ادبیات دفاع مقدس، قهرمان‌پرور است

نام کتاب «دختر شینا» را همه آنهایی که کتاب‌خوان هستند، شنید‌ه‌اند و کسانی که به صورت حرفه‌ای اهل مطالعه‌اند آن را خوانده‌اند.

دختر شینا داستانی زیبا و روان دارد که بر اساس واقعیت نوشته شده و اتفاقات زندگی قدم‌خیر محمدی کنعانی، ‌همسر شهید ستار ابراهیمی هژیر را روایت می‌کند.

قدم‌خیر زمانی که چهارده‌ساله بوده با ستار ازدواج می‌کند و آنها صاحب پنج فرزند می‌شوند. بیست و چهار ساله‌ است که همسرش شهید می‌شود و او تک و تنها فرزندانش را بزرگ می‌کند اما گاهی سختی‌ها و دلتنگی فرسوده‌اش می‌‌کند اما ناامید نه.

قدم‌خیر در هفدهم دی 1388 در حال روایت خاطراتش از دنیا می‌رود که این اتفاق در نوع خود بی‌نظیر است. ضرابی‌خواه برای جمع‌آوری خاطرات قدم‌خیر هفته‌ای دو یا سه روز به مدت شش ماه به روستای محل زندگی قدم‌خیر می‌رود. این کتاب که تاکنون به چاپ بیست و پنجم رسیده جوایز زیادی از جمله جایزه کتاب دفاع مقدس در سال 93 را از آن خود کرده و به زبان‌های عربی و انگلیسی هم ترجمه شده است. نمایشی نیز براساس این کتاب ساخته و از تلویزیون به نمایش درآمد که امین زندگانی و همسرش الیکا عبدالرزاقی نقش شهید ستار و مرحوم قدم‌خیر را بازی می‌کردند.

با ضرابی‌زاده که کتاب‌های زیادی درباره سال‌های دفاع مقدس و خانواده و همسران رزمندگان از جمله گلستان یازدهم نوشته درباره «دختر شینا» و ادبیات دفاع مقدس هم‌صحبت شدیم.

شما بنا به کار و حرفه‌ای که دارید با افراد زیادی که در جبهه حضور داشته‌اند و خانواده‌های آنها گفت‌وگو کرده‌اید، به نظرتان جنگ چه تاثیری بر خانواده‌های رزمنده‌ها داشت و چقدر سبک زندگی آنها را متاثر کرد؟

جنگ اتفاق ناگواری بود که درست چند ماه بعد از پیروزی انقلاب اسلامی بر ما تحمیل شد. انقلاب ما یک انقلاب ایدئولوژیک بود و باورها و اعتقادات دینی مردم را تقویت کرد و همین نگاه ایدئولوژیک بود که باعث شد مردم در مقابل دشمن مقاومت کنند و رشادت‌ها، صبوری‌ها و ایثارهایی از خود نشان دهند که در کشورهای دیگر و جنگ‌های دیگر کمتر دیده شده است. مادری که سه یا چهار فرزند و همسر خود را در جنگ از دست داده باشد اما بازهم به دفاع از کشور و دین ایمان داشته و اگر پسر دیگری نیز داشته باشد، او را نیز به جبهه بفرستد. اگر چنین خانواده‌ای در کشور دیگری بود حتما متلاشی می‌شد اما خانواده‌های شهدای ایرانی دوام آورده و مقاومت را ادامه دادند. همه اینها به دلیل اعتقادات دینی بود. روحیه ایثارگری در آن سال‌ها خیلی قوی بود و در میان مردم و رزمندگان جریان داشت.

... و این ایثار را اکنون می‌توان در خانواده جانبازان و آزادگان همچنان ردیابی کرد؟

بله! همسران جانبازان همچنان ایثارگرایانه در کنار شوهران خود زندگی و از آنها مراقبت می‌کنند اما ما آنقدر مشغول امورات دنیوی و روزمرگی شده‌ایم که ایثار آنها را نمی‌بینیم. کمتر به زنانی توجه می‌کنیم که مثلا 30 سال است با همسران قطع نخاع یا جانباز اعصاب و روان زندگی می‌کنند بدون هیچ گلایه‌ای.آنها دوام می‌آورند چون پشتوانه اعتقادی و مذهبی داشته و به باور همسر خود احترام می‌گذارند. آستانه تحمل این خانواده‌ها بسیار بالاست و همچنان بر سر ارزش‌ها ثابت قدم مانده‌‌اند. ای کاش خداوند به ما افتخار بدهد که قدردان آنها باشیم.

از کتاب «دختر شینا» استقبال خوبی شد، به نظرتان چه مولفه‌هایی باعث شد مردم این کتاب را بخوانند؟

جنس روایت متفاوت و از معدود کتاب‌هایی بود که وارد زندگی خصوصی یک رزمنده شد و راوی خیلی صادقانه و با اخلاص خاطراتش را مرور کرد و خودسانسوری نکرد، همه ‌اینها باعث شد که داستان، فضایی عاشقانه پیدا کند. معتقدم شهید ستار ابراهیمی از این کتاب و روایت حمایت معنوی کرد که دختر شینا توانست به این میزان موفق شود. کتاب از نظر فنی و ساختار نوشتاری موفق است، اما به نظرم اگر شهید به این کتاب نظر نکرده بود به این میزان در دل مردم نمی‌نشست.

خود شما جنگ را تجربه کرد‌ه‌اید؟

بله، من در همدان زندگی می‌کنم و در زمان جنگ بارها شهر ما توسط عراقی‌ها بمباران شد یا هدف اصابت موشک قرار گرفت. من شاهد از دست رفتن دوستان و نزدیکانم بودم و همه اینها باعث شد نسبت به اتفاقات جنگ حساس شوم و اتفاقات آن را بعد از جنگ نیز دنبال کنم.

این روزها کار جدیدی در دست دارید؟

بله، مشغول نوشتن دو کتاب هستم اما نمی‌دانم کدامیک زرنگ‌تر باشد و زودتر به چاپ برسد. یکی از آنها درباره یک همسر و مادر شهید است.

مخاطبان کتاب‌‌هایی که با موضوع دفاع مقدس و خانواده رزمندگان و شهدا نوشته می‌شود، بیشتر چه گروهی از مردم هستند؟

این‌ قبیل کتاب‌ها در ردیف زندگی‌نامه‌نویسی و خاطره‌نویسی قرار می‌گیرد که مردم زیادی به آنها علاقه دارند چون واقعی است و براساس تخیل نوشته نمی‌شود و تجربه‌های جدید و تازه‌ای را در اختیار مخاطبان خود قرار می‌دهد. استقبال اقشار مختلف مردم با سن و سال‌های مختلف خود مرا حیرت‌زده کرد. از دختر کلاس پنجم بگیر تا بزرگسالان 80 ـ 70 ساله این داستان را خوانده‌اند. برخی از مخاطبان هم این کتاب را چند بار مطالعه کرده‌اند.

ادبیات دفاع مقدس و روایت‌هایی مانند دختر شینا به چه میزان بر سبک زندگی و افکار مردم تاثیرگذار است؟

کتابی که روان نوشته شده و روایت آن جذاب باشد، حتما بر زاویه نگاه مخاطب به زندگی تاثیر می‌گذارد. البته این هم مهم است که چقدر راوی و نویسنده در شرح وقایع صادق باشند. وقتی فردی کتابی با موضوع دفاع مقدس مطالعه می‌کند مطمئن باشید در خلوت خودش را جای شخصیت‌های داستان و کتاب می‌گذارد و از خود این نکته را می‌پرسد که اگر جای آنها بود چه تصمیمی می‌گرفت و چگونه رفتار می‌کرد. اگر نتواند تصمیمی شبیه او بگیرد و خودش را ضعیف‌تر از او بداند مسلما آن شخصیت برای خواننده کتاب تبدیل به قهرمان می‌شود و قهرمان‌ها می‌توانند زندگی مردم عادی را تحت‌تاثیر قرار دهند و برای آنها تبدیل به الگو می‌شوند که این بخش از ادبیات دفاع مقدس بسیار مهم است.