به گل نشستن طرح آمریکایی ـ سعودی در ابتدای راه

سخنان امیر قطر در مخالفت با رویکرد سعودی در قبال جمهوری اسلامی ایران با واکنش‌های تندی از سوی سران امارات و عربستان سعودی مواجه شد.

اردن خواستار خروج قطر از اتحادیه عرب شد. کویت نیز من باب حفظ آبرو، خواستار میانجیگری شد و لیکن سلطنت عمان با اتکا به سیاست حکیمانه خود در برابر طرح‌های خارج از منطقه بر راسخ بودن روابطش با جمهوری اسلامی ایران تاکید کرد. آنچه می‌توان در میان این همهمه ایجاد شده بعد از نمایش عربستان و آمریکا به‌آن اشاره کرد، موارد زیر است:

1ـ به‌رغم تلاش عربستان برای نمایش یکصدایی در نشست ریاض، اظهارات امیر قطر یکباره بافته‌های سعودی ـ آمریکایی را نقش بر آب کرد و حباب دست‌ساز سعودی را در برابر نگاه جهانیان ترکاند و طرح آمریکایی ـ سعودی را در ابتدای راه به گل نشاند.

2ـ این حادثه نشان داد اتحادی که سعودی تلاش دارد در میان کشورهای حوزه خلیج‌فارس علیه یک کشور منطقه ایجاد کند، اتحادی پایدار نبوده و قبل از این‌که کارکرد خود را نشان دهد، اختلاف و نزاع‌های کهنه درون‌گروهی را به نمایش گذاشت که از این جمله منازعات بسیار است و پرداختن به آن در این مقال نمی‌گنجد.

3ـ اظهارات امیر قطر به‌رغم این‌که دستگاه دیپلماسی قطر آن ‌را تحریف شده دانسته به اعتقاد نویسنده منبعث از قناعت مسئولان قطر است. این کشور به‌رغم کوچکی جغرافیایی، رفتارهای پیچیده و متناقضی را در دهه‌های گذشته در قبال تحولات منطقه داشته که بسیاری را نسبت به مدیریت سیاست خارجی این کشور شگفت‌زده کرده است. افکار عمومی منطقه هیچ‌گاه مشارکت فعال قطر را در بازسازی مناطق جنوب لبنان پس از بمباران وحشیانه اسرائیل فراموش نمی‌کند، حضور امیر قطر در غزه و اعلام کمک مالی برای بازسازی غزه پس از تهاجم بی‌رحمانه اسرائیل علیه فلسطینیان و پناه دادن به اکثر شخصیت‌های معارض عرب و حمایت آشکار از اخوان‌المسلمین و جریان‌های مقاومت، در کنار رویکردهای متضادی همچون باز کردن دفتر تجاری اسرائیل در دوحه و رویکرد براندازانه این کشور در قبال دولت سوریه و رفتار رسانه‌ای آن در تحولات جهان عرب از آن‌جمله است.

اما در بیان تحلیل، اقدام قطر در مخالفت با رویکرد سعودی را می‌توان از سه زاویه تجزیه و تحلیل کرد:

اول: رویکردی واقعی؛ این‌که رفتار قطر برخاسته از قناعت سیاسی است. قطر پس از صرف هزینه‌های هنگفت در بحران‌های منطقه‌ای اینک شاهد است که عربستان سعودی با برگزاری نشستی نمایشی تلاش دارد تمام دستاوردهای این کشور را نادیده گرفته و آن‌ را به تابعی صرف در سیاست‌های سعودی تبدیل کند، لذا قطر افق تحولات آینده زیر سایه سعودی را برنتافته و مخالفت خود را علنا بیان کرده است.

دوم: بازی ظاهری؛ قطر با توجه به ترتیبات صورت گرفته از سوی سعودی و آمریکا در نشست ریاض، اقدام به اتخاذ این موضع کرده و سعی دارد با برهم زدن بازی آمریکایی ـ سعودی اقدام به سهم‌خواهی بیشتر کند .

سوم: رویکرد سیاسی ترامپ و تیم اطراف او عمدتا بر پایه تاجر مسلکی بنا شده، لذا هرچه صحنه اختلاف و نا امنی تشدید شود، آمریکا امکان دوشیدن بیشتر این کشورها را خواهد داشت، لذا می‌توان احتمال پشت صحنه بودن آمریکا نسبت به درز خبر اظهارات امیر قطر با هدف اختلاف افکنی و مستمسک قرار دادن این اختلاف برای فرار از تعهدات خود را وارد دانست .

جمهوری اسلامی ایران بارها از سر حسن نیت اعلام کرده امنیت منطقه را نمی‌توان از خارج وارد کرد، امنیت پایدار درون زا بوده و ایران نیز آمادگی دارد این امنیت را با همکاری تمام کشورهای منطقه با کمترین هزینه تامین کند .

جمهوری اسلامی ایران ایجاد رابطه مستحکم و باثبات با تمام کشورهای عربی حوزه خلیج‌فارس را در رویکرد کلی تمام دولت‌های ادواری خود تعریف کرده و بر این نکته تاکید دارد که ثبات منطقه متعلق به تمام کشورهای حوزه خلیج‌فارس بوده و بی‌ثبات کردن آن منحصر به یک یا دو کشور نخواهد ماند، بلکه تمام کشورها را دربر خواهد گرفت .

همان‌گونه که آقای روحانی، رئیس‌جمهوری اسلامی ایران در تماس تلفنی امیر قطر با ایشان اظهار کرد، یکی از اصول سیاست خارجی ما تداوم همکاری با کشور‌های همسایه در خلیج‌فارس است و با اراده مستحکم می‌توانیم موانع موجود را در روابط برطرف و پیوند‌ها را تقویت کنیم.

متاسفانه کوته‌بینی مقامات سعودی و رفتارهای غیرمنطقی آنها که به هیچ وجه با منافع و مصالح عامه منطقه انطباق ندارد، موجب شده صدها میلیارد دلار اموال منطقه هدر رود و نه‌تنها امنیتی را برای کشورهای منطقه فراهم نمی‌کند که گسل موجود در منطقه را بیش از پیش تعمیق خواهد کرد.

محمدرضا رئوف‌ شیبانی - معاون پیشین وزارت امور خارجه