تلاش ترامپ برای شکاف میان ایران و اروپا

مسائلی مثل فعالیت‌های هسته‌ای ایران، حقوق بشر و اتهاماتی مثل حمایت کشورمان از تروریسم هم زمینه را برای شکاف و اختلاف میان ایران و کشورهای اروپایی فراهم می‌کرد، اما بعد از مذاکرات چندجانبه میان ایران و غربی‌ها در موضوع هسته‌ای و انعقاد برجام، شرایط برای رفع بسیاری از سوءتفاهمات فراهم شد و از آن پس برخی کشورهای اروپایی برای دیدار و بحث و بررسی پیرامون برخی از تعاملات اقتصادی راهی ایران شدند.

این رویه البته همچنان به صورت انفرادی و نه در قالب اتحادیه اروپا صورت می‌گیرد و همچنان سطح روابط میان جمهوری اسلامی و اتحادیه اروپا ارتقای کافی پیدا نکرده است.

گرچه آمریکا در دوره جدید در پی آن است که میان اروپا و ایران همچنان شکاف و جدایی وجود داشته باشد، اما رویکرد جدید کشورهای اروپایی نشان داده است میان سران این دولت‌ها و دونالد ترامپ در مورد ایران اختلاف نظر وجود دارد.

حسن بهشتی‌پور، تحلیلگر مسائل سیاسی در گفت‌وگو با جام سیاست به بررسی مناسبات میان ایران و اتحادیه اروپا پرداخته است.

روابط ایران و اتحادیه اروپا در طول سال‌های گذشته از چه فراز و فرودهایی برخوردار بوده و با توجه به سفر برخی از مقامات اروپایی به ایران تصور می‌کنید نوع تعاملات میان کشورمان با اعضای اتحادیه اروپا چه سرانجامی داشته باشد؟

هنوز روابط میان ایران و اتحادیه اروپا شکل و حالت ویژه‌ای پیدا نکرده و خاص نبوده و عمده روابط بیشتر براساس تعاملات اقتصادی بوده است. مثلا با گذشت این همه سال همچنان روابط فرهنگی میان ایران و اتحادیه اروپا جدی نیست. ایران به صورت تک‌تک با کشورهایی مثل فرانسه، آلمان، ایتالیا، اسپانیا و یونان به صورت موردی سعی کرده روابط خود را به لحاظ اقتصادی و بعضا فرهنگی توسعه بدهد. ولی از نظر سیاسی میان ایران و بروکسل که مرکز اتحادیه اروپاست تعاملات بیشتر معطوف به مذاکرات هسته‌ای بود که به تفاهم‌نامه‌ای انجامید و غیر از این، روابط آنچنانی میان ایران و اتحادیه اروپا هنوز شکل نگرفته است.

چرا تاکنون این روابط شکل گسترده‌ای به خود نگرفته است؟

به دلیل تحریم‌هایی بوده که وجود داشته و تازه این تحریم‌ها نزدیک به یک سال است که برداشته شده و البته در برخی از موارد هم کاهش پیدا کرده است. مثلا در بحث حقوق‌بشر و اتهاماتی که بعضا این کشورها متوجه ایران می‌کنند مثل اتهام حمایت ایران از تروریسم. این اتهامات تاکنون از سوی اتحادیه اروپا به قوت خود باقی بوده و این موارد باید در مذاکرات و گفت‌وگوهای دو طرفه میان ایران و کشورهای اتحادیه اروپا حل و فصل شود. در طول برگزاری چنین مذاکراتی ایران می‌تواند دیدگاه‌های خود را به آنها منتقل کند. ظاهرا آقای محمدجواد لاریجانی گفت‌وگوهایی را در چند نوبت با طرف‌های اروپایی در این زمینه داشته است. به هر حال واقعیت این است که ما همچنان با اتحادیه اروپا بر سر مسائلی مثل حقوق بشر و موضوعاتی چون تعریف و مصداق تروریسم اختلاف دیدگاه داریم. چنین مواردی باید در گفت‌وگوهای دوجانبه مورد بررسی قرار گیرد. در گذشته به چنین مذاکراتی،‌ گفت‌وگوهای سازنده یا راهبردی می‌گفتند. به نظر می‌رسد برای رسیدن به یک تفاهم دوجانبه یا چندجانبه باید دور جدید این گفت‌وگوها آغاز شود. در مورد مساله حقوق‌بشر مذاکراتی در یکی یا دو جلسه برگزار شد.

بنابراین باید این موانع برطرف شود تا بتوان همکاری‌های گسترده‌تری میان ایران و اتحادیه اروپا شکل بگیرد. ایران به‌صورت فردی با کشورهای موثر اتحادیه اروپا بر سر موضوعات اقتصادی وارد گفت‌وگوهایی شده و توانسته تاحدودی کار را پیش ببرد و در سطح روابط دوجانبه کار را تعریف کرده است.

شرایط سیاسی جدید آمریکا که با روی کارآمدن دونالد ترامپ به‌عنوان رئیس‌جمهوری ایالات متحده همزمان شده آیا در افزایش یا کاهش سطح روابط و همکاری‌ها میان ایران و اتحادیه اروپا تاثیر خواهد داشت؟

دولت جدید آمریکا البته در تلاش است تا بتواند میان ایران و اتحادیه اروپا فاصله بیندازد، اما برخلاف گذشته که به هرحال اتحادیه اروپا براساس پرونده‌سازی‌های سابق درباره موضوع هسته‌ای ایران اتهاماتی را متوجه ایران می‌کرد، اما در شرایط کنونی دیگر آن بهانه‌ها کارایی ندارد. آن چیزی که دونالد ترامپ رئیس‌جمهوری آمریکا و لابی‌های صهیونیستی در این کشور دنبال می‌کنند تلاش برای شکل نگرفتن روابط میان ایران و اتحادیه اروپاست ولی به نظر من این تلاش به جایی نخواهد رسید. چون آن بهانه بویژه بر سر موضوعات هسته‌ای دیگر کارایی ندارد. بنابراین زمینه برای برقراری روابط میان ایران و اتحادیه اروپا فراهم شده است. البته اگر واقع‌بین باشیم همچنان موانعی بر سر گسترده‌شدن روابط میان کشورمان و اعضای اتحادیه اروپا وجود دارد.

موضوع فلسطین و اشتراک نظر برخی از کشورهای اروپایی می‌تواند یکی از زمینه‌های گفت‌وگو باشد؟

درباره فلسطین و آینده سرزمین‌های اشغالی هم کشورهای اروپایی از آمریکا فاصله گرفتند و منتقد بخشی از سیاست‌های رژیم صهیونیستی هستند.

به‌عنوان نمونه آنان شهرک‌سازی را رسما محکوم کردند و برخی از کشورهای اتحادیه اروپا مانند سوئد سعی کردند با فلسطینی‌ها به‌صورت رسمی ارتباط سیاسی برقرار کنند. به نظر می‌رسد در بین کشورهای اتحادیه اروپایی درباره موضوع فلسطین با آمریکایی‌ها اختلاف نظر وجود دارد.

در بین کشورهای اروپایی، ایران با کدام کشور مراوده بیشتری دارد؟

در راس این کشورها آلمان قرار دارد و فرانسه، ایتالیا، اسپانیا، ‌یونان و سوئد در مرتبه بعدی قرار دارند. سفر اخیر نخست‌وزیر سوئد به ایران در طول تاریخ روابط ایران و اروپا در قبل و بعد از انقلاب سابقه نداشته است. نخست‌وزیر سوئد عالی‌ترین مقام این کشور بوده که تاکنون به ایران سفر کرده است. بنابراین تا حد زیادی می‌شود گفت با سوئد و حتی اتریش، ایران توانسته روابط خود را ارتقا ببخشد و تا حدود زیادی هم توانسته کار را پیش ببرد. منتهی تفاوت این است که چنین مراوداتی تاکنون دوجانبه بوده و در چارچوب روابط میان ایران و اتحادیه اروپا با مرکزیت بروکسل قرار نداشته است.