای آنها جذاب است. این زمان است که باید همکاری با رسانه‌ها مستمر باشد.

سند شناسایی خبر

بنابراین، در تمام کشورها، نهادها و رسانه‌ها نقشی کلیدی در مدیریت بحران دارند، باید دید چه استانداردی لازم است تا همگرایی این نهادها بیشتر شود؟

ناتالیا لیویا، مدرس اتحادیه رادیو تلویزیون‌های آسیا و اقیانوسیه که جزو مدرسان اصلی کارگاه مدیریت بحران بود در این خصوص گفت: یکی از استانداردهای جهانی در این زمینه، SOP نام دارد. اس‌.‌او‌.‌پی در اصل یک نوع استاندارد یا سند شناسایی خطر است که به اداره هواشناسی یا مراکز زلزله اجازه می‌دهد از چه سطح یا درجه‌ای، هشدار را به مردم اعلام کنند و در عین حال، دستورالعمل‌های نوشتاری است که فعالیت‌های سازمان‌ها را هدایت می‌کند و همکاری آنها را افزایش می‌دهد.

وی با اشاره به این که سال تهیه و تدوین اس‌.او‌.‌پی را بعد از زلزله هند عنوان کرد، گفت: در 26 دسامبر سال 2004، سونامی اقیانوس هند اتفاق افتاد که در آن 230 هزار نفر مردند، یک میلیون نفر ناپدید شدند و 11 کشور خسارت دیدند. بعد از این سونامی، ایده ایجاد اس‌.‌او‌.‌پی شکل گرفت و عملی شد تا به موجب آن، هشدارهای با کیفیت و هماهنگی سازمان‌ها و موسسات بیشتر انجام شود.

در حال حاضر، ایران و پاکستان هم در فهرست هشدار سونامی قرار دارند. مراکز سونامی در اصل، مشاهدات خود را پالایش و ارزیابی و بعد از آن، مجوز هشدار را صادر می‌کنند.

عملکرد رسانه‌ای

ناتالیا لیویا در بخش دیگری از سخنانش درخصوص تجربه مدیریت بحران در کشورهای مختلف گفت و به یک اتفاق مشترک اشاره کرد و یادآور شد: وی درخصوص وظیفه رسانه‌ها گفت: کمک به سازمان‌ها از وظایف رسانه است. رسانه‌ها باید مخاطبان را آماده کنند. باید برنامه جامعی وجود داشته باشد. حتی به لحاظ فنی باید شرایطی فراهم باشد که رسانه‌ها بعد از بحران سرکار خود برگردند. به‌عنوان مثال، در مکان‌هایی خاص پمپ بنزین‌هایی باشد که اگر پمپ بنزین‌های اصلی بسته بود افراد بتوانند استفاده کنند. خدمات پشتیبانی اینترنتی باید فعال باشد که اگر وای‌فای قطع شد بتوان از آن استفاده کرد.

لیویا، آموزش را در رسانه جدی دانست و توضیح داد: آموزش تمام کارکنان در زمینه امدادرسانی در بحران از دیگر وظایف رسانه‌هاست. چون وقتی بحران رخ می‌دهد معلوم نیست چه کسی زنده می‌ماند و چه کسی آسیب می‌بیند. آموزش امنیتی برای همه کارکنان لازم است. ما نمی‌خواهیم گزارشگران خودشان را به کشتن بدهند. می‌خواهیم گزارشگران ریسک نکنند. وی افزود: رسانه‌ها با سازمان‌های هواشناسی این گفتمان را داشته باشند که زبان قابل درکی به کار بگیرند، چون هدف این است که به مردم آموزش دهیم چگونه واکنش نشان دهند. نشر اخبار برای کاهش بحران‌ها مثل ساخت انیمیشن‌ها مفید است. رسانه‌ها باید متون آموزشی تهیه کنند و از طریق بازی‌ها و نمایش‌ها آموزش غیرمستقیم داشته باشند.

رسانه های فعال در هنگام بحران

رسانه‌ها، قبل و زمانی که بحران اتفاق می‌افتد خیلی فعالند. همه می‌خواهند آخرین اخبار را داشته باشند. همه می‌خواهند داستان خودشان را داشته باشند‌. مدام در طول بحران این رقابت هست و بعد از بحران هم تا مدتی وجود دارد ولی بعد از آن، رسانه‌ها دست برمی‌دارند و این در همه جا صادق است. بهترین کار، استفاده از این رسانه‌هاست که فعالشان کنیم. یعنی پس از بحران، رسانه‌ها دنبال کار خودشان نروند.

میترا لبافی

جام‌جم