پیشگامی رسانه ملی در ترویج ادبیات فارسی

تا به امروز تعداد برنامه‌های مستند و گفت‌وگو محور که به زندگی و آثار شعرای بزرگ ایرانی پرداخته، کم نبوده که در این باره می‌توان به برنامه‌های شاخصی همچون کتاب باز، شاخه طوبی، با کاروان شعر و موسیقی، تماشاگه راز، مشاعره، قند پهلو، رادیو هفت و ... اشاره کرد که البته تولید بخشی از این برنامه‌ها همچنان ادامه دارد. برخی از این برنامه‌‌ها به واسطه شاعر‌، کارشناسان و مجریانی که داشته‌اند در جذب مخاطبان و علاقه‌‌مندان جدی ادبیات به این برنامه‌‌ها تاثیرگذار بوده‌اند. به عنوان مثال، برنامه مشاعره که در بستر یک رقابت هیجان‌انگیز، ادبیات را برجسته کرد. البته رادیو بیش از تلویزیون از این توانایی بهره برده و برنامه‌های تاثیرگذاری ساخته است. با توجه به این‌که امروز روز بزرگداشت حکیم ابوالقاسم فردوسی و پاسداشت زبان فارسی است به همین دلیل سراغ مدیران و برنامه‌سازان رفته‌ایم تا نظر آنها را در ارتباط با توجه رسانه ملی به حوزه ادبیات فارسی جویا شویم.

هم‌جنس بودن رادیو و ادبیات

صادق رحمانیان، مدیر رادیو فرهنگ در پاسخ به این سوال که تولید برنامه‌های رسانه ملی در حوزه شعر و ادبیات فارسی تا چه میزان توانسته نظر مخاطبان را تامین کند، به جام‌جم گفت: رادیو از آغاز تاسیس تاکنون پیوند عمیق و ریشه‌داری با زبان و ادبیات فارسی داشته و دارد. برنامه‌های ادبی بسیار متنوعی از رادیو فرهنگ به عنوان یک شبکه تخصصی و شبکه‌های عمومی رادیو پخش می‌شود.

وی با اشاره به این‌که برنامه‌های ادبی سهم عمده‌ای از جدول پخش را به خود اختصاص داده‌اند، عنوان کرد: پخش چنین برنامه‌هایی نشان می‌دهد چه پیوند عمیق و برجسته‌ای میان ادبیات فارسی و رادیوست. از سوی دیگر معتقدم رادیو نسبت به تلویزیون بیشتر به حوزه ادبیات توجه کرده است.

مدیر رادیو فرهنگ ادامه داد: البته سهم رادیو فرهنگ در حوزه ادبیات به‌ واسطه رسالت و ماهیتش بیش از دیگر شبکه‌‌هاست. ضمن این‌که در برنامه‌های تخصصی رادیو از خود شعرا به‌ عنوان مجری ـ کارشناس و گوینده استفاده می‌شود. حضور خود شاعر در برنامه، حس و حال بهتری به آن داده و وجهه تخصصی برنامه را نیز تضمین می‌‌کند. یکی از کارکردهای شعرخوانی در رادیو، انتقال آرامش و لذت دلنشینی است که به مخاطب منتقل می‌کند.

رحمانیان با ذکر مثالی توضیح داد: مثلا یک راننده تاکسی پشت ترافیک سنگین تهران با شنیدن یک شعر و موسیقی آرام می‌گیرد و از استرس او کم می‌شود. در طول این سال‌ها قرار گرفتن شعر و موسیقی کنار هم به تولید برنامه‌هایی همچون با کاروان شعر و موسیقی و ... منجر شده است. دلیل موفقیت رادیو نسبت به تلویزیون در حوزه ادبیات به هم‌جنس بودن این رسانه و ادبیات برمی‌گردد که درون مایه‌شان از یک جنس است. رادیو تخیل و خیال‌انگیزی می‌کند و شعر و ادبیات فارسی هم تخیل‌آفرین است. به همین دلیل همنوع هستند.

وی افزود: البته در تمام ایران تعداد شاخه‌های زبان فارسی زیاد است. زبان‌هایی مثل کردی، بلوچی، لری و ... هم ایرانی هستند. بنابراین هر چقدر هم در این حوزه کار کنیم، باز هم کم است.

مدیر رادیو فرهنگ با اشاره به این‌که روزانه 30 درصد برنامه‌های این شبکه به شعر، ادب و زبان فارسی اختصاص دارد، گفت: برنامه‌های فرهنگستان از واژه تا صدا، کلماتی که بوی تازگی می‌دهد، چکامک، اسطوره‌های ایرانی، شاعر در آیینه، ساحت شعر و... با محوریت ادبیات از رادیو فرهنگ پخش می‌شود.

اقبال مخاطبان

امیر قمیشی که تهیه‌کنندگی برنامه‌هایی در حوزه ادبیات از جمله قند پهلو را به عهده دارد، در میان مخاطبان خاص و عام پرطرفدار است، وی در این باره اعتقاد دارد: در پنج سال گذشته همه برنامه‌هایی که تهیه کرده‌ام در حوزه شعر و ادبیات فارسی بوده و نمونه بارز آن قندپهلو است. به غیر از آن‌که خودم در طول سال‌های گذشته برنامه ادبی تهیه کرده‌ام، اما رسانه ملی به شکل جدی به مقوله ادبیات پرداخت کرده و کم نگذاشته است. البته معتقدم در این حوزه هرچقدر هم تلاش کنیم، برای پاسداشت این میراث بزرگ کم است.

وی در پاسخ به این سوال که اقبال مخاطبان نسبت به برنامه‌های ادبی چگونه است، توضیح داد: مخاطبان با شنیدن زبان و ادبیات فارسی ناخودآگاه به یاد مباحث آکادمیک و دانشگاهی می‌افتند، اما این برنامه‌ها همیشه هم مخاطب خاص دارد و هم عام، زیرا فارسی، زبان مادری ماست و ظرافت‌های استثنایی دارد، به همین دلیل در دنیا مطرح است. همیشه تولیدات ادبی مخاطب خودش را داشته و همیشه جزو پرمخاطب‌ترین برنامه‌هاست.

این تهیه‌کننده که این روزها برنامه «چشم شب روشن» را روی آنتن دارد، عنوان کرد: 40 درصد این برنامه به ادبیات اختصاص دارد و محوریت برنامه هم محمد صالح‌علا است که ترانه‌سرای صاحب نام و مسلط به واژگان فارسی است. خوشبختانه این برنامه هم با اقبال مخاطب روبه‌رو شده است.

حفظ زبان فارسی

طاهره جولانی، تهیه‌کننده رادیو که برنامه ادبی «فرهنگستان» را روی آنتن دارد با اشاره به این‌که این مساله نیاز به بررسی دقیق دارد، گفت: با توجه به این‌که من در رادیو فرهنگ فعالیت می‌کنم، شاهد تولید برنامه‌های ادبی متنوع هستم که به شعر و ادبیات می‌پردازد. در واقع همه برنامه‌سازان تلاش می‌کنند برنامه‌های مناسبی در این حوزه تولید کنند.

وی با اشاره به برنامه فرهنگستان توضیح داد: در این برنامه واژه‌های نورسیده از سوی فرهنگستان قبل از تصویب نهایی مطرح می‌شود تا مردم درباره آنها‌ نظر بدهند. به نظرم حتی اگر نسبت به واژه‌های نو، فضای طنزی هم شکل بگیرد، ایرادی ندارد و این نشان می‌دهد مورد توجه مردم است، زیرا ما مردم باهوشی داریم.

این تهیه‌کننده ادامه داد: واژه‌های نو بعد از تصویب به ناشران، مترجمان، نویسندگان و ... اعلام می‌شود. به یاد دارم یکی از شنوندگان با برنامه تماس گرفت و تاکید کرد بتازگی کتاب «بادبادک‌باز» اثر خالد حسینی را خوانده و با کلمه «پی جو» مواجه شده که معنی آن را درک نمی‌کند. ما این مساله را به فرهنگستان انتقال دادیم و آنها هم با رویی گشاده، این واژه را توضیح دادند که چرا کلمه پی جو به جای پیجر جایگزین شده است. خوشبختانه واژه‌های نو با دلیل طراحی می‌شوند و ما در برنامه به این موارد می‌پردازیم تا مردم نیز با فعالیت فرهنگستان همگام شوند. باید به فرهنگستان اعتماد کنیم تا حافظ زبان فارسی باشیم.

درهای باز صداوسیما برای زبان و ادبیات فارسی

دکتراسماعیل آذر

مجری و کارشناس برنامه‌های ادبی

زبان فارسی به این دلیل که زبان ملی است و در سراسر کشور پهناور عزیز ما با این زبان صحبت کرده و ارتباط برقرار می‌کنند، اهمیت دارد. این اهمیت از چند جهت مورد تذکر مستمر قرار داده شده است. نخست رهنمودهای رهبر عزیز انقلاب است و سپس تمام کسانی که در این زمینه فعالیت داشته‌اند. همیشه توصیه شده بازار این زبان باید رونق پیدا کند و این رونق سبب استحکام زبان فارسی می‌شود. حال چرا این واژه‌های سخیف و سطحی را استفاده می‌کنیم؟ به این دلیل است که با آمدن فضای مجازی هرکسی واژگانی را می‌سازد و به خورد دیگران می‌دهد.

از مهم‌ترین مشکلات زبان فارسی، سخن گویشی و نوشتاری است. یعنی الان در فضای مجازی همان‌گونه که سخن می‌گویند، می‌نویسند که حتما این کار ناصواب است و هر چه در این باره سخن بگویم، جا دارد. صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران توانسته در این زمینه تلاش کند، ولی آیا این‌که تلاش به حد نصاب بوده، قابل تامل است.

من می‌خواهم توجه دوستان را جمع کنم به این مساله که هر کجا طرح قابل توجهی که بتواند تاثیرگذار باشد به صداوسیما ارائه شود، رسانه ملی به یقین آن را تائید می‌کند و به منصه اجرا می‌گذارد؛ اما متاسفانه قشر فرهیخته کشور ما در زمینه زبان و ادبیات فارسی آن‌گونه که انتظار می‌رود، با صداوسیما همکاری نداشته‌اند؛ ولی من به سهم خودم در این حوزه کار کرده‌ام و در بیست و اندی سال به اتفاق گروهم برای زبان و ادبیات فارسی برنامه ساخته‌ام و همچنان مشغول به کار هستیم، حتی گاهی در مناسبت‌هایی همچون ماه رمضان و محرم چند شبکه از ما خواسته اند که برنامه برایشان بسازیم که مقدور نبوده است.

اگر برنامه‌های ادبی آن گونه که باید، چشمگیر نیست به این دلیل است که همکاری از سوی شخصیت‌های شایسته در این زمینه کم است، اما توصیه‌ام به شبکه‌های صداوسیما این است حتما برنامه‌هایی را که بوی ادبیات و فرهنگ ایران را دارند، هر چند کوتاه در جدول پخش خود قرار بدهند. برای این منظور یک اتاق فکر در این حوزه ضرورت دارد که چند نفر از دانشیان دائم تولید فکر کنند و اندیشه خودشان را به تهیه‌کنندگان و مجریان زبان فارسی بسپارند. در مجموع، درهای صداوسیما برای کسانی که برنامه ادبی تولید کنند، باز است.

به نظرم بهتر است صداوسیما برنامه‌های ادبی ساده، اما خیلی عمیق برای فارسی‌زبانان دیگر کشورها تولید و از طریق سفارتخانه‌ها به آنها هدیه کند. یادمان باشد از هزار سال پیش یعنی از لشکرکشی‌های محمود غزنوی به هندوستان، فرصت‌های بزرگی برای زبان فارسی در شبه قاره به وجود آمد، حتی در لاهور و سرزمین‌هایی از این دست، چنان بازار زبان فارسی داغ شد که اکبر شاه و پدرش همایون‌ شاه، شاه جهان در آگرا و... چنان ولعی در خودشان و دیگران ایجاد کرده بودند که دربار پادشاهان هند، محل حکمرانی نه شاعران طراز اول حتی گاهی شاعران طراز دوم و سوم بود و زبان واسطه، فارسی بود.

از زمان استقرار کمپانی هند شرقی بتدریج زبان فارسی محو و زبان انگلیسی جایگزین آن شد. چنین روندی امروز افغانستان را تهدید می‌کند و حتی کشورهای دیگری که پاره‌ای یا بخشی از آنها به زبان فارسی تکلم می‌کنند. الان خط تاجیکی‌ها فارسی نیست و همان بازمانده خط‌های روس‌هاست.

صداوسیما می‌تواند با این پشتوانه در فرهنگ ایرانی برنامه‌های ادبی فاخری تولید کند که هم خود روی آنتن ببرد و هم به کشورهای فارسی زبان هدیه کند. در مورد برنامه‌های طنز باید حواسمان باشد که زبان فاخر فارسی به لودگی آغشته نشود و شعر شاعران فارسی دستمایه شوخی و خنده دیگران قرار نگیرد؛ گرچه در این زمینه هم زحمت‌هایی کشیده و برنامه‌هایی ساخته شده است. هدف این است که باید دلمان برای زبان فارسی بتپد. در پایان از روزنامه محترم جام‌جم که پیوسته درباره زبان فارسی و امور هنری در بزنگاه‌های خاص مفید بوده، سپاس خود را اعلام می‌کنم. همچنین نباید خبرنگاران دلسوزی را که در مسیر ارتقای زبان فارسی زحمت می‌کشند، خدای ناکرده به دست فراموشی سپرد.

فاطمه عودباشی

رادیو و تلویزیون