قرص مرگ در پستوی عطاری‌های متخلف

این قرص که با نام علمی «آلومینیوم فسفید» شناخته می‌شود، برای مقابله با آفت‌زدگی در برنج استفاده می‌شود، اما موارد بسیار متعددی در ایران و سایر کشورها ثبت شده است که افراد با مصرف قرص برنج، با مرگی دردناک از دنیا رفته‌اند.

معمولا امکان دارد فردی در معرض مصرف «قرص برنج» قرار بگیرد. مورد نادر آن، استفاده اشتباهی قرص برنج است که البته بندرت پیش می‌آید. استفاده از قرص برنج در برخی مواد مخدر توهم‌زاست که فرد را ناخواسته با عوارض مرگبار قرص برنج مواجه می‌کند.

مرگ بر اثر مصرف این قرص با توجه به دوز مصرف، چینی بودن قرص یا مقاومت بدن فرد مصرف‌کننده، ممکن است بین سه ساعت تا چند روز طول بکشد. با توجه به این‌که تاکنون هیچ پادزهری برای قرص برنج کشف نشده است، مصرف این قرص در بیشتر موارد به مرگی سخت منجر می‌شود.

هر ساله در کشور ما برخی شهروندان، قربانی مصرف قرص برنج می‌شوند. براساس آمارهای پزشکی قانونی، طی بازه پنجساله 1387 تا 1391 در ایران، حدود 1909 نفر به دلیل مسمومیت با قرص برنج کشته شده‌اند.

این روند مرگ و مسمومیت، سال به سال نیز افزایش یافته است؛ طوری که آمار تلفات با قرص برنج در سال 95 نسبت به سال قبل از آن، افزایش 16.6 درصدی داشته است.

تلفات قرص برنج در سال قبل، حدود 381 مرد و 217 زن اعلام شده است که با توجه به افزایش هر ساله تلفات، پیش‌بینی می‌شود تا پایان امسال نیز آمار تلفات قرص برنج به نسبت سال قبل، افزایش پیدا کند.

شکی نیست که وجود عطاری‌های متخلفی که قرص برنج را خیلی راحت در اختیار مصرف‌کننده قرار می‌دهند، در افزایش آمار تلفات تاثیر جدی داشته است که اگر جلوی این چرخه غلط گرفته نشود، در سال‌های آینده نیز آمار مرگ و میرها بر اثر مصرف قرص برنج بالا خواهد رفت.

تجربه اول: قرص را فقط به آدم‌های موجه می‌فروشیم!

لبخندزنان به استقبالمان می‌آید و در را باز می‌کند. همه جور داروی گیاهی و غیرگیاهی که فکرش را بکنید در عطاری‌اش پیدا می‌شود. اینجا در حوالی چهارراه یافت‌آباد تهران، عطاری‌اش را با خوشنامی می‌شناسند.

به قول خودش، بیشتر از 20 سال است در عطاری کار می‌کند و نسل در نسل هم عطار بوده‌اند. وقتی از او می‌خواهم چند قرص برنج را به ما بفروشد، با کمی مکث و تردید می‌پرسد: «برای آفت‌کش می‌خواهید دیگر؟» به او اطمینان می‌دهیم که برای مقابله با آفت‌ها به قرص برنج نیاز داریم.

بلافاصله بعد از تائید شفاهی ما، چند قرص برنج را جلویمان می‌گذارد و می‌گوید: «فقط مراقب باشید که بوخور نشوید، چون بویش هم می‌تواند مسموم کند.»

قوطی استوانه‌ای حاوی «قرص برنج» را به مبلغ 50 هزار تومان به ما می‌فروشد. می‌پرسم که آیا به همه مشتریانتان این قرص را می‌فروشید؟ انگار که از سوالم کمی جا خورده باشد، می‌گوید: «اصلا این‌طوری نیست. ما برای خودمان یک پا روان‌شناس شده‌ایم. فقط به آدم‌های موجه با سن و سال بالا، این قرص را می‌فروشیم.»

تجربه دوم: یک روز با قربانیان مرگ دردناک

در بیمارستان لقمان تهران، مستقیم می‌رویم به بخش مسمومیت و مراقبت‌های ویژه؛ جایی که می‌گویند خیلی از افراد قربانی قرص برنج را به این بیمارستان می‌آورند. یکی از قربانیان این قرص مرگبار، خانمی میانسال است. بدنش متورم شده است و بوی بسیار بدی شبیه بوی ماهی گندیده از او متصاعد می‌شود.

یکی دیگر از قربانیان از درد به خود می‌پیچد و بلندبلند گریه می‌کند. مدام می‌گوید «غلط کردم»، «کمکم کنید»، «نمی‌خواهم بمیرم». پرستار رو به من می‌کند و می‌گوید: حتی یک مورد خودکشی با قرص برنج هم ندیده‌ام که فرد بعد از خودکشی از کرده خودش پشیمان نشده باشد.

درد شدید در اندام‌های داخلی، تهوع، گیجی، تنگی نفس، از کار افتادن اندام‌های حیاتی و در نهایت، ایست قلبی و تنفسی؛ عاقبت همه این مصرف‌کنندگان است که به هوای مرگی سریع به دام مرگی طولانی و دردناک گرفتار شده‌اند.

جای خالی نظارت‌های قانونی

فروش قرص برنج در عطاری‌ها به شکل پنهانی و زیرمیزی انجام نمی‌شود، بلکه این قرص‌ها به شکل عیان به دست مصرف‌کننده می‌رسد.

دکتر محمود خدادوست، مدیرکل دفتر طب سنتی وزارت بهداشت بر دخالت نکردن عطاری‌ها در حوزه پزشکی تاکید کرد و گفت: عطاری‌ها اجازه فروش داروهای شیمیایی و گیاهان دارویی ترکیبی را ندارند.

اما به گفته این مقام مسئول، کنترل، نظارت و کسب مجوز برای فعالیت عطاری‌ها به عهده صنف آنها و وزارت صنعت، معدن و تجارت است، ولی اگر عطاری در زمینه درمان و تجویز دارو فعالیت کند، سازمان غذا و دارو و معاونت درمان وزارت بهداشت با آنها برخورد می‌کند.

دکتر محمدرضا کریمی، فعال در حوزه طب سنتی، این استدلال را چندان قبول ندارد و به جام‌جم می‌گوید: متولی نظام سلامت، وزارت بهداشت است و عطاری‌ها نیز با مجوز اصناف فعالیت می‌کنند که اصناف هم تحت نظارت وزارت صنعت، معدن و تجارت است. بنابراین برای مقابله با فروش قرص برنج در عطاری‌های متخلف، در وهله اول باید این موازی‌کاری‌ها حل شود تا هر سازمانی، وظیفه قانونی خودش را به سازمان دیگری محول نکند.

به همین دلایل، کریمی تاکید دارد که باید وزارت بهداشت بر فعالیت عطاری‌ها نظارت کند، چون محصول این عطاری‌ها در نهایت به سلامت مردم ارتباط دارد، اما متاسفانه گاهی می‌شنویم که می‌گویند عطاری‌ها فقط مجاز به فروش گیاهان دارویی هستند و حق تجویز ندارند. حال سوال ما این است که آیا واقعا عطاری‌ها فقط گیاه دارویی می‌فروشند و هیچ تجویز دارویی ندارند و اصلا چرا باید مسئولان با این توجیه‌ها، از خود سلب مسئولیت کنند.

کریمی تاکید دارد که سلامت مردم، مقدم بر هر کسب و کاری است و به همین دلیل باید با تبلیغات غیرقانونی عطاری‌های متخلف، برخورد قانونی شود.

دکتر اکبر منصوری، داروساز نمونه کشور در سال 96 و عضو سابق هیات‌مدیره انجمن داروسازان تهران در گفت‌وگو با جام‌جم، به راه‌حل‌های رفع این مشکل اشاره می‌کند و می‌گوید: نباید قرص برنج به این راحتی در اختیار مصرف‌کننده قرار بگیرد، زیرا این قرص، بسیار خطرناک است و نباید صرفا به دلیل افزایش درآمد عطاری‌ها به آنها اجازه بدهیم که هر قرصی را در عطاری‌ها بفروشند.

منصوری بر این باور است که باید برای رفع این‌گونه مشکلات، به مردم آگاهی بدهیم و اطلاع‌رسانی‌ها را به شکل گسترده انجام دهیم. وقتی این آگاهی بخشی اتفاق بیفتد، خود به خود مصرف قرص برنج هم کاهش پیدا می‌کند. یعنی در واقع، قبل از توزیع هر فرآورده دارویی در بازار، باید قبل از آن به مردم درباره آن فرآورده، اطلاع‌رسانی کنیم.

البته داستان تخلفات عطاری‌های قانون‌شکن، فقط هم به فروش قرص برنج ختم نمی‌شود، بلکه آنها به مرحله‌ای از تخلف رسیده‌اند که حتی داروهای شیمیایی و داروهای ترک اعتیاد را هم براحتی به فروش می‌رسانند؛ بدون این‌که هیچ ترس و واهمه‌ای از نظارت‌های قانونی داشته باشند.

امین جلالوند - جامعه