همکاری دفاعی آمریکا با هند

مطابق مصوبه جدید مجلس نمایندگان آمریکا دولت این کشور اجازه خواهد داشت، معاملات و همکاری‎های دفاعی با هند را تا سقف 621 هزار دلار طراحی و اجرا کند. این لایحه در چارچوب بودجه نظامی 696 میلیارد دلاری آمریکا برای سال 2018 میلادی تصویب شده است.

این مصوبه بخشی از توافقات سفر سه روزه نارندرا مودی، نخست وزیر هند به واشنگتن است که اوایل خردادماه گذشته صورت گرفته است. در این سفر مقامات دو کشور درباره افزایش همکاری‎ها به ویژه در مبارزه با تروریسم توافق کردند.

هند با حجم تولید ناخالص داخلی 2 هزار و 251 میلیارد دلاری، و جمعیت یک میلیارد و 300 میلیون نفری هفتمین قدرت اقتصادی جهان است. اقتصاد هند همچنین در سال‌های اخیر با رشد بالای 7 درصدی گام‌های موثری در مسیر توسعه برداشته است. این موقعیت اقتصادی در کنار اهمیت راهبردی هند در جنوب آسیا و مجاورت چین، موجب اهمیت این کشور در سیاست آسیا محور ایالات متحده آمریکا شده است.

تغییر در تعاملات نظامی و امنیتی هند

رویکردهای امنیتی، دفاعی و امنیتی هند در دوره‌ای طولانی تابعی از تعاملات گسترده با قطب شرقی قدرت یعنی اتحاد جماهیر شوروی و روسیه کنونی بوده و هنوز هم ماهیت غالب نظامی و تجهیزات دفاعی و امنیتی این کشور روسی است. در دوره‌ای که آمریکا در قالب ملاحظات جنگ سرد در کنار پاکستان قرار گرفته بود، هند به صورت طبیعی به سمت بلوک شرق سوق یافت، و این ارتباطات هنوز نیزادامه دارد، چنانکه وزارت دفاع هند اخیرا تصریح کرده است، نزدیک به ۷۰ درصد از تجهیزات دفاعی این کشور از روسیه وارد می‌شود.

در تابستان سال گذشته بود که رهبران هند و روسیه در حاشیه نشست سران گروه بریکس در ایالت گوای هند برای ساخت حدود 200 هلیکوپتر روسی در هند و همکاری‌ در زمینه انرژی و تسلیحات یک قرارداد چند میلیارد دلاری امضا کردند. این قرارداد همچنین شامل توسعه سیستم ضد موشکی پیشرفته، فروش سیستم دفاعی اس 400 و فروش 4 ناوچه به هند می‎شود.

اما هند به موازات حرکت در مسیر قدرت‌یابی اقتصادی و همراه شدن با الزامات تجارت آزاد جهانی، در حوزه امنیتی و دفاعی هم در مسیر گستردگی دامنه تعاملات خارجی گام برداشت، و تعامل تازه‎ای را با دیگر کانون‎های قدرت نظامی و امنیتی آغاز کرد.

عقد قراردادهای نظامی با ایالات متحده آمریکا، اسرائیل و فرانسه و خرید سلاح از این کشورها بخشی از سیاست تنوع بخشی به تعاملات دفاعی و امنیتی هند است، که ضمن کاهش وابستگی نظامی به روسیه، قدرت چانه زنی و بازیگری هند را در حوزه تعاملات نظامی و امنیتی منطقه‎ای و بین‌المللی ارتقا بخشیده است.

طبعا موقعیت هند به عنوان یکی از بزرگترین وارد کنندگان سلاح در جهان و برنامه 100 میلیارد دلاری هند برای نوسازی توان و تجهیزات نظامی این کشور، فرصتی برای گشودن باب جدید همکاری های دفاعی و امنیتی به ویژه با کشوری مثل آمریکاست.

از سوی دیگر نگرانی هند از نوع تعاملات راهبردی روسیه با چین و برخی تعاملات نظامی مسکو با اسلام‌آباد که منجر به رزمایش مشترک نظامی روسیه و پاکستان در سال‎های اخیر شده است، در تلاش هند برای تنوع بخشی به حوزه تعاملات امنیتی و دفاعی بی تاثیر نبوده است.

در واقع رقابت راهبردی هند با چین و پاکستان یکی از دلایل اصلی تلاش دهلی نو برای تحکیم و توسعه توانمندی دفاعی این کشور است، و همین ملاحظه عامل تعیین کننده‌ای است که مقامات دهلی نو را به تلاش برای آغاز تعامل نظامی و امنیتی با دیگر کانون‌های قدرت جهانی به ویژه آمریکا متقاعد کرده است.

جایگاه هند در نگاه آسیایی واشنگتن

در یک دهه گذشته ایالات متحده آمریکا به دلایل مختلف سیاست آسیا محور خود را با هدف افزایش تمرکز، حضور و تاثیرگذاری بر معادلات و تحولات قاره کهن تقویت کرده است.

یکی از اصلی‎ترین دلایل - که موضوع سخن ما در این یادداشت است - ظهور قطب‌های جدید اقتصادی در آسیا مانند چین، هند و اتحادیه آ‌.سه.‌آن. در کنار قدرت‌ اقتصادی ژاپن و کره‌جنوبی است، که به سرعت در حال مسلط سازی جایگاه اقتصاد آسیا بر اقتصاد جهانی است.

در این چارچوب نزدیکی پرشتاب اقتصاد چین به اقتصاد آمریکا و چشم‌انداز تبدیل شدن چین به اقتصاد برتر جهان در یک دهه آینده، نگرانی عمیق مقامات ایالات متحده آمریکا را برانگیخته و چین را تهدید بزرگی پیش روی اقتدار جهانی آمریکا تبدیل کرده است.

مقامات کاخ سفید نگرانند که اقتدار اقتصادی چین به مرور به گسترش توان نظامی و امنیتی این کشور و غلبه هژمونی منطقه‌ای پکن در سراسر آسیا منجر شود. به همین دلیل ضمن تقابل اقتصادی و جنگ تجاری با چین، می‌کوشند از دیگر ابزارهای موجود از جمله توان نظامی و امنیتی خود برای مهار چین استفاده کنند.

تقویت حضور نظامی آمریکا در نقاط مختلف آسیا از استرالیا، تا قلب اقیانوس اطلس و شرق دور، تحریک اختلافات و مناقشه‌های امنیتی و مرزی همسایگان چین علیه این کشور و حمایت از قدرت‌های رقیب چین به ویژه هند از جمله برنامه‌هایی است که در نگاه آسیایی آمریکا، و به صورت اخص در سیاست مهار چین مورد توجه قرار گرفته است.

طبعا دهلی نو هم، تعاملات دفاعی و امنیتی با آمریکا را فرصتی برای تقویت موقعیت هند در رقابت راهبردی خود با چین می‎داند و می‎کوشد از این فرصت به بهترین شکل ممکن بهره بگیرد.

تعدیل مناسبات نظامی و امنیتی آمریکا با پاکستان یکی دیگر از اهدافی است که دهلی نو را در آغاز باب جدید تعاملات امنیتی با آمریکا ترغیب می‌کند.

منتقدین همکاری دفاعی آمریکا با هند

چنانکه گفته شد، یکی از اهداف مشترک همکاری‎های امنیتی و دفاعی آمریکا و هند، جلوگیری از هژمونی گسترش یابنده چین در آسیاست. به همین دلیل آغاز تعاملات امنیتی و دفاعی این دو کشور موجی از نگرانی‌ها را در پکن به همراه خواهد داشت.

پاکستان که اختلافات مرزی و سیاسی گسترده‎ای با هند دارد، دیگر کشوری است که آغاز روابط امنیتی و دفاعی هند با آمریکا را به زیان موازنه قدرت منطقه‌ای دهلی نو و اسلام‎آباد می‎داند، و از تحکیم موقعیت امنیتی هند زیان خواهد دید.

توافق اخیر هند با آمریکا درباره مبارزه با تروریسم که در سفر ماه گذشته نارندرا مودی، نخست وزیر هند به واشنگتن حاصل شد، نگرانی‌های اسلام‌آباد را افزایش خواهد داد. چه آنکه دهلی‌نو همواره دولت اسلام‎آباد را به حمایت از جریان‎های افراطی و تروریستی در هند محکوم کرده، تعاملات ضدتروریستی هند با آمریکا می‎تواند زمینه‎های افزایش فشارهای آمریکا به پاکستان را فراهم سازد.

طبعا این نگرانی‌های مشترک بستری برای گرایش بیشتر پاکستان و چین به افزایش همکاری‌های امنیتی و نظامی خواهد بود، و سطح نظامی‌گرایی را در جنوب آسیا و شبه‌قاره هند بیش از پیش افزایش خواهد داد.

سومین کشوری که متاثر از تعاملات امنیتی و نظامی هند و آمریکاست، روسیه است که از دیرباز اصلی‌ترین شریک امنیتی هند در جنوب آسیا بوده است. به عبارتی ورود امنیتی و نظامی آمریکا به هند، ورود به حیات خلوت روسیه است، و می‌تواند آثار مهمی در ترتیبات امنیتی شبه قاره هند و جنوب آسیا داشته باشد.

در این میان اگرچه هند آغاز تعامل با آمریکا را به معنای پایان تعامل با روسیه نمی‍داند، و چنانکه وزیر دفاع هند گفته همچنان 70 درصد تعاملات امنیتی و نظامی دهلی نو با مسکو است، اما تردیدی نیست که نوع رقابت راهبردی هند با چین و پاکستان، شتاب بیشتری به همگرایی امنیتی و دفاعی دهلی نو با واشنگتن خواهد بخشید. و این شرایط به تبع خود به تعمیق مناسبات امنیتی چین و پاکستان با روسیه خواهد انجامید.

نکته مهم دیگری که می‎تواند نقش آینده آمریکا در معادلات امنیتی هند را تقویت کند، روند پرشتاب همکاری‎های اقتصادی و تجاری هند و آمریکاست.

بنای جدی مناسبات هند و آمریکا در سال 2006 میلادی در سفر جرج دبیلیو بوش به دهلی نو و دیدار وی با مان موهان سینگ نخست وزیرهند گذاشته شد. جرج بوش در این سفر با امضای یک موافقت‌نامه هسته‌ای غیرنظامی با هند، ضمن به رسمیت شناختن هند هسته‌ای، زمینه پایان محدودیت‎های تعامل هسته‎ای و گسترش همکاری‎های اقتصادی و تجاری با این کشور را فراهم کرد.

در همین چارچوب مان موهانگ سینگ در سفر سال 2009 میلادی آمریکا، توافقنامه‎های اقتصادی جدیدی را با باراک اوباما امضا کرد. و زمینه را برای جهش مناسبات اقتصادی دو کشور فراهم کرد.

بر اساس گزارش اتاق بازرگانی ایالات متحده آمریکا، حجم مبادلات اقتصادی کالا و خدمات تجاری دو کشور از سال 2007 در مسیر رشد قرار گرفته و در فاصله دو سال از حدود 43 میلیارد دلار به 60 میلیارد دلار و در سال 2011 میلادی به 86 میلیارد دلار رسید.

در همین چارچوب شورای تجارت هند و آمریکا سال گذشته چشم انداز افزایش تجارت دو کشور تا سقف 500 میلیارد دلار را طراحی کرد، که بناست در یک دهه آینده محقق شود.

نتیجه

آمریکا و هند در سال‎های اخیر گام‎های جدیدی برای همگرایی امنیتی برداشته و هر یک منافع قابل اعتنایی در این راه برای خود تعریف کرده‌اند. موازنه مثبت امینتی در برابر چین مهمترین از اهداف مشترکی است که دهلی نو و واشگتن زا همکاری‌های امنیتی دوجانبه دنبال می‎کنند.

تقویت موازنه امنیتی هند در برابر پاکستان، تنوع بخشی به طرف‎های تامین کننده تجهیزات نظامی هند علاوه بر روسیه و طرف‎های همکاری امنیتی دهلی نو یکی دیگر از اهداف راهبردی هند در تعامل امنیتی و نظامی با آمریکاست.

در این میان آمریکا نیز تعامل امنیتی با کشور مهمی نظیر هند را ضامن منافع راهبردی خود در آسیا و به ویژه در مقابله با چین می‌داند.

با این حال به نظر می‌رسد هند به عنوان یک قدرت نوظهور و همسو با جنبش غیرمتعهدها، آینده امنیتی و نقش منطقه‌ای - بین‌المللی خود را همچنان در عدم وابستگی به هژمونی امنیتی آمریکا به عنوان وارث نظام دو قطبی می‌داند، و در همین چارچوب تلاش می‎کند تعاملات غالب امنیتی و نظامی با روسیه را به عنوان وزنه تعادل بخش در تعاملات امنیتی و نظامی دهلی نو با واشنگتن حفظ کند.

یوسف اسماعیلی / جام جم آنلاین