«ماماهوت» سبک زندگی به روایت عروسک‌ها

مجموعه ماماهوت که از یکشنبه‌ تا چهارشنبه هر هفته ساعت 19 از شبکه 2 روی آنتن می‌رود، سبک زندگی ایرانی را نمایش می‌دهد و به‌عنوان یک مجموعه عروسکی از آن دست آثاری است که در گروه خانواده و فرهنگ این شبکه برای مخاطبان بزرگسال تولید شده است. رزیتا غفاری به‌عنوان کارگردان و همسرش عباس صالحی در مقام تهیه‌کننده و طراح هنری، این مجموعه را تولید کرده‌اند و در طراحی آن، امیرعلی ‌نبویان نیز همکاری داشته و سرپرست نویسندگان این مجموعه بوده است.

فانتزی اما نوستالژیک

رزیتا غفاری، عباس صالحی و امیرعلی‌ نبویان طراحان اصلی مجموعه ماماهوت هستند؛ آنها دست در دست هم بخش‌های مختلف و جزئیات این برنامه را شکل داده‌اند.

عباس صالحی درباره شکل‌گیری این برنامه به جام‌جم می‌گوید: می‌خواستیم جهان کوچکی داشته باشیم که ابتدا تا انتهای آن تعریف شده باشد؛ یک جغرافیای مشخص و هدفمند که در آن شخصیت‌هایی با ویژگی‌های مختلف زندگی کنند و لحن و گفتار مشخصی داشته باشند. بنابراین مرحله به مرحله پیش رفتیم و همراه سرپرست نویسندگان، طراح صحنه و عروسک‌سازها جزئیات را هماهنگ و متوازن پیش بردیم تا این جهان کوچک با تمام ویژگی‌هایش، عینی شود. به گفته تهیه‌کننده ماماهوت، به همه چیز این جهان فکر شده، از آب و هوای آن گرفته تا معماری خانه‌ها، طاقی و دیوارها و رنگ‌ها. صالحی اظهار می‌کند: در ذهن من این جهان کوچک، جایی از ایران بود که مدینه فاضله نیست، اما حس و حال خوبی دارد؛ جایی که فانتزی اما در عین حال نوستالژیک است و یادآور روزهای خوش گذشته.

این محله در یک کوچه بیست و چند متری واقع شده که زوایای مختلف دارد؛ مغازه، سقاخانه، باغچه، چای‌خانه و نیز خانه‌هایی که در همین فضا بنا شده‌اند و البته تکنیک پرده آبی هم امکان دسترسی به لوکیشن‌های بسیار را فراهم کرده است.

یک اتفاق تقریبا نادر

از زمانی که طرح ساخت چنین مجموعه‌ای در ذهن رزیتا غفاری و عباس صالحی شکل گرفت تا وقتی که برنامه ماماهوت به شبکه دو تحویل داده شد، تقریبا سه سال طول کشید و به گفته صالحی فقط 100 روز از این سه سال به تصویربرداری اختصاص داشت.

این تهیه‌کننده توضیح می‌دهد: تحقیقات میدانی گسترده‌ای داشتیم و پیش‌تولید سخت و سنگین. ساخت یک اثر عروسکی فرمول مشخصی ندارد، هر گروهی ممکن است به شیوه خاص خودش کار کند. بنابراین ما کارهای موفق دنیا را بررسی کردیم، شیوه ساخت عروسک و ساختار و متن این برنامه‌ها را هم. بعد از آن مقدمات تولید را فراهم کردیم و عروسک‌ها، دکور و فضاهای کارمان را ساختیم. سازندگان این مجموعه بعد از چنین پیش‌تولیدی توانستند در صد روز بیش از 1500 دقیقه ضبط کنند و به گفته صالحی به یک رکورد یا دستاورد تقریبا نادر برسند؛ رکورد ضبط بیشترین میزان تصویر در کمترین زمان ممکن.

مهمانانی که نیامدند

یکی از بخش‌های برنامه‌ ماماهوت، گفت‌وگو با هنرمندان و عمدتا بازیگرانی است که با حضور عروسک رادی و آقای مجری انجام می‌شود. صالحی و همکارانش دوست داشتند از هر صنفی در این برنامه مهمان داشته باشند، اما خیلی‌ها حضور در این برنامه را نپذیرفتند.

این تهیه‌کننده ضمن ابراز تاسف، البته به مهمانانش هم کمی حق می‌دهد و می‌گوید: می‌خواستیم بجز بازیگران، از مدیران و مسئولان سایر نهادها هم مهمانانی داشته باشیم، اما شاید برایشان شفاف نبود که چطور به عنوان نماینده یک ارگان می‌توانند مقابل یک عروسک قرار بگیرند و نمی‌دانستند نتیجه و خروجی کار چه خواهد شد.

غریبه‌های آشنا

عروسک‌های مجموعه ماماهوت به دو شیوه طراحی شده‌اند؛ در ساخت برخی از آنها مانند میکروب و آدم به دور، از نمونه‌های خارجی الهام گرفته شده و برخی دیگر مانند اعضای خانواده کاملا ایرانی طراحی شده‌اند. برای این مجموعه حدود 40 عروسک ساخته شده که 10 عدد از آنها قابلیت گریم دارند؛ یعنی با عینک، سبیل، لنز، مو و لباس تغییر می‌کنند و در نقش مردم شهر ظاهر می‌شوند.

به نظر می‌رسد، برخی از این عروسک‌ها به برخی شخصیت‌های مطرح شباهت دارند اما صالحی می‌گوید این شبیه‌سازی در ذهن مخاطب اتفاق می‌افتد و هیچ کدام از این عروسک‌ها بر اساس چهره فرد خاصی ساخته نشده‌اند. برخی از این عروسک‌ها دهان‌های بزرگ دارند که کمی عجیب و غیرواقعی به نظر می‌رسد، اما صالحی معتقد است، این دهان‌ها جزو ویژگی‌های چنین عروسک‌هایی محسوب می‌شود و توضیح می‌دهد: تکنیک فک زدن این گونه از عروسک‌ها به ترتیبی است که نیاز به دهان بزرگ دارند،‌ چون سر آنها از یک تکه یکپاره اسفنج ساخته می‌شود و برای این که دهان‌شان باز شود، باید برشی به اندازه نیمی از کره سر به دهان اختصاص پیدا کند.

صفای عروسک‌ها

رزیتا غفاری، ماماهوت را مجموعه‌ای برای پرداختن به سبک زندگی توصیف می‌کند و توضیح می‌دهد: در همه دنیا سبک زندگی اهمیت پیدا کرده است، چون در عصر جدید، کیفیت زندگی کاهش پیدا کرده و با پیشرفت تکنولوژی، به رفاه نزدیک اما از خوشبختی دور می‌شویم. سعی کردیم آرامش و خوشبختی و سبک زندگی ناشی از آن را برای جامعه بازتعریف کنیم. از نگاه این بازیگر و کارگردان، عروسک بسیار ساده و بی‌غل و غش است، امکان مناسبی برای پرداختن به مسائل روز جامعه را فراهم می‌کند و سادگی و صمیمیت مورد نظر این برنامه تلویزیونی را دارد.

نقد افراط و تفریط

امیرعلی نبویان به عنوان سرپرست نویسندگان این مجموعه، در طراحی بخش‌های مختلف و شکل‌گیری ساختار آن نیز مشارکت داشته است. او در آغاز راه می‌دانسته که قرار است یک برنامه کمدی، فانتزی عروسکی تولید کنند و در روند نگارش متون برنامه بجز خانواده‌ای که جزو اصلی ماماهوت هستند، هر گاه ضرورت ایجاب کرده، ساخت عروسک‌های جدید را پیشنهاد داده است. این نویسنده توضیح می‌دهد که کلید طراحی قصه‌ها و ماجراها پرداختن به افراط و تفریط بوده و در این‌باره می‌گوید: زیاده‌روی و نیز اهمال در انجام برخی کارها را دستمایه قرار می‌دادیم که قصه‌ها شکل بگیرد.

فرار از تکیه‌کلام

امیرعلی نبویان، متون این برنامه را با همکاری دانش‌آموزان کارگاه‌های قصه‌نویسی‌اش نوشته و ضمن اشاره به این که ماماهوت برنامه‌ای برای بزرگسالان است، توضیح می‌دهد: حتی بسیاری از برنامه‌های عروسکی و انیمیشنی که به اسم کودکان در تلویزیون و سینما تولید می‌شوند، مخاطب بزرگسال دارند یا در بسیاری موارد روی سخن این برنامه‌ها با بزرگسالان است. وی درباره ویژگی‌های طنز در برنامه ماماهوت توضیح می‌دهد: برای ما مهم این بود که با تعدادی عروسک طرف باشیم که به معنی دقیق شخصیت باشند؛ آنها را بشناسیم و رفتارهایشان را پیش‌بینی کنیم. شوخی‌های این برنامه از موقعیتی که شخصیت‌ها در آن قرار می‌گیرند، متولد می‌شود نه از تکرار کلمات.

برنامه‌ای برای بزرگسالان

از نگاه نبویان، مخاطبان ماماهوت آن دسته از بزرگسالانی هستند که شوخی‌های کلامی را کمی متفاوت با آنچه در تلویزیون دیده‌ایم درک می‌کنند. نبویان در این باره می‌گوید: طی این سال‌ها، تلویزیون طنزهایی به مخاطبان ارائه کرده که متکی بر طنز ناشی از تکرار کلام و ساخت تکیه‌کلام است. بنابراین مخاطب به این نوع طنز عادت کرده است. چاره‌ای نبود جز این که هم عادت مخاطبان را مد نظر داشته باشیم و هم طنز مورد نظر خودمان را ارائه کنیم.

آذر مهاجر

گروه رادیو و تلویزیون