بازیگری را به بازی نگیریم!

یک تصویر خیالی که نقش‌ها را با شخصیت‌ها اشتباه گرفته و قهرمان‌های سینمایی را همان قهرمان‌های واقعی در پرده زندگی تصور می‌کنند! بازیگری و بازیگران به عنوان قدرتمندترین عنصر حرفه‌ای سینما در ایران از جایگاهی فراحرفه‌ای برخوردار شده‌اند و در بستر فرهنگ صوری ـ بصری ما به موقعیتی هژمونیک نه تنها در سینما که در کل جامعه و سطوح مختلف اجتماعی دست یافته‌اند. به راستی چرا اینقدر بازیگری و بازیگران مورد توجه هستند؟ قطعا شهرت و رسانه‌ای شدن موجود در این حرفه نقش مهمی در این اتفاق دارد.

در جهان رسانه‌ای امروز به قول بودریار، پدیده‌ها به واسطه تکنولوژی‌های رسانه‌ای هویت مجازی آنها بیش از خود واقعیت شان، قدرت می‌یابد و می‌توانند در لایه‌های مختلف اجتماعی نفوذ کنند. امروزه از قدرت مجازی و تبلیغاتی بازیگران در تبلیغات سیاسی، تجاری، برنامه‌سازی‌های تلویزیونی و موفقیت انجمن‌ها، نشریات و... استفاده‌های زیادی می‌شود و چه بسا موقعیت‌ها و فرصت‌های مجازی که برای یک بازیگر معروف ایجاد می‌شود از خود بازیگری با اهمیت‌تر و سودآورتر باشد.

حرفه‌ای که در گذشته تاریخی خود همواره از وضعیت نامطلوب معیشتی رنج می‌برد، امروز به واسطه جایگاه رسانه‌ای و مجازی که پیدا کرده به عنوان یک حرفه پولساز مورد توجه جدی نسل جوان قرار گرفته است. در واقع هنر از آنجا که مظهر تجلی جمال و کمال هنرآفرین حقیقی بود، شأنی معنوی داشت و از عالم مادی، گریزان بود. هنرمندان شغل و حرفه‌ای دیگر داشتند و سقف معیشت شان بر ستون هنر استوار نبود، اما در جهان مدرن هنر کارکردهای اقتصادی یافته و با تجارت آشتی کرده و خود به یکی از منابع پرسود اقتصادی بدل شده است و شاید دستیابی به این جایگاه اقتصادی را بیش از همه بتوان مدیون بسط هنر توده‌گرا به برکت رشد تکنولوژی دانست.

بازیگری در عرصه سینما و تلویزیون خود اساسا محصول جامعه و هنر مدرن است؛ هنری که ماهیت‌اش با تاروپودهای اقتصاد آمیخته است و با آن غریبه نیست. در واقع منزلت اجتماعی (محبوبیت)، وضعیت اقتصادی، جذابیت رسانه‌ای، شهرت و قدرت، هویت مجازی به بازیگری، جایگاهی ویژه در صنعت سینما داده است و به لحاظ روان‌شناختی نیز این قشر، کانون تجلی فرافکنی‌ها، همذات‌پنداری‌ها و رویاهای دست نیافته مخاطبانی است که مطلوب‌های خود را در پرده سینما جستجو می‌کنند. به عبارت دیگر بازیگر خالق فرصت‌ها و آرزوهایی است که مخاطب در پس رویاهایش آن را می‌بیند، اما اثر این بازی‌ها در نقش‌ها باقی نمی‌ماند و دست‌کم در ذهن مخاطبان تداوم می‌یابد و در نهایت بازیگران به اسطوره‌های مجازی محبوبی بدل می‌شوند.

امروز اما با تمام احترام و اعتباری که برای هنر بازیگری و بازیگران قائلیم نیاز به اسطوره‌زدایی از این حرفه داریم و پذیرفتن این واقعیت که بازیگری نیز مثل بسیاری دیگر از حرفه‌ها یک شغل است و بازیگران اسطوره‌های فرازمینی نیستند! بازیگران هنرمندند و به دلیل همین هنر قابل احترام هستند نه اسطوره یا چیزی بیش از این که به توهم بزرگ در خیلی از بازیگران کوچک منجر شده است. احترام و بزرگی بازیگران بیش از هر چیز در قدرت بازیگری آنهاست نه در موقعیت بازیگر بودن آنها. به نظر می‌رسد این نگاه بیش از هر چیز به نفع خود این قشر است. باید یاد بگیریم هر سخن جایی و هر نکته مکانی دارد و البته هر حرفه و شغلی هم جایگاه روشنی دارد. بازیگران هم عزیزند، اما به اندازه خویش. اگر از این اندازه عبور شود بی‌هنری ظهور می‌کند که هنر خود اندازه نگه داشتن است.

بی‌تردید با نگریستن در زندگی الگوهای اصیل عرصه هنر هفتم یعنی بزرگانی همچون عزت‌الله انتظامی، علی نصیریان یا در نسل‌های بعدی چهره‌هایی مانند پرویز پرستویی و... می‌توان پنداشت بزرگی و احترام آنها اگرچه وامدار هنر و توانایی بی‌بدیل شان بوده است، اما هیچ گاه در صحنه زندگی هم سعی نکرده‌اند اسیر جنجال‌های کاذب و جذابیت‌های زودگذر شوند.

سیدرضا صائمی