سفر به سرزمین وحی

در سفر به سرزمین وحی برای تماشای فارغ‌دلانه به‌سوی خانه خدا نمی‌روم، بلکه خودم را محتاج و نیازمند احساس می‌کنم و برای تغییر کردن و گرفتن خواسته‌هایم به این سفر می‌روم نه برای دیدن آخرین تغییرات صورت گرفته در بنای فیزیکی مسجدالحرام و مسجدالنبی، نه برای زیبایی‌ها و جذابیت‌های جدید که در شهر مکه به نسبت سفر قبلی‌ام ایجاد شده است.

فراهم کردن مقدمات سفر به سرزمین وحی در قالب تمتع یا عمره حال و هوای خاصی دارد. گرچه گام اولیه برای شروع این سفر به زمان ثبت‌نام اولیه و پرداخت هزینه‌ها برمی‌گردد ولی اگر آن‌قدرها هم به عقب برنگردم معمولا دو یا سه ماه قبل از سفر که تاریخ حرکت قطعی می‌شود، زائر باید اقداماتی را انجام دهد که زندگی روال عادی و کسل‌کننده قبلی را نداشته باشد. این سفر آداب خاصی دارد و ‌باید قبل از سفر از همه دوستان و آشنایان خداحافظی کرد و حلالیت طلبید. البته این روزها با وجود ابزارهای نوین ارتباطی کار راحت‌تر شده ولی در زمان‌های دورتر ‌باید به تک‌تک خانواده‌ها به‌صورت حضوری سر می‌زدی و ضمن توقف حداقل چند دقیقه‌ای در هر خانه، خداحافظی می‌کردی که کار بسیار سخت و زمانبری بود، به‌ویژه برای افرادی که فامیل‌ و دوستان گسترده‌ای دارند. البته در اولین سفر به‌‌ویژه برای حج تمتع ‌باید خداحافظی با نهایت ادب و وقت‌گذاری و با سر زدن حضوری به تمام خانواده‌هایی صورت گیرد که به نوعی با آنها مراوده داشته‌ای.

شرکت در کلاس‌های آماده‌سازی زائران که توسط مدیر کاروان صورت می‌گیرد از جمله فعالیت‌های قبل از سفر است. معمولا دو یا سه جلسه با حضور تمام‌ زائران تشکیل می‌شود که در آنها مسائل شرعی و آداب و مناسک زیارت توضیح داده می‌شود. یکی از مهم‌ترین کارهایی که روحانی کاروان بر آن تأکید می‌کند، تعیین مرجع تقلید است و هیچ زائری نمی‌تواند بدون تعیین و مشخص کردن مرجع تقلید مناسک حج را انجام دهد، ضمن این‌که پرداخت خمس اموال و تعیین حساب سال در پی تعیین مرجع صورت می‌گیرد.‌ ساعت پرواز 7 صبح روز شنبه 24 اسفند 1377 تعیین شده بود. بامداد آن روز به اتفاق اعضای خانواده و خویشاوندان به فرودگاه مهرآباد رفتیم.

بعد از سه ساعت و نیم پرواز بر فراز سواحل دریای سرخ به فرودگاه جده، شهری که به عروس دریای سرخ شهرت دارد، رسیدیم. مردم در صف‌های طویل قرار گرفتند تا تشریفات ورود زائران انجام شود. نکته جالب آن مرتب بودن همه صف‌ها و منتظر ماندن ایرانی‌ها پشت خط قرمز بود که در مقایسه با بی‌نظمی‌هایی که از همین افراد در فرودگاه مهرآباد هنگام خروج و بازگشت به کشور مشاهده می‌کردم، تعجب برانگیز بود. هنگام بازگشت نه‌تنها کسی به خط قرمز نگاه نمی‌کرد بلکه جلوی باجه پلیس گاه پنج تا ده نفر تجمع کرده بودند و هرچه پلیس ایرانی فریاد می‌زد که یکی‌‌یکی به این قسمت وارد شوید، گوش کسی بدهکار این هشدارها نبود و همه عجله داشتند که زودتر از این گیت عبور کنند.‌ شاید هشدارهای مدیران کاروان مبنی بر اذیت کردن زائران ایرانی در فرودگاه جده هم در نظم و ترتیب بی‌تأثیر نبود.

بالاخره وارد فضاهای استقرار موقت در سالن فرودگاه جده شدیم که در مجاورت فرودگاه بین‌المللی ملک عبدالعزیز قرار داشت. این فرودگاه به شکل خیمه‌های پی‌‌درپی ساخته شده، خیمه‌های سفید رنگی که بسیار زیبا و جالب طراحی شده‌اند. در این خیمه‌ها کاروان‌های متعددی از کشورهای مختلف اسکان گزیده و منتظر حرکت به سمت مکه یا مدینه بودند. این خیمه‌ها به خدمات تهویه مناسب تجهیز شده و توقفگاه مناسبی برای زائران فراهم آورده است.

حدود 90 درصد زائران خانه خدا از کشورهای مختلف از طریق این فرودگاه وارد اراضی مقدسه مکه و مدینه می‌شوند.

میقـات

بعد از خروج از فرودگاه جده با توجه به نزدیکی به ایام تشریق عازم میقات جحفه شدم. جحفه 180 کیلومتر از جده فاصله دارد. دولت سعودی برای انتقال زائران به نقاط مختلف، شرکت‌های حمل و نقل متعددی تأسیس و تعداد زیادی از اتوبوس‌های مناسب ژاپنی تهیه کرده که عمدتا در ایام حج به فعالیت مشغول می‌شوند و در بقیه ایام سال نیز استفاده زیادی از آنها نمی‌شود. نکته جالب توجه این‌که دولت سعودی برای ایمنی بیشتر مسافران همه راننده‌ها را ملزم کرده با سرعت بیشتر از 80 کیلومتر رانندگی نکنند وگرنه با جریمه‌ سنگین مواجه خواهند شد.

بالاخره با سرعت مطمئنه‌ای که اتوبوس می‌رفت، ساعت 5/2 بعد از ظهر به مسجد جحفه رسیدیم. مسجد یکدست سفیدرنگ و با مناره‌ای بلند، از دوردست‌ها کاملا مشخص بود.‌ در مسیر جده به مدینه حدود یک کیلومتر از جاده اصلی به داخل بیابانی رفتیم تا به مسجد جحفه رسیدیم. هیچ خانه و کاشانه‌ای اطراف مسجد نبود، اما مسجد باعظمتی در آن بیابان ساخته شده بود. ده‌ها اتوبوس حامل زائران ایرانی و عمدتا شیعه جلوی مسجد پارک شده بودند تا زائران محرم شده و با آنها به‌سوی مکه مکرمه حرکت کنند.‌ اصولا هر زائری که قصد مکه را دارد باید با احرام وارد مکه شود و لذا بنا به راهی که برای رفتن به مکه انتخاب می‌کند، میقات متفاوت دارد. میقات به محلی گفته می‌شود که برای احرام بستن معین شده است.

بعضی از اهل تسنن در هواپیما لباس احرام می‌پوشند و هنگامی که با هواپیما از روی یکی از محل‌های میقات می‌گذرند، نیت احرام می‌کنند و لذا دیگر به محل‌های تعیین‌شده نمی‌روند و بلافاصله از فرودگاه جده عازم مکه می‌شوند.

میقات کسانی که از اطراف مدینه عازم مکه می‌شوند، مسجد شجره است و میقات کسانی که از شام می‌آیند، مسجد جحفه و میقات آنهایی که از عراق عازم می‌شوند وادی عتیق است.‌ علاوه بر این، کسانی که از طرف طائف می‌آیند قرن المنازل میقات آنهاست و کسانی که از طرف یمن به‌سوی مکه می‌آیند میقات آنها یلملم است.

پس از رسیدن به مسجد جحفه از اتوبوس پیاده شدیم و داخل حیاط مسجد رفتیم که در آن حمام‌های زیادی برای مردان و زنان به تفکیک تعبیه شده بود. بلافاصله وضو گرفته و غسل کرده، خود را برای نماز مغرب آماده کردم. نماز مغرب را به امامت فردی سعودی در مسجد جحفه اقامه کردیم. امام‌جماعت پس از نماز توصیه‌هایی درخصوص سفر حج کرد و از آنجا که مخاطبان خود را عمدتا ایرانی و شیعه یافته بود نکاتی درباره بدعت در دین و به‌ویژه تبعیت از غیرپیامبر اسلام(ص) بیان کرد که با جهت‌گیری خاص بیان می‌کرد.

پس از پایان نماز نیت احرام عمره تمتع کرده و کل واژه‌های تلبیه را بر زبان جاری ساختیم.‌ «لبیک اللهم لبیک، لبیک لا شریک لک لبیک، ان الحمد و النعمه لک و الملک، لا شریک لک لبیک»

هنگام خروج از مسجد جحفه متوجه قفسه‌های کتاب ‌شدم که کنار در قرار داشت و جلو رفتم و دیدم فردی کتاب‌هایی به زبان اردو و فارسی و ترکی دارد. در میان آنها کتاب توحید محمد ابن عبدالوهاب توجهم را به خود جلب کرد که به زبان فارسی بود. کتاب‌ها رایگان بود و سعودی‌ها برای تبلیغ مسلک وهابیت آنها را به زائران هدیه می‌دادند. برخی زائران مرتبا کتاب‌ها را بر می‌داشتند و بیرون می‌بردند و بلافاصله باز می‌گشتند و کتاب دیگری را به بیرون انتقال می‌دادند. آنها هدف از اقدام خود را نابود کردن این کتاب ضاله می‌دانستند.

به‌هرحال از مسجد جحفه خارج شدیم و ساعتی را در اتوبوس منتظر دیگر مسافران ماندیم که از کاروان دیگری بودند، سپس عازم مکه مکرمه شدیم. ابتدا باید بخشی از مسیر جده به مدینه را که برای رسیدن به مسجد جحفه طی کرده بودیم، باز می‌گشتیم تا به جاده اصلی مکه می‌رسیدیم. در مسیر برای این‌که توان طواف و سعی و صفا و مروه را در همان شب داشته باشیم، ساعتی در اتوبوس استراحت کردیم و نهایتا نیمه شب به مکه رسیدیم.‌ البته کسانی که مدینه اول هستند پس از خروج از فرودگاه جده مسیر 450 کیلومتری را طی می‌کنند تا به شهر مدینه برسند و پس از اقامت چندروزه در مدینه، در هتل محرم شده و در مسجد شجره نیت احرام می‌بندند و تلبیه را به زبان جاری می‌کنند. سپس به مکه مکرمه مشرف می‌شوند.

غلامرضا کریمی

استاد دانشگاه خوارزمی