زنگ کوچ پاییزه عشایر به صدا درآمد

این سفر چند هفته‌ای گرچه برای عشایر حکم ادامه حیات و زندگی را دارد، در عین حال با به تصویر کشیدن زیباترین جلوه‌های زندگی عشایر هنگام کوچ، یکی از ظرفیت‌های مهم گردشگری کشور نیز به‌شمار می‌رود که می‌توان از آن در جهت اشتغالزایی و درآمدزایی بهره جست.

عشایر کشور تقریبا در تمام استان‌ها پراکنده‌اند و به عبارتی همه استان‌ها جمعیت عشایری دارند. در این میان استان‌های فارس، خوزستان، کرمان و سیستان و بلوچستان، بیشترین جمعیت عشایری و استان‌هایی چون قزوین و قم کمترین جمعیت عشایری کشور را در خود جای داده‌اند.

زندگی و حیات عشایر بسته به کوچ و سفر است؛ سفر به نقطه‌ای که زمینش سرسبزتر و باسخاوت‌تر است و چشمه‌ها و رودهایش پرآب‌تر و زلال‌تر؛ جایی که خود و دام‌هایشان از خشکی و گرمای بی‌امان تابستان و سرمای استخوان‌سوز زمستان در امان باشند و بتوانند شیر و گوشت و محصولات دامی بیشتر و باکیفیت‌تری را به جامعه شهری ارائه کنند. اما زندگی و کوچ عشایر این روزها به‌راحتی گذشته نیست و گاهی به حدی سخت می‌شود که ترجیح می‌دهند قید کوچ و سفر و سنت آبا و اجدادی خود را بزنند و یکجانشین شوند.

قائم‌مقام و معاون توسعه و امور زیربنایی سازمان امور عشایر کشور مهم‌ترین مشکلات عشایر را نبود آب و علوفه کافی و همچنین تصرف ایل راه‌ها عنوان می‌کند و در گفت‌وگو با جام‌جم می‌افزاید: در بسیاری از مناطق عشایری به دلیل خشکسالی و نبود آب کافی، باید به صورت سیار آبرسانی انجام شود که اختصاص نیافتن اعتبارات لازم برای این امر به دلیل محدودیت منابع، مانع آبرسانی و در نتیجه ایجاد مشکلاتی برای عشایر بویژه در فصل تابستان می‌شود. در زمستان هم هر ساله مشکل تامین علوفه را داریم که اکنون در حال پیگیری برای تامین اعتبارات لازم به‌منظور خرید و تهیه علوفه برای دام عشایر هستیم.

میرولی صفرزاده به تصرف برخی ایل‌راه‌ها و محدود شدن مسیر کوچ عشایر نیز اشاره کرده و می‌گوید: بیشترین مشکل عشایر در مسیرهایی است که ایل راه‌ها به جاده‌های فرعی و اصلی روستایی و حتی شهری تبدیل شده و سالانه هنگام عبور از این مسیرها تصادفات زیادی رخ می‌دهد که به تلف شدن تعداد زیادی از دام‌ها منجر می‌شود.

قائم مقام سازمان امور عشایر درباره بهره‌وری از ظرفیت گردشگری عشایر به منظور اشتغالزایی و درآمدزایی برای این قشر به جام‌جم می‌گوید: مطالعاتی در این زمینه آغاز شده و چند منطقه در استان کرمان از سال گذشته به عنوان پایلوت در نظر گرفته شده است که در صورت موفقیت‌آمیز بودن طرح، با کمک سازمان میراث فرهنگی آن را در دیگر نقاط کشور اجرایی خواهیم کرد.

تدوین اطلس ایل راه‌ها تا پایان سال

وی تدوین سند و اطلس ایل راه‌ها براساس نقشه و مسیر تاریخی کوچ عشایر را بهترین راه رفع این مشکل دانسته و یادآور می‌شود: اتفاقا کار مطالعاتی تهیه این اطلس چندی است آغاز شده، ولی هنوز به پایان نرسیده است. امیدواریم تا آخر سال این اطلس تهیه شده و به ثبت برسد. در این صورت واگذاری یا تصرف ایل راه‌های موجود که سند و نقشه آنها تهیه شده، به دیگر سازمان‌ها و نهادها مطلقا ممنوع خواهد بود و برای ایل راه‌های تصرف شده نیز مسیر جایگزین تعریف خواهد شد. ضمن این‌که محل اتراق عشایر در مسیر کوچ نیز شناسایی و با امکاناتی چون سیستم آبرسانی و سرویس‌های بهداشتی تجهیز خواهد شد.

قائم‌مقام و معاون توسعه و امور زیربنایی سازمان امور عشایر کشور با اشاره به جمعیت یک میلیون و 200 هزار نفری عشایر که شامل 220 هزار خانوار با جمعیت دامی 24 میلیون راس می‌شود، اظهار می‌کند: کوچ پاییزه این عشایر از مناطق ییلاقی به قشلاقی هم اکنون در سراسر کشور آغاز شده و تا آخر آبان ادامه خواهد یافت. در این میان مناطق گرمسیر استان‌های خوزستان و فارس به ترتیب بیشترین پذیرش عشایر را دارند، طوری که عشایر شش استان همچون لرستان، چهارمحال، ایلام و .... به خوزستان و عشایر استان‌هایی چون اصفهان و کهگیلویه نیز به فارس کوچ می‌کنند.

عابدین سیفی، نیز در گفت‌وگو با جام‌جم، به کوچ پاییزه عشایر این استان تا 20 مهر و به سمت خوزستان اشاره می‌کند و می‌گوید: جمعیت عشایری لرستان حدود 84 هزار نفر شامل 14هزار و 636 خانوار و 1.5 میلیون راس دام سبک است که از این تعداد، 11 هزار و 200 خانوار با جمعیتی معادل 64 هزار نفر با یک میلیون و صد هزار راس دام، کوچ رو هستند و بقیه عشایر در سال‌های اخیر اسکان داده شده‌اند.

عشایر منطقه را ترک کنند

سفر عشایر چهارمحال و بختیاری نیز که در فصل ییلاق معمولا در منطقه سرسبز و پرآب کوهرنگ استقرار می‌یابند، همه‌ساله و با سرد شدن هوا از این منطقه آغاز می‌شود و پس از پیمودن مسافتی که چند هفته به طول می‌انجامد، در مناطق گرمسیری استان خوزستان به پایان می‌رسد.

بخشدار مرکزی شهرستان کوهرنگ در این باره به مهر می‌گوید: هم‌اکنون حدود 30 هزار عشایر بختیاری در بخش مرکزی کوهرنگ استقرار دارند که کوچ این عشایر به سمت خوزستان آغاز شده است.

به گفته فرزاد محمد حسینی از آنجا که بارندگی در راه است و وقوع بارندگی در مسیر حرکت کوچ می‌تواند مشکلات بسیاری را برای عشایر رقم بزند، آنها باید هر چه سریع‌تر منطقه را ترک کنند و خود را به مناطق گرمسیر خوزستان برسانند.

وی کوچ عشایر را که هنوز با رسوم محلی زیادی همراه است، از زیباترین جلوه‌های گردشگری عنوان می‌کند و معتقد است باید از این ظرفیت برای جذب گردشگر استفاده شود.

مشکلات عشایر

به گفته مدیرکل سابق امور عشایر لرستان، مشکلات عشایر در سه حوزه تامین آب، علوفه و ایل راه‌ها است . یکی از مشکلات ایل راه‌ها به تخریب آنها در زمان بارندگی و سیلاب برمی گردد که اعتباری برای مرمت آن در نظر گرفته نمی‌شود و عشایر هنگام عبور از این راه‌ها با سوانح و مشکلات زیادی مواجه می‌شوند.

فاطمه مراد‌زاده