سوریه، محور مذاکرات لاوروف در واشنگتن

وزارت خارجه روسیه از آغاز سفر سه روزه سرگئی لاوروف وزیر خارجه این کشور به واشنگتن خبر داد.
مقامات دو کشور در حدود 4 ماهی که از ریاست جمهوری دونالد ترامپ گذشته، مذاکرات مختلفی، در سطوح متفاوت داشته‌اند.
در سطح رئیسان جمهور، پوتین و ترامپ سه بار در تاریخ 8 بهمن 95/ 15 فروردین 96 / و 13 اردیبهشت 96 به صورت تلفنی با هم گفتگو کرده‌اند. به گزارش کاخ سفید، و کاخ کرملین مهمترین محور این گفتگوها، روابط دوجانبه، و حل و فصل سیاسی بحران در سوریه بود.
در سطح وزیران خارجه هم رکس تیلرسون 22 فروردین برای نخستین بار در سمت وزیر خارجه آمریکا وارد مسکو شد. این سفر در سایه حمله موشکی آمریکا به پایگاه هوایی الشعیرات سوریه، سفری پر حاشیه بود، و مسکو ضمن لغو توافق هوایی با آمریکا در سوریه، مراتب اعتراض رسمی خود را به تیلرسون اعلام کرد.
اما در پی گفتگوی تلفنی 13 اردیبهشت ماه ترامپ و پوتین، بار دیگر طرفین بر ادمه رایزنی‌ها، کاهش اختلافات درباره سوریه و پیگیری راه حل سیاسی بحران سوریه تاکید کردند. گفتگویی که شرایط را برای سفر امروز لاوروف به واشنگتن فراهم کرد.
یک روز پیش از سفر سرگئی لاوروف به واشنگتن هم سرگئی ریابکوف، معاون وزیر خارجه روسیه در نیویورک با توماس شانون، معاون وزیر خارجه آمریکا دیدار و گفتگو کرد. ریابکوف محور مذاکراتش با شانون را برنامه ریزی برای اجرای توافق‌های سفر تیلرسون به مسکو اعلام کرد، و گفت: مذاکرات لاوروف در واشنگتن بر وضعیت سوریه متمرکز خواهد بود.
و رکس تیلرسون، وزیر خارجه آمریکا با استقبال از سفر لاوروف، مسائل سوریه و اوکراین را محور اصلی گفت‌وگوهایش با لاوروف اعلام کرد و گفت: این سفر می‌تواند نمودی از بهبود روابط میان دو کشور باشد.
و سرانجام اینکه دیدارها و مذاکرات مقامات دو کشور در ماه‌های اخیر، زمینه ساز نخستین دیدار پوتین و ترامپ در ماه خرداد خواهد بود. دمیتری پسکوف، سخنگوی رییس جمهور روسیه با تایید این خبر گفت: ولادیمیر پوتین و دونالد ترامپ در حاشیه نشست گروه 20 در آلمان دیدار خواهند کرد. نشست گروه بیست 17 و 18 خرداد در هامبورگ برگزار می‌شود.
حال، این سئوال مطرح است که آیا روند خطی پیگیری شده در گفتگوهای مقامات آمریکا و روسیه تا چه میزان می‌تواند در بهبود واقعی روابط دو کشور مثمر ثمر باشد؟
در ابتدای پاسخ به این پرسش باید به فضای ایجاد شده در روابط آمریکا و روسیه پس از انتخاب باراک اوباما برگردیم. فضایی که موجب احیای گفتگوهای دو طرف برای کاهش تنش‌ها از جمله در مذاکرات کاهش سلاح هسته‌ای شد و سرانجام به امضای پیمان استارد 2 در تاریخ ۸ آوریل ۲۰۱۰ در پراگ، پایتخت جمهوری چک، میان پوتین و اوباما انجامید. اما تحولات سال های بعد نشان داد که این توافق و گفتگوهای قبل و بعد از آن میان دو طرف، تاثیر محسوسی در کاهش مناقشات راهبردی آمریکا و روسیه نداشته است.
بر این اساس به نظر می‌رسد، عمق شکاف در منافع راهبردی آمریکا و روسیه، به ویژه با رویکرد یکجانبه گرایانه آمریکا به اندازه‌ای است که واژه «بهبود» در روابط دو طرف تنها در موارد خاص می‌تواند معنا پیدا کند. مانند آنچه در سال 2010 در قالب توافق برای امضای پیمان استارت دو روی داد.
از این منظر بهبود مد نظر تیلرسون در روابط آمریکا و روسیه را در شرایط کنونی می‌توان در یافتن سازوکاری برای پایان بحران سوریه خلاصه کرد.
به باور کارشناسان، نوک پیکان اعتراض دونالد ترامپ به سیاست‌های باراک اوباما در خاورمیانه به انفعال و بی‌‌عملی وی در سوریه برمی‌گردد. همچنین برخی تحلیل‌گران صدور فرمان ترامپ برای حمله به پایگاه هوایی الشعیرات سوریه را نه نشانه تغییر راهبردی در مواضع آمریکا برای مداخله نظامی در سوریه، که نمادی از سیاست عمل‌گرایانه ترامپ در سوریه می‎دانند، و معتقدند ترامپ با این شوک رفتاری در سوریه بر انفعال و بی‌عملی آمریکا در سوریه مهر پایان زد، تا شتابی موثر به روند حل بحران در سوریه ببخشد.
استقبال کاخ سفید از توافق «کاهش منطقه تنش» در سوریه که به پیشنهاد روسیه به تصویب مسکو؛ تهران و آنکارا رسید، رفتار دیگر یاست که نشان داد ترامپ بر حل سریع‌تر بحران سوریه مصر است، هر چند در عمل می تواند اختلافاتی با توافق آستانه 4 داشته باشد.
به همین دلیل است که سوریه به موضوع اصلی مذاکرات مقامات مختلف دو کشور در سه چهار ماه گذشته تبدیل شده است. با این فرض، سئوالاتی درباره خروجی نهایی مذاکرات مسکو – واشنگتن درباره سوریه و سازوکاری که احیانا برای پایان بحران در این کشور ترسیم می‌کنند وجود دارد.
اینکه سهم بازیگران منطقه‌ای در این توافق چه خواهد بود؟ و آینده جریان مقاومت به ویژه ایران در این توافق چگونه ترسیم خواهد شد؟ از جمله سئوالاتی است که قطعا پاسخ آن برای جمهوری ایران بسیار مهم است. به همین دلیل ضروری است که تهران پیش از نهایی شدن هر گونه طرح و توافقی از چند و چون آن آگاه شود و منافع راهبردی خود را در روند خروج از بحران در سوریه پیگیری و تامین کند.
با این هدف دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران می‌تواند با تحرک بیشتر، به ویژه رایزنی های نزدیک‌تر با روسیه، الزامات ایران در فرایند حل بحران سوریه را گوشزد کند، و از هر گونه توافق احتمالی، برخلاف منافع راهبردی کشورمان جلوگیری کند.
یوسف اسماعیلی / مفسر جام جم آنلاین