ثبت جهانی ارسباران، تهدید یا فرصت

به گزارش جام‌جم، جنگل‌های ارسباران بهشت گمشده‌ای است که برای خیلی از علاقه‌مندان طبیعت منطقه‌ای ناآشناست؛ منطقه‌ای که به جرات می‌توان آن را با جنگل‌های سرسبز شمال ایران برابر دانست. این جنگل‌های سرسبز در شمال استان آذربایجان‌شرقی و در محدوده چندین شهر استان واقع شده و ویژگی‌های طبیعی، پوشش گیاهی و جانوری منحصربه‌فردش باعث شده مسئولان میراثی کشورمان برای ثبت آن در فهرست میراث طبیعی جهان گام بردارند. بر همین اساس چندی پیش محمدحسن طالبیان، معاون رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری، از تائید اولیه پرونده ثبت جهانی ارسباران و ارسال این پرونده توسط یونسکو به اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت (آی‌یوسی‌ان) به‌منظور ارزیابی‌های نهایی خبر داد.

طالبیان در عین حال تاکید کرد باید محیط‌زیست، وزارت راه و شهرسازی، بنیاد مسکن انقلاب اسلامی و میراث فرهنگی با همکاری ساکنان بومی تلاش کنند با رعایت الگوهای بومی سبک معماری، رنگ و مکان در ساخت وسازها در این محدوده، یک ضابطه درست و مطابق با قوانین یونسکو حاکم کنند و با اصلاح ساخت و سازهای نادرست در محدوده جنگل‌های ارسباران و محیط زیست، تاریخ و فرهنگ منطقه بخوبی حفظ شود.

این سخنان درحالی مطرح می‌شود که هم اکنون جنگل‌های ارسباران از تهدید و تخریب در امان نیست و افزایش حضور گردشگران در منطقه پس از ثبت جهانی آن نیز به تهدید و تخریب بیشتر آن منجر خواهد شد، بنابراین ضروری است از همین حالا مسئولان مربوط تدابیر حفاظتی خاصی برای منطقه در پیش گیرند.

در همین زمینه داوود غنی پور، رئیس اداره محیط طبیعی حفاظت محیط زیست آذربایجان شرقی به جام‌جم می‌گوید: منطقه حفاظت شده ارسباران یکی از اولین ذخیره‌گاه‌های زیست کره در ایران و جهان است که در برنامه انسان و کره مسکون (MAB) سازمان یونسکو به ثبت رسیده است.

برنامه‌هایی برای حفاظت از ارسباران

رئیس اداره محیط طبیعی حفاظت محیط‌زیست آذربایجان‌شرقی به برنامه‌های محیط‌زیست برای جلوگیری از این تهدیدات و تخریب بیشتر منطقه اشاره و تصریح می‌کند: زون‌بندی منطقه (تعیین محدوده و قلمرو) و تدوین طرح مدیریتی حفاظت، دو اقدام مهم برای منطقه حفاظت شده است که مطالعه و تدوین طرح مدیریتی انجام شده، هرچند این طرح که بر اساس زون‌های حفاظت، توریسم، توسعه محدود، و فعالیت‌های سنتی است، کافی نبوده و باید ادامه یابد تا منطقه از تخریب بیشتر در امان‌ باشد.

غنی پور یادآور می‌شود: در منطقه‌ای نظیر ارسباران که ورود گردشگران عموما بیش از ظرفیت تحمل منطقه است، با مدیریت محدوده‌های تفرج در قالب زون تفرج گسترده و متمرکز تا حدودی می‌توان اثرات مخرب توریسم را در منطقه تعدیل کرد. به‌عنوان مثال در زون تفرج گسترده که عموما به مناطق بکر نزدیک‌ترند، امکان بیتوته گردشگران ممنوع یا با سازه‌های سبک قابل برچیدن سریع مانند چادر است که در نتیجه این امر مناطق برای استفاده نسل‌های آینده سالم‌تر باقی می‌ماند. اما در زون متمرکز که به شهرها و مراکز جمعیتی نزدیک‌تر است، با ایجاد زیرساخت‌های رفاهی چون کمپ‌ها و هتل‌ها، زمینه حضور بیشتر گردشگران فراهم می‌شود.

وی درعین حال به ضرورت فرهنگسازی و تشویق مردم و گردشگران به حفاظت از محیط زیست اشاره کرده و می‌گوید: متاسفانه تعدادی از گردشگران با رعایت نکردن اصول اولیه وظایف شهروندی نظیر نریختن زباله، عدم تولید اصوات ناهنجار، روشن نکردن آتش و.... آگاهانه یا ناآگاهانه در تخریب محیط‌زیست سهم زیادی ایفا می‌کنند.

ضرورت مشارکت مردم محلی

این مسئول مشارکت مردم محلی را یکی دیگر از عوامل تاثیرگذار در حفظ محیط‌زیست منطقه عنوان کرده و می‌افزاید: مردم محلی و ساکنان روستاهای منطقه ارسباران اگر در قبال ارائه برخی خدمات، چون اجاره برای اقامت گردشگران، فروش محصولات تولیدی و... بتوانند از راه حفاظت از طبیعت درآمدی کسب کنند، مطمئنا در صدد کشف و تخریب آن بر نخواهند آمد.

غنی‌پور درعین حال کمبود نیروی انسانی و به تبع آن عدم پوشش حفاظتی مناطق را نیز یکی از مشکلات حفاظت محیط‌زیست دانسته و تصریح می‌کند: متاسفانه چند سالی است از نظر تامین نیروی انسانی و محیط بانان در مضیقه بوده و باتوجه به سیاست کلی دولت مبنی بر کوچک کردن بدنه دولت نمی‌توانیم مجوز استخدام دریافت کنیم، حتی با بازنشسته شدن برخی همکاران قادر به تامین جایگزین برای آنها نیستیم.

غنی‌پور حفاظت از عرصه‌های طبیعی و بکر جنگل‌های ارسباران را منوط به تامین نیرو و ارتقای کیفیت نیروها از طریق آموزش و همچنین تامین و بهبود معیشت آنها عنوان می‌کند.

اعلام پناهگاه حیات‌وحش برای حفاظت بهتر

میرمحسن حسینی‌قمی، قائم‌مقام سازمان حفاظت محیط‌زیست استان نیز با اشاره به شناسایی مناطق جنگلی، مشجر و مرتعی در ارسباران در زمینی به مساحت 1073 هکتار در منطقه ارسباران، در گفت‌وگو با جام‌جم می‌افزاید: گونه‌هایی همچون زنجبیل، گیلاس‌وحشی، بلوط، اناروحشی، تمشک، گلابی‌وحشی، زرشک، زغال‌اخته و گونه در معرض خطر سرخدار در این منطقه دیده می‌شود.

حسینی‌قمی از وجود 320 گونه جانوری شامل 215 گونه پرنده 29 خزنده، پنج دوزیست، 48 پستاندار و 17 ماهی در این منطقه خبر داده و درخصوص برنامه‌‌های سازمان حفاظت محیط‌زیست استان برای منطقه ارسباران می‌گوید: هر نوع تعریف از منطقه شرایط حقوقی خاصی دارد و بعد از بررسی کارشناسانه در تلاشیم این منطقه را به‌عنوان پناهگاه حیات‌وحش ارسباران معرفی کنیم. به گفته وی، علاوه بر مطالعات میدانی، فعالیت‌هایی از قبیل تسهیل و توسعه پاسگاه‌های محیط‌بانی، استفاده از سیستم‌های پایش نوین منطقه مثل دوربین‌های مداربسته، توسعه زیرساخت‌ها و تجهیزات مرتبط با حریق جزو برنامه‌های سازمان محیط‌زیست برای حفاظت بهتر این منطقه است.

گفتنی است، تماس‌های مکرر خبرنگار جام‌جم با سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری برای تکمیل این گزارش بی‌نتیجه ماند.

سعیده دلال‌علیپور

جام‌جم آذربایجان شرقی