عذرخواهی «ایران ایر» از مسافران پرواز 429

فقط 15 ساعت؟ چیزی نیست كه اینجا ایرانه سخت نگیرید

یه مطلب مرتبط خوندم شاید به درد هموطنان بخوره ، ضمنا طی بخشنامه مربوطه سازمان هواپیمایی ابلاغی وزیر راه و شهرسازی در سال 94، هر شركت هواپیمایی كه بیش از 4 ساعت تاخیر داشته باشه باید اقدام به اخذ و تحویل یك بلیط مشابه با 30 درصد تخفیف در همان مسیر و فوری نماید.

خسارت ناشی از تأخیر یا لغو پرواز هواپیما‏ را چگونه می‌توان مطالبه كرد؟
* جواد یاوری (دانشجوی دوره دكتری حقوق كیفری دانشگاه تهران و دادستان شهرستان آبیك)
دوشنبه ۲۵ شهریور ۱۳۹۲


آیا كسی می‌داند كه اگر در هر یك از فرودگاههای كشور با تأخیر یا لغو پرواز مواجه شد چطور می‌تواند خسارت وارده را مطالبه نماید؟

در این نوشتار تشریح خواهد شد كه نه تنها خسارات مادی مثل هزینه بلیط یا هزینه اقامت بلكه خسارات روحی و معنوی نیز قابل جبران خواهد بود.

یكی از معیارهای توجه به ارزش انسان و وقت او احترام به انسانیت در تمام اماكن عمومی و خصوصی است.

ضمانت اجرای این احترام و تكریم، پیش بینی اعاده حیثیت از دست رفته در قوانین و مقرارت هر كشور است.

این امر می‌تواند وجه تمایز كشورهای توسعه یافته ازتوسعه نیافته باشد. اعاده حیثیت نیز صرفاً به جبران خسارت محدود نمی‌شود.

گاهی اوقات عذرخواهی، بعضاً یك روز اقامت رایگان در مورد تأخیر پرواز، گاهی جبران خسارت مادی، زمانی استعفا یا بركناری مسئول مربوطه می‌تواند جبران یا تسلی خاطر زیان دیده را فراهم آورد.

ولی این امر در كشور ما حلقه‌ای مفقوده محسوب می‌شود. بارها شنیده‌اید هواپیمایی سقوط می‌كند و عده‌ای جان خود را از دست می‌دهند و عده زیادتری داغدار می‌شوند.

در برابر چنین حادثه دلخراشی معمولاً شناسایی مقصر و بركناری او حتی اگر وزیر مربوطه باشد امری ابتدایی در سایر كشورهاست ولی در كشور ما برعكس حتی ابزار تأسف از جانب وزیر مربوطه امری نادر است.

به دنبال این موارد و رسالتی كه در خود به عنوان یك ایرانی حس می‌كردم در مورد اتفاقی كه برای خود و خانواده ام رخ داد دست به كار شدم تا از اطلاعات حقوقی خود جهت ایجاد یك فرآیند جدید گام بردارم. حادثه از این قرار بود كه در تاریخ ۳ر۴ر۸۸ همراه همسر و فرزند ۵ر۱ ساله ام در فرودگاه مشهد منتظر پرواز برگشت توسط شركت هواپیمایی… به سوی تهران بودیم. هر چه منتظر اعلام تحویل كارت پرواز شدیم خبری نشد تا اینكه فهمیدیم پرواز لغو شده است.

به همین راحتی! لذا به دفتر شركت مستقر در فرودگاه مراجعه كردیم. بیش از یكصد نفر در آنجا جمع شده بودند. علت لغو پرواز توضیح داده نشد.

مسئول مربوطه به جای عذرخواهی می‌گفت می‌توانید با ماشین سواری به تهران بروید! از پرواز جایگزین خبری نبود. شركتهای دیگر هم جای خالی نداشتند. (این امر در تیرماه در مشهد امری غیرعادی نبود). كاملاً مستأصل شده بودیم.

نگرانی همسرم و گریه‌های فرزندم حسابی اعصابم را به هم ریخته بود. من و همسرم فردای آن روز بایستی در محل كار خود حاضر می‌شدیم چون مرخصی‌مان تمام شده بود و تعهدات شغلی‌مان بلاتكلیف می‌ماند.

با وجود استرس و نگرانی و سردرگمی خواستیم وجه بلیط را مستردكنیم گفتند پول نداریم و باید از همان دفتر هواپیمایی كه بلیط را تهیه كرده‌اید پس بگیرید. (برای ما یعنی كرج). دختر دانشجویی می‌گفت من هزینه‌ای برای بازگشت یا اقامت بیشتر در مشهد ندارم.

مردی می‌گفت من از تهران، امشب بلیط برای تبریز داشتم و با لغو این پرواز به پرواز بعدی نمی‌رسم ولی هیچ گوش شنوایی نبود. مسئولان فرودگاه هم هیچ جوابی نمی‌دادند و می‌گفتند باید به ایرلاین مربوطه مراجعه كنید.

ساعات زیادی در فرودگاه معطل ماندیم. یك مسافرت چند روزه خوب پایان خوشی نداشت.

همان جا تصمیم گرفتم این بی عدالتی را پی گیری كنم. نهایتاً فرودگاه را ترك كردیم و بالاخره دو روز بعد و با درد سر زیاد موفق به تهیه بلیط قطار و بازگشت شدیم.

سپس مطالعاتی را در باب خسارت معنوی آغاز كردم و به كنواسیون‌های بین‌المللی در این مورد كه ایران به آنها پیوسته بود و نیز قوانین داخلی از جمله قانون مسئولیت مدنی و اصل ۱۷۱ قانون اساسی برخورد كردم.

رویه قضایی نیز حاكی از صدور آرایی هر چند محدود در مورد خسارت معنوی بود. از جمله رای مربوط به پرونده هموفیلی‌ها كه در آن علاوه بر پرداخت دیه، معادل ریالی آن به عنوان خسارت معنوی مورد حكم قرار گرفته بود. لیكن در مورد تأخیر یا لغو پرواز یك شركت هواپیمایی مطلبی به چشم نمی‌خورد.

فقط در مورد تأخیر قطار، شركت رجا جبران خسارت را پیش بینی كرده بود. لذا دادخواستی مبنی بر مطالبه خسارت مادی و معنوی در مجتمع قضایی شهید مفتح تقدیم كردم كه به شعبه ۲۰۶ ارجاع شد.

با توجه به اینكه رویه قضایی انگشت شماری راجع به این مطلب وجود داشت و در مورد شركتهای هواپیمایی اساساً رأیی صادر نشده بود به ثمر رسیدن این دادخواست با مشكلاتی مواجه بود:

نخست ـ اثبات این امر كه خسارت معنوی وارد شده است.

دوم ـ رابطه علیت بین بروز خسارت و اقدام شركت هواپیمائی.

سوم ـ مبانی قانونی و شرعی خسارت معنوی.

چهارم ـ ملاك ارزیابی میزان خسارت معنوی.‏

در مورد نخست به برخورد نامناسب مسئولان شركت هواپیمایی در فرودگاه و توضیح ندادن عـلت لغو پرواز و عدم استرداد وجه بلیط و فرزند خردسالم كه اذیت شده بود و استرس تهیه بلیط بازگشت در مشهد با توجه به فصـل شلوغ تابستان و زمان با ارزشی كه از ما تلف شده و منجر به عدم انجام تعهدات شغلی شده بود اشاره كردم.

در مورد دوم هر چند وكیل شركت هواپیمایی سعی بر این داشت كه لغو پرواز مزبور را كه چارتر بود برعهده چارتر كننده بگذارد ولی از آنجا كه مسئولیت پرواز برعهده شركت هواپیمایی بود كه بعلت نقص فنی پرواز را لغو كرده بود (این مطلب را وكیل شركت در لایحه تجدیدنظرخواهی توضیح داد) موفق به اثبات این امر نشد.

چرا كه در موارد مشابه شركتهای هواپیمایی مكلف به ایجاد پرواز جایگزین (‏Back up‏) می‌باشند.

در مورد سوم نیز قانون مسئولیت مدنی صراحتاً در ماده ۱ خود پیش بینی كرده است: «هركس بدون مجوز قانونی عمداً یا در نتیجه بی احتیاطی به جان یا سلامتی یا مال یا آزادی یا حیثیت… یا به هر حق دیگر… لطمه‌ای وارد نماید كه موجب ضرر مادی یا معنوی دیگری شود مسئول جبران خسارت ناشی از عمل خود می‌باشد.» به علاوه از نظر فقهی قاعده «لاضرر و لاضرار فی الاسلام» اجازه نمی‌دهد هیچ زیانی بدون جبران بماند.

واژه ضرر از نظر فقها زیان معنوی را هم در برمی گیرد. میرزای نائینی در جلد دوم منیة الطالب، ضرر را فوت آنچه انسان دارد خواه نفس باشد یا آبرو می‌داند و ادامه می‌دهد: اگر آبروی انسان هتك شود می‌گویند متضرر شده است.

در مورد ملاك ارزیابی نیز ضمن اینكه اشاره كردم این امر كاملاً شخصی است و بایستی براساس شغل، جایگاه اجتماعی، سن و سال افراد، بیماری یا سلامت آنها و غیره ارزیابی انجام شود، كنوانسیون‌های بین‌المللی كه ایران نیز به آنها پیوسته است میزان خسارت را از قبل تعیین كرده اند.

به عنوان مثال در بند«ب» ماده ۸ پروتكل گوآتمالا در مورد تأخیر پرواز شصت و دو هزار و پانصد فرانك فرانسه خسارت باید به مسافر پرداخت شود.

ایران در سال ۱۳۵۴ به موجب قانون اجازه الحاق دولت ایران به… پروتكل ۱۹۷۱ گوآتمالا این پروتكل را به عنوان قانون داخلی تصویب كرده است.

البته این كنوانسیون‌ها ناظر به پروازهای بین المللی است و صرفاً در سال ۱۳۶۴ به موجب قانون تعیین حدود مسئولیتهای شركتهای هواپیمایی ایران در پروازهای داخل كشور كنوانسیون ورشو و پروتكل لاهه لازم الاتباع شناخته شده است.

نكته مهم اینكه در كلیه معاهدات بین‌المللی اشاره‌ای به لغو پرواز نشده است، چون غیر از بحثهای مربوط به قوه قاهره نظیر وضعیت جوی لغو پرواز بی‌معناست و شركتهای هواپیمایی مكلفند در صورت نقص فنی هواپیمای دیگری را جایگزین كنند.

لازم به ذكر است تعیین مبلغ ۵۰۰ر۶۲ فرانك ظاهراً توسط گروهی كارشناس و با توجه به لطمه و حیثیت یك انسان متعارف در صورت تأخیر در پرواز صورت گرفته است.

اما صرفنظر از این مطالب، خواسته مطروحه در دادخواست رقم ۵۱ میلیون ریال به عنوان خسارت مادی (هزینه بلیط و اقامت و غیره) و معنوی (لطمه‌های روحی خودم و همسرم و فرزند ۵ر۱ ساله ام) بود. پیش از شروع نخستین جلسه دادرسی وكیل شركت، پیشنهاد یك سفر و اقامت ۳ روزه در كیش به همراه خانواده را در ازای استرداد دادخواست مطرح كرد.

من هم در جواب گفتم گرفتن خسارت برایم مهم نیست، فقط می‌خواهم شركتهایی را كه برای انسانیت و وقت انسانها ارزش قائل نیستند ادب كنم تا به راحتی پروازها را لغو نكنند و ضمن داشتن برخورد مؤدبانه همراه با عذرخواهی در اسرع وقت پرواز جایگزین را پیش بینی كنند.

نهایتاً پس از سه جلسه رسیدگی طولانی در تاریخ ۱۴ر۱۰ر۸۸ طبق دادنامه ۸۸۰۹۹۷۲۱۶۳۱۰۰۶۱۷ رای ذیل صادر شد: «به تاریخ ۱۴ر۵ر۸۸ آقای جواد یاوری اصالتاً و ولایتاً از طرف… و خانم… دادخواستی به طرفیت شركت هواپیمائی… به خواسته مطالبه خسارت مادی ناشی از عدم انجام تعهد خوانده… ومطالبه خسارت روحی و معنوی را تقدیم نمودند كه… به استناد مواد ۱ و ۲ قانون مسئولیت مدنی و اصل ۱۷۱ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و قاعده لاضرر و لاضرار فی الاسلام و رویه قضایی و تمسك به جمله‌ای از حقوقدان فرانسوی به نام استارك (جبران خسارت معنوی اگر چه مناسب و كامل نیست اما بهتر از عدم جبران است)… و استفاده از ماده ۸ پروتكل گوآتمالا… و اینكه بنا به قواعد لزوم و صحت، علی الاصول هر شخص یا اشخاص حقوقی كه تعهدی را قبول نموده‌اند بایستی ایفاء و اجرا نمایند و در صورت عدم انجام تعهد، متضرر در صورت اثبات تقصیر شخص متعهد و رابطه علیت متعارف بین فعل زیان دیده و شخص مقصر حق مطالبه خسارت وارده را دارد… و بند ۲ ماده ۹ قانون آ. د. م از جمله ضرر و زیان قابل مطالبه را ضررهایی دانسته كه مستلزم كسر حیثیت و بی اعتباری اشخاص و صدمات روحی می‌باشد كه این موضوع تأكیداً در ماده ۱ قانون مسئولیت مدنی مصوب ۷ر۲ر۱۳۳۹ به آن اشاره شده…، با عنایت به اینكه قوانین مذكور… خلاف موازین شرعی اعلام نشده است و حتی پرداخت مبلغی برای خسارات مذكور اگر چه نمی‌تواند همه این ضررها را تدارك نماید ولی سبب تخفیف آلام روحی و جبران بخشی از خسارت متضرر و یا متضررین خواهد شد… لذا دادگاه… ادعای مشارالیهم را محمول بر صحت تشخیص و… حكم بر محكومیت شركت خوانده به پرداخت ۸۰۰ر۰۶۶ر۱ ریال بابت خسارت مادی و پرداخت ۰۰۰ر۰۰۰ر۴۹ ریال بابت خسارت معنوی و پرداخت خسارت دادرسی در حق خواهانها به ترتیب اعلامی صادر و اعلام می‌دارد… رئیس شعبه ۲۰۶ دادگاه حقوقی تهران ـ قربانی.»

متعاقباً وكیل شركت هواپیمایی از رای صادره تجدیدنظر خواهی كرد و در آن اشاره نمود كه«خواهانها به جای شكرگزاری بخاطر دو روز سعادت اجباری حضور در جوار امام رضا (ع) با كینه ورزی اقدام به تقدیم دادخواست نموده‌اند و حسب اظهاراتشان قصد ادب كردن و جلوگیری از تكرار این گونه موارد را دارند.

گویا خواهانهای محترم تصور می‌فرمایند در كشورهای غربی یا وابسته به غرب زندگی می‌كنند…» در پاسخ به این قسمت از لایحه خطاب به دادگاه تجدیدنظر نوشتم: «… لغو پرواز از مشهد و سعادت و توفیق زیارت مجدد ثامن الائمه (ع) قطعاً سپاسگزاری در پی دارد ولی سپاسگزاری خداوند متعال ارتباطی به رها كردن شركتهای متخلف و اجازه دادن تداوم تخلفات آنها ندارد و هر مسأله در جای خود قابل بررسی است.

همچنین اگر این پرواز به جای مشهد از سنگاپور یا دبی لغو شده بود چه سعادت اجباری در انتظار ما بود؟!»

نهایتاً دادگاه تجدیدنظر استان تهران طی دادنامه ۹۱۰۹۹۷۰۲۳۰۷۰۰۷۶۸ مورخ ۱۷ر۸ر۹۱ اعلام كرد: «تجدیدنظرخواهی شركت هواپیمائی… نسبت به دادنامه… شعبه ۲۰۶ دادگاه عمومی تهران… انطباقی با جهات درخواست تجدیدنظر مندرج در ماده ۳۴۸ قانون آئین دادرسی مدنی ندارد و دادنامه فوق الذكر با رعایت موازین و مقررات قانونی و اصول و قواعد دادرسی صادر گردیده و دلیل و مدركی كه مستلزم نقض آن باشد ارایه و اقامه نشده و نیز به استناد ماده یك قانون مسئولیت مدنی مصوب ۷ر۲ر۳۹ ورود خسارت از ناحیه تجدیدنظر خواه محرز و مسلم بوده و جبران ضرر از جهت ورود خسارات اعم از مادی و معنوی توسط تجدیدنظرخواه الزامی است… لذا دادنامه تجدیدنظرخواسته را تایید و استوار می‌نماید.

رئیس شعبه ۷ دادگاه تجدیدنظر استان تهران ـ [دكتر] محمدمهدی شامانی، مستشار دادگاه ـ نامدار. ۱