گزینه‌های فراروی قطر

در واقع سیاست خارجی و منطقه‌ای قطر در یک سال گذشته ادامه سیاست‌هایی است که این کشور در یک دهه اخیر بویژه پس از روند بیداری اسلامی در پیش گرفته است. قطر در سال‌های اخیر کوشیده است فعالانه به بحران‌های منطقه‌ای وارد شده و نقشی برجسته‌تر در جهت‌دهی به آنها ایفا کند. ریشه چنین تغییر رویکردی نیز به سیاست‌های حاکمان این کشور یعنی «حمد بن خلیفه آل‌ثانی» و پسرش «تمیم آل‌ثانی» باز‌می‌گردد که کوشیدند با ترکیب فاکتورهای قدرت سخت و نرم در منطقه، به قطر (رسانه‌ای) قدرتی ببخشند که مایه نگرانی کشورهای عرب رقیب شد.

قطر در دو دهه اخیر نقشی فعال در بحران‌های منطقه‌ای داشته و تلاش کرده از طریق ترکیبی از دیپلماسی و سرمایه‌گذاری، نفوذ خود در دولت‌های منطقه را افزایش دهد. از اواسط دهه 1990، قطر در درگیری‌های متعدد سعی کرده بین گروه‌های مختلف اسلامگرا و غرب نقش واسطه گر داشته باشد. پس از آن نیز قطر قیام‌های عربی سال 2011 را فرصتی دانست که می‌تواند از آن برای تحکیم موقعیت خود و به دست آوردن شهرت منطقه‌ای و نشان دادن خود به عنوان حامی ملت‌های عرب استفاده کند.

اینها نشان می‌دهد قطر در عرصه منطقه‌ای نقش یک بازیگر فعال البته با سوگیری‌های متنوع و متعارض را در پیش گرفته و می‌کوشد با بهره‌برداری همزمان از قطب‌های مختلف و متضاد، منافع ملی کشورش را تأمین کند.

آنچه در مواضع قطر طی سال‌های گذشته به چشم می‌آید این نکته اساسی است که این کشور قصد ندارد دنباله‌رو و تابع دیگر کشورهای قدرتمند منطقه باشد و می‌کوشد با بهره‌گیری از همه مؤلفه‌های قدرت به نقش‌آفرینی فعالانه در عرصه منطقه‌ای و حتی بین‌المللی بپردازد. بنابراین با چنین رویکردی دو سناریوی محتمل پیش روی دولت قطر وجود دارد. سناریوی نخست که در شرایط کنونی قطع رابطه کشورهای عربی با قطر قوت گرفته، خروج این کشور از شورای همکاری خلیج‌فارس و نزدیک شدن به ایران است. سناریوی دوم حل و فصل مشکلات پیش آمده با کشورهای عربی از طریق مذاکرات پشت پرده یا میانجیگری یک کشور ثالث است.

دکتر محمدمهدی مظاهری

استاد دانشگاه