توجه به تنوع فرهنگی صیانت از حقوق شهروندی

یکی از مشخصه‌ها و ساختارهای بنیادین جامعه ما تنوع است، ازتنوع قومی و زبانی گرفته تا دینی، مذهبی و سیاسی. این تنوع و تکثر درطول تاریخ طولانی کشورمان ایجاد شده و اگر بخواهیم آن را در قالب یک چارچوب نظام‌مند تعریف کنیم، اولین اقدام باید این باشد که تنوع و تکثر را به رسمیت بشناسیم و برایش احترام متقابل قائل شویم .

البته در قانون اساسی جمهوری اسلامی، صیانت از این تنوع یکی ازپایه‌های اصلی است؛ ولی این که چرا با وجود جایگاه قانونی، هنوز جامعه این تنوع و تکثر را به طورکامل به رسمیت نشناخته و هنوز نتوانسته‌ایم ازظرفیت‌های قانونی برای بسط حقوق شهروندی استفاده کنیم، جای سوال دارد.

از منظر جامعه‌شناسی، پاسخ این سوال به فرهنگ برمی‌گردد. به این معنا که ذهنیت‌هایی در جامعه وجود دارد که به عنوان عاملی بازدارنده اجازه نمی‌دهد حتی مسائلی که از مصادیق حقوقی در قانون اساسی است و می‌تواند مفهوم حقوق شهروندی را گسترش دهد، محقق شود.

مسلما یافتن راهی برای رفع این موانع فرهنگی مورد نیاز ماست و به یقین نسخه‌ای که می‌تواند کارساز باشد روی آوردن به آموزش است آن هم با انجام مطالعات تطبیقی و بررسی تجربه‌های موفق کشورهای مختلف دنیا که توانسته‌اند همزیستی مسالمت‌آمیز را که یکی از شاخصه‌های مهم فرهنگ شهروندی و حقوق شهروندی است، ایجاد کنند .

یکی از نمونه‌های موفق، سوئد است که توانسته با ورود این مباحث به کتاب‌های درسی مدارس، کاری کند تا دانش‌آموزان از سنین کودکی یاد بگیرند دیگرانی که با آنها تفاوت دارند و درکنارشان زندگی می‌کنند مکمل آنها هستند. بدیهی است وقتی کودک با این مفاهیم بزرگ شود در جریان جامعه‌پذیری نیز هرگز دیگری را بیگانه و تهدید به حساب نمی‌آورد.

بنابراین اگر می‌خواهیم مفهوم حقوق شهروندی را درجامعه جا بیندازیم باید به دو تعریف تکوینی و تشریعی از تنوع و تکثر بپردازیم. از دیدگاه تکوینی، تنوع زبانی، قومیتی، دینی، مذهبی، سیاسی و فرهنگی چیزی نیست بجز آنچه خداوند خلق کرده، در حالی که ما نیازداریم این دیدگاه تکوینی با قاعده تشریعی توضیح داده و قابل اجرا شود. به این معنا که باید ساز و کارهای اجتماعی، سیاسی و حقوقی در جامعه ایجاد شود و ظرفیت‌های فرهنگی مورد استفاده قرار بگیرد تا آن تنوع و تکثرها، جامعه را رو به جلو ببرد .

به بیان دیگر درجامعه امروز ما تکثر به مثابه یک امرتکوینی وجود دارد، ولی هنوز نتوانسته‌ایم این تکثر را در متن جامعه تشریع و آن را قانونمند کنیم که اگر بازهم در این حوزه ناموفق باشیم به مفهوم فرهنگ و حقوق شهروندی آسیب وارد می‌شود .

دکتر سید جواد میری - جامعه شناس و دانشیار پژوهشگاه علوم انسانی