چ مثـل چمران

در اینفوگرافی پیش رو، به‌صورت فهرست‌وار سراغ نگاه سینما و هنرهای نمایشی و دیگر شاخه‌های هنر و ادبیات به شخصیت والای این شهید بزرگوار رفتیم. اگرچه تلاش‌های خوبی در این خصوص صورت گرفته، اما این همه هیچ کدام نتوانسته بزرگی چمران را به تصویر بکشاند و به مخاطب منتقل کند. نکته مهم دیگر بحث فاخر بودن و ماندگاری آثاری در این زمینه است که کمتر رخ داده و بیشتر آنها باوجود نیت مثبت پدیدآورندگان، آن‌طور که باید به مانایی نرسید و حتی بدرستی دیده نشد. متاسفانه این ضعف در کمیت و کیفیت آثار مرتبط نه فقط درباره شهید چمران بلکه درباره بسیاری از شهدا و فرماندهان و بزرگان جنگ و دفاع مقدس و نظام و انقلاب اسلامی مشاهده می‌شود و هنوز سینما و دیگر عرصه هنرهای نمایشی و سایر شاخه‌های هنر و ادبیات آن‌طور که شایسته شان و مقام این عزیزان باشد، به زندگی و رزمندگی آنها ورود نکرده‌اند.

ادبیات، جلوتر از هنرهای نمایشی

تعداد آثار مرتبط با شخصیت شهید چمران در عرصه کتاب و ادبیات بیشتر از هنرهای نمایشی است، اما باز همین کمیت و تلاش‌های صورت گرفته به حد کفایت نیست و انتظار بیشتری از ادبیات و البته هنرهای نمایشی به دلیل دامنه وسیع‌تر و میزان تاثیرگذاری آنها می‌رود. «چمران به روایت همسر شهید» نوشته حبیبه جعفریان، «مجاهد هنرمند» نوشته مهدی مطهرنیا، «یادگاران» (کتاب چمران) نوشته رهی رسولی‌فر برخی از این آثار هستند. ضمن این‌که کتاب‌های نوشته شده توسط خود شهید چمران از جمله «خدا بود و دیگر هیچ نبود»، «علی زیباترین سروده هستی» و «کردستان» هم برای استفاده علاقه‌مندان در بازار نشر موجود است.

چمران بر صحنه تئاتر

یکی از معدودترین و البته شاخص‌ترین کارها در عرصه تئاتر و مرتبط با شخصیت شهید چمران، نمایشی به نام «تکه‌های سنگین سرب» به نویسندگی و کارگردانی ایوب آقاخانی بود که شهریور و مهر سال 94 در سالن چهارسوی مجموعه تئاترشهر روی صحنه رفت. پیام دهکردی، از بازیگران توانای تئاتر در این اثر نمایشی نقش شهید چمران را بازی کرد.

فیلم شاخص حاتمی‌کیا

فیلم «چ» ساخته ابراهیم حاتمی‌کیا، شاید بارزترین و موفق‌ترین تلاش سینمای ایران درباره شخصیت شهید چمران باشد. این فیلم داستان دو روز از زندگی چمران در پاوه را به تصویر می‌کشد. حاتمی‌کیا ضمن اشاره به وجه مبارز چمران، بیش از هر چیز روی شخصیت عرفانی و صلح‌طلب این شهید تاکید می‌کند. دیالوگ «کشتن کار ما نیست» که از زبان فریبرز عرب‌نیا، بازیگر نقش شهید چمران جاری می‌شود، در هم‌آوایی با همین نگاه است.

از انیمیشن «مصطفی» تا سیمرغ و رقص پرواز

اگرچه سینمای ایران به جز فیلم «چ» اثر شاخص دیگری با محوریت شخصیت شهید چمران نساخته، اما چند اثر داستانی دیگر در این خصوص ساخته شده؛ از جمله انیمیشن «مصطفی» ساخته رضا میرکریمی که اثری از مجموعه «نام‌ها» است. میرکریمی در هرکدام از قسمت‌های این مجموعه سراغ یکی از شهدای جنگ رفته است. حضور پرویز پرستویی به عنوان راوی «مصطفی» از نکات بارز و قابل اشاره است. پرستویی در بخشی از این انیمیشن در قالب راوی شهید چمران روی تصاویری از چمران و خانواده اش سوار بر ماشین می‌گوید: «لعنت به سکوت، وقتی یه عالمه حرف برای گفتن داشته باشی و زمانی باقی نمونده باشه.» اما یکی از درخشان‌ترین آثار درباره شهید چمران، سریال دفاع مقدسی «رقص پرواز» ساخته احمد مرادپور است. این سریال درحالی اثر مهمی درباره این شخصیت است که اصلا او را نشان نمی‌دهد، اما کاریزمای او پیش برنده درام است. در سریال «سیمرغ» هم که با محوریت زندگی شهیدان خلبان علی‌اکبر شیرودی و احمد کشوری ساخته شد، بخش‌هایی به شخصیت شهید چمران اختصاص دارد. در سریال «راستش را بگو» ساخته محمدرضا آهنج هم بخشی از قصه در زمان جنگ می‌گذشت و ما شخصیت شهید چمران را در لحظاتی می‌دیدیم. نقش چمران را در این مجموعه امیر آقایی بازی می‌کرد.

بجز اینها کلیپ‌ها و مستندهایی هم درباره شهید چمران ساخته شده یا موجود است. از جمله مستندهای ساخته شده درباره این شخصیت می‌توان به «سردار عشق؛ شهید مصطفی چمران» اشاره کرد که در یکی از برنامه‌های روایت فتح پخش شد. مهندس مصطفی چمران، برادر این شخصیت در این اثر به عنوان راوی حضور دارد و از شهید چمران می‌گوید.

رابطه شهید چمران با هنر

شهید چمران علاوه بر عرفان و مبارزه در راه اسلام و انقلاب و دفاع از مظلومیت، از هنر هم غافل نبود و این علاقه را در موقعیت‌های مختلف نشان می‌داد. او ضمن این‌که به دلیل مضامین عرفانی علاقه‌مند به اشعار مولانا بود، از ذوق و قریحه مناسبی هم در خطاطی و نقاشی برخوردار بود و تابلوهای رنگ روغنی از نقاشی‌های او به جا مانده است. شهید چمران همچنین آرشیوی از تابلوهای نقاشی، عکس‌ها و مجسمه‌ها داشت.

علی رستگار