کیش و مات تحریم‌کنندگان قطر

اول تیر بود که چهار کشور عربی شامل عربستان، امارات، بحرین و مصر در اقدامی هماهنگ روابط خود را با قطر قطع و این کشور کوچک حوزه جنوبی خلیج‌فارس را تحریم کردند. آنها برای برقراری روابط خود با قطر و رفع تحریم‌ها 13 شرط سنگین و یک ضرب‌الاجل ده روزه تعیین کردند.

دولت قطر از ابتدا درخواست کشورهای عربی را غیرمنطقی، خلاف قوانین بین‌المللی و نادیده گرفتن حاکمیت ملی خود توصیف کرد. با این حال موضوع را بررسی و پاسخ تحریم‌کنندگان را به صورت رسمی اعلام کرد. قطر برای اجرای هر شرط، شرطی تعیین کرد.

شرایط تعیین شده قطر در عمل پاسخ منفی به کشورهای تحریم‌کننده بود، زیرا آنها امکان اجرا کردن آنها را ندارند. کشورهای کوچک عضو شورای همکاری خلیج فارس گرچه گاهی مواضعی را ضدایران به زبان می‌آورند، اما آنها با توجه به وابستگی‌های منطقه‌ای قطع روابط یا تهدید ایران را از نظر اقتصادی، تجاری، سیاسی و امنیتی، تهدید خود و منافع خود تلقی می‌کنند. جمع‌آوری پایگاه‌های نظامی خارجی نیز برای این کشورها مقدور نیست، زیرا آنها امنیت را به حفظ این پایگاه‌ها و قرار دادهای امنیتی منعقد شده وابسته می‌دانند. تعطیلی شبکه‌های تلویزیونی نیز امروزه برای کشورهایی که به‌دنبال تاثیرگذاری و نفوذ هستند، امکان‌پذیر نیست. از طریق این شبکه‌هاست که کشورها اعلام هویت و موجودیت می‌کنند و می‌کوشند بر روندها بویژه روندهای اجتماعی داخلی و محیط اطراف تاثیر بگذارند. بنابر این کشورهای تحریم‌کننده قطر موافقت مشروط قطر به اجرای شرایط آنها را پاسخ منفی تفسیر کرده‌اند و دریافته‌اند که دوحه سر آن ندارد که با آنها همسویی نشان دهد.

کشورهای تحریم‌کننده، با قطع روابط و فشار سنگینی که یکباره و ناگهانی بر دوحه وارد کردند، انتظار داشتند پاسخ مثبتی از سوی قطر دریافت کنند؛ اما پاسخی که قطر داد شرایط را برای آنها سخت‌تر کرد. زیرا ضمن آن‌که مشروعیتی برای اقدامات قطر فراهم ساخت، مشروعیت اقدام تحریم‌کنندگان را نزد افکار عمومی در کشورهای منطقه و جهان مخدوش کرد.

کشورهای تحریم‌کننده قطر اینک سر یک دو راهی قرار گرفته‌اند. یا کوتاه آمدن از شرایط خود یا اعمال فشار و تحمیل شرایط سخت‌تر بر قطر. کوتاه آمدن به اعتبار آنها لطمه می‌زند و آنان را تحقیر می‌کند. برای اعمال فشار بیشتر هم عملا کاری باقی نمانده است که انجام نداده باشند. بجز اقدام نظامی که توسل به آنها برای تحریم‌کنندگان نیز زیان‌بار خواهد بود. به نظر می‌رسد تحریم‌کنندگان قطر در اقدام به تحریم ناگهانی دوحه، تحت‌تاثیر عربستان، گرفتار اشتباه محاسباتی و شتاب‌زدگی شده‌اند. عارضه‌ای که به‌دلیل قدرت گرفتن جوانان کم‌تجربه و ماجراجو در ریاض به ویژگی سیاست‌های عربستان در سال‌های اخیر تبدیل شده است.

معمولا برای تاثیرگذاری بر یک کشور از مسیر تهدید باید شرایطی رعایت و فرآیندی طی شود تا بتوان به نتایج دلخواه دست یافت. مثلا باید تهدیدکننده توان اجرای تهدید را داشته باشد. یا از مرحله تهدید تا اجرای آن گام به گام پیش رفت نه آن‌که یکباره همه برگه‌های تهدید را رو کرد. گاهی تهدید کردن از اجرای خود تهدید موثرتر است.

کشورهای تهدیدکننده قطر در اقدام خود نه شرایط آن را داشته‌اند و نه فرآیند لازم را برای تاثیر‌گذاری طی کرده‌اند. آنها یکباره در اول تیرماه همه آنچه را داشتند بر ضد قطر روکردند. بنابراین پس از بررسی پاسخ قطر به نظر می‌رسد در وضعیت کیش و مات واقع شده و برای حفظ آبرو به پاسخ مبهم و دیپلماتیک «حق پاسخگویی را برای خود محفوظ می‌دانیم» بسنده کرده‌اند. اظهارنظر و پاسخی که از بلاتکلیفی و سردرگمی وزیران خارجه کشورهای تحریم‌کننده قطر حکایت دارد.

دکتر حاکم قاسمی

عضو هیات علمی دانشگاه امام خمینی^(ره)