بسیج نیروهای دانش‌بنیان برای حل مشکل خوزستان

گفت: «من از بینوایی نیَم روی زرد/ غم بینوایان رخم زرد کرد». درست در روزهایی که هوای تهران بهاری می‌شود و ملت به استقبال عید می‌روند، هموطنان خوزستانی ما و پاره‌ای از نقاط کشور گرفتار ریزگردها و بدِ آب و هوا هستند. آسمان به جای باران خاک فرو می‌فرستد و روال عادی زندگی را به هم می‌ریزد. نه‌تنها روال زندگی را به هم می‌ریزد، بلکه نفس را هم به شماره می‌اندازد. مگر می‌شود در چنین غباری نفس کشید... اما خوزستانی‌ها مردمان صبور و بردباری هستند. در جنگ و انقلاب نشان دادند که هم صبورند و هم غیور. متاسفانه دولت و ملت نتوانستند، آنچنان که شایسته جنوبی‌هاست، جواب لطف و محبتشان را بدهند. با این‌که رزق و روزی کل کشور از خاک زر‌خیز خوزستان تامین می‌شود، این استان گرفتار مشکلات بسیار است و مردم خون‌گرم جنوب سال‌های متمادی است که با این مشکلات دست و پنجه نرم می‌کنند و از سر وفاداری به انقلاب و نظام، صدایی به اعتراض بلند نمی‌کنند. این وفاداری و شکیبایی چنان ارزشمند است که رهبر فرزانه انقلاب، با اشاره به همین غبارآلود شدن هوای آن ناحیه، به صراحت فرمودند: «اگر کسی به فکر مردم باشد، نمی‌تواند در مقابل مسائل دشوار خوزستان راحت بماند.» حتی معظم‌له از مسئولین که به جای حل «مسئله ریزگردها» مسئولیت آن را متوجه گذشتگان می‌کنند، به تصریح انتقاد کردند. البته مسئله ریزگردها مسئله‌ای نیست که به فور و با تخصیص بودجه، به‌سرعت حل و فصل شود. رئیس‌جمهور محترم و هیئت دولت هم، آنچه از دستشان برآمده کرده‌اند و می‌کنند. بخشی از این مسئله مربوط به بیرون از مرزهای ایران است و نیاز به عزم بین‌المللی و همراهی دیگر کشورها دارد. اما اگر بخواهیم هر‌چه زودتر راه چاره‌ای برای امروز و فردای خوزستان پیدا کنیم، راهی جز مداخله دانشمندان و اقدامات دانش‌بنیان نداریم.

امروز علم و فناوری پیشرفت کرده و هزینه مقابله با بحران‌ها تا حدود زیادی پایین آمده است. شاید اگر سی سال پیش در چنین بحرانی، مدیری می‌خواست اطلاع‌رسانی کند و راهکارهایی به شهروندان گرفتار در بحران آموزش دهد، باید هزینه گزافی می‌کرد و نهادها و سازمان‌های دیگر را به میدان می‌آورد و زمان نسبتا زیادی را هم صرف این کار می‌کرد. امروز هر کس در هر جا بخواهد بحرانی را مدیریت کند، به ابزارهای فوق‌العاده‌ای دسترسی دارد که تا سه دهه قبل کسی خوابش را نمی‌دید. علاوه بر فضای سایبری، علوم در رشته‌های دیگر هم پیشرفت قابل ملاحظه‌ای کرده‌اند. به خصوص ما ایرانی‌ها در چند رشته جهش‌های قابل توجهی کرده‌ایم. در نانو و بیو در موقعیتی قرار داریم که محسود کشورهای هم‌جواریم. اتفاقا این دو رشته با صرف هزینه‌هایی نه‌چندان زیاد می‌توانند راه‌های کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدتی را برای مقابله با ریزگردها جلوی پایمان بگذارند. به نظرم در محیط زیست دانشمندان به کشف حقایقی نائل آمده‌اند که دیگر بیابان‌زدایی را به روشی که سابقا روی شن‌ها قیر می‌پاشیدند، توصیه نمی‌کنند. هر روشی که تاثیرات مخرب بر محیط زیست بگذارد و حیات موجودات را به خطر بیندازد، مطرود است و نباید به آن بها داد. برعکس امروز جمهور دانشمندان متفقند که باید خودمان را با محیط زیست سازگار کنیم و تا آن‌جا که مقدور است، ضرر و زیان انطباق با جغرافیای طبیعی را به حداقل برسانیم. در عین حال می‌شود با تکنولوژی‌های سازگار با طبیعت جلوی تخریب دو‌طرفه را گرفت. امروز به کمک نانو می‌توانیم خانه‌هایی بسازیم که زحمت ریزگردها را از زندگی‌مان دور کنند. همچنین می‌توانیم به پرورش و ترویج و کشت گیاهانی بپردازیم که هوا را تصفیه می‌کنند و میزان اکسیژن را بالا می‌برند. الان شاید نتوانیم درجا جلوی ریزگردها را بگیریم و هوای خوزستان را پاک کنیم یا با پوشش نانوئی جلوی اتصالات برقی را در هوای مرطوب بگیریم، اما می‌توانیم با اتکا به دستاوردها و پژوهش‌های دانش‌بنیان میزان آسیب‌های این ریزگردها را به حداقل برسانیم.

این‌که می‌گویند باید تهدیدها را به فرصت بدل کرد، اختصاص به تهدیدهای سیاسی و نظامی ندارد. بلکه در خصوص تهدیدهای طبیعی و اجتماعی هم مصداق دارد. به این تهدید طبیعی هم می‌شود به چشم فرصت علمی - اقتصادی نگاه کرد و با بسیج همه نیروهای دانش‌بنیان و امکانات فناوری جدید کاری کرد که خوزستان و سایر نقاط دارای مشکل از این بلای طبیعی نجات یابند و هر چه زودتر آسمان آبی و محیط زیست مطلوب را شاهد شوند. کافی است مجالی فراهم کنیم و شرکت‌های دانش‌بنیان را باور کنیم و اجازه دهیم کالا و خدمات مناسب این شرایط را عرضه کنند. اخیرا شرکت‌های خارجی دستگاه‌هایی ساخته‌اند که در اشل خانگی می‌تواند سی لیتر آب آشامیدنی از هوا بگیرد. راهکاری که در سایر کشورها تجربه شده و تنها راه نجات هم در این مسیر است. اتفاقا شاید وقت طرح‌ها و پروژه‌ها عظیم و فراگیر سپری شده و لازم است که به بخش خصوصی و ورود آن به این قضایا بیشتر توجه کنیم و اقتصاد دانش‌بنیان را از این راه رونق بخشیم. فی المثال دستگاه‌های تصفیه هوا و آب هم می‌تواند ارزان و انبوه و ایران‌ساخت تولید شود و هوای داخل خانه را مطبوع کند. و خیلی کارهای دیگر هم می‌شود کرد که دانشمندان و فناوران جوان سودایشان را در سر می‌پرورانند. چیزی که الان باید اتفاق بیفتد، همراهی بیشتر سازمان‌های دولتی به عنوان مدیر بحران با نهادهای علمی - دانشگاهی، به خصوص با شرکت‌های دانش بنیان است تا در این‌باره کار کنند و آسیب‌های بحران را - انشاءالله رحمن - به حداقل برسانند..

پرویز کرمی

دبیر ستاد توسعه فرهنگ علم و فناوری و اقتصاد دانش بنیان