الزامات همگرایی ایران و ترکیه

به گزارش جام جم آنلاین، روسای جمهوری اسلامی ایران و ترکیه در نشست خبری مشترک در تهران ضمن تاکید بر توسعه مناسبات اقتصادی بر مواضع صریح دو کشور در مخالفت با همه پرسی استقلال در اقلیم کردستان عراق و حمایت از دمشق و بغداد در مبارزه با تروریسم تاکید کردند.

وزن منطقه‌ای ایران و ترکیه

دو کشور ایران و ترکیه به لحاظ جمعیتی، جغرافیای سیاسی، توان اقتصادی، قدرت دفاعی و نظامی دو کشور برتر منطقه به شمار می‌آیند، و به همین دلیل از موقعیت تاثیرگذاری در مدیریت و هدایت تحولات منطقه‌ای برخوردارند.

جمعیت 80 میلیونی ایران و 79 میلیونی ترکیه؛ تولید ناخالص داخلی 755 میلیارد دلاری ترکیه و 421 میلیارد دلاری ایران؛ ذخایر غنی نفت و گاز ایران و موقعیت درحال توسعه اقتصاد ترکیه، پیشرفت‌های علمی، فناوری دو کشور و ظرفیت ترانزیتی ایران و ترکیه در مسیر تجاری شرق به غرب، بخش‌هایی از ظرفیت‌های عظیم سیاسی و اقتصادی دو کشور است که ایران و ترکیه را در صدر قدرت منطقه قرار می‌دهد.

به همین دلیل همگرایی و هماهنگی دو کشور در حوزه‌های مختلف تعاملات دوجانبه و منطقه‌ای به عنوان فرصتی تعیین کننده ارزیابی می‌شود که ظاهرا این بار به دلیل نگرانی آنکارا از روند تحولات منطقه مورد توجه بیشتر ترکیه قرار گرفته است.

نیاز اقتصادی متقابل ایران و ترکیه

اقتصاد ایران با داشتن ذخایر غنی نفت و گاز در کنار ظرفیت عظیم صادرات پتروشیمی و کشاورزی یک فرصت غیر قابل اغماض برای تهران و آنکارا است. ترکیه علاوه بر خرید نفت و گاز از ایران یکی از بهترین مسیرها برای صادرات نفت و گاز و سایر محصولات ایرانی به اتحادیه اروپا به شمار می‌آید.

ترکیه نیز در برخی حوزه‌های صنعتی، فناوری و خدمات فنی – مهندسی به دستاوردهای قابل قبولی رسیده است، که می‌تواند تامین کننده نیاز ایران باشد.

ایران و ترکیه با هدف گذاری مناسبات 30 میلیارد دلاری تا سال 2020 گام‎های خوبی را برای توسعه همکاری برداشته‌اند، به گونه‌ای که رقم مبادلات دو کشور در سال 2014 به مرز 22 میلیارد دلار رسید.

مناسبات دوجانبه اگرچه در سال‌های 2015 و 2016 تحت تاثیر شرایط تحریم اقتصاد ایران قرار گرفت و کاهش یافت، اما از نیمه سال 2016 تا کنون تحرک تازه‌ای در مناسبات دو کشور آغاز شد، و این مبادلات در 8 ماهه اول سال 2017 به بیش از 7 میلیارد دلار سید.

در این میان حضور وزرای اقتصاد، انرژی، گمرگ و تجارت، گردشگری و شمار زیادی از سرمایه گذاران و تجار اهل ترکیه در هیئت همراه رئیس‌جمهوری ترکیه به ایران گویای اهمیت اقتصادی این سفر است و نشان می‌دهد که تهران و آنکارا به رغم توجه ویژه به مسائل منطقه‌ای در این سفر، هرگز از اهمیت مناسبات اقتصادی و ضرورت تسهیل بیشتر در این زمینه غافل نیستند و بنا دارند، کاهش مناسبات و برخی مشکلات پیش آمده در خطوط مرزی و گمرکی برای تردد مسافران، بازرگانان و کامیون‌های حمل بار میان دو کشور را به سرعت برطرف کنند.

نیاز امنیتی متقابل ایران و ترکیه

ایران و ترکیه در جغرافیای سیاسی داخلی و پیرامونی خود با دغدغه‌ها و اولویت‌های امنیتی زیادی مواجه‌اند که در بیشتر موارد نقطه اشتراک دو کشور به شمار می‌آید و به همین دلیل عبور از آن‌ها نیازمند راهکارهای مشترک و تعامل مثبت امنیتی دو کشور است:

1- بحران افراط گرایی، تروریسم و جریان تکفیر که از آغاز هزاره سوم میلادی و پس از جنگ‌های افغانستان و عراق یه چالشی فراگیر و دایمی در منطقه تبدیل شده است، از ابعاد مختلف ایران و ترکیه را با خود درگیر کرده است.

2- به این بحران باید فعالیت گروه‌های مسلح در مرزهای دو کشور را اضافه کرد که بیشتر در مرزهای غربی ایران و جنوبی ترکیه مستقر شده‌اند. همچنین ترکیه از دیرباز محل تردد و اقامت برخی اعضای جریان‌های معاند جمهوری اسلامی ایران نظیر منافقین بوده، و تعامل نزدیک دو کشور می‌تواند نقش مهمی در مقابله با این تهدیدها ایفا کند.

3- اختلاف تاریخی جمهوری آذربایجان و ارمنستان بر سر قره‌باغ که به منشا تنش بلندمدت در منطقه قفقاز تبدیل شده است، چالش مشترکی برای مرزهای ایران و ترکیه به شمار می‌آید و کاملا روشن است که به دلیل نفوذ موثر ایران و ترکیه در این مناطق، عبور از این چالش بدون توافق راهبردی تهران و آنکارا امکان پذیر نیست.

4- اگرچه ترکیه از دیرباز هویت امنیتی خود را در اتحاد با ناتو و بلوک غرب تعریف کرده است، اما به عنوان یک کشور مسلمان و تاثیرگذار و تاثیرپذیر در منطقه خاورمیانه چاره‌ای جز تعدیل در این رویکرد ندارد.

به عبارت دیگر مقامات حزب حاکم عدالت و توسعه در ترکیه چنانکه در روند تحولات سوریه و عراق دریافته‌اند، به صورت طبیعی مشترکات امنیتی غیرقابل انکاری با کشورهای منطقه به ویژه ایران دارد، و در مقابل هدف بخشی از توطئه‌های خارجی در خاورمیانه نظیر تجزیه طلبی و ترویج افراط‌گرایی به شمار می‌آیند.

به همین دلیل مقامات آنکارا ناگزیر به پذیرش این واقعیت هستند که امنیت منطقه به ویژه از سواحل شرقی مدیترانه تا قفقاز، آسیای میانه و سواحل خلیج فارس تنها و تنها در گرو همگرایی منطقه‌ای و مقابله با توطئه‌های خارجی است.

در این چارچوب تغییر آشکار رویکرد ترکیه در سوریه و عراق، موضع مشخص و قاطع ترکیه در بحران قطر و تعامل نزدیک آنکارا با تهران و بغداد در مساله اقلیم کردستان گویای تعدیل در رویکرد منطقه‌ای ترکیه است، که در صورت ثبات و تداوم می‌تواند تغییری تعیین کننده و موثر در امنیت منطقه محور قلمداد شود.

تعهد به رقابت غیرخصمانه

ترکیه‌ی اردوغان، به عنوان کشوری اسلام‌گرا در یک دهه گذشته نشانه‌های زیادی از تلاش برای رسیدن به جایگاه رهبری در منطقه و جهان اسلام و تبدیل شدن به الگو، از خود نشان داده است.

همچنین منتقدان اردوغان، وی را به تلاش برای احیای امپراطوری عثمانی از طریق توسعه حوزه نفوذ فرهنگی، سیاسی و اقتصادی در منطقه و جهان اسلام متهم می‌کنند، و از ورود ناموفق ترکیه به حمایت از جریان اخوان‌المسلمین در موج بیداری اسلامی به ویژه در مصر و سوریه به عنوان نمادی از سیطره‌ طلبی نافرجام آنکارا در منطقه یاد می‌کنند.

شاید همین نگاه موجب شده که مقامات ترکیه در طول جنگ با تروریسم در سوریه، عراق و یمن بعضا مواضع تندی علیه ایران اتخاذ کنند و تهران را به نقش‌آفرینی در ناامنی و بحران در منطقه متهم کنند.

از سوی دیگر جمهوری اسلامی ایران هم با ارائه الگوی مردمسالاری دینی و رهبری جریان مقاومت علیه صهیونیسم و نظام سلطه در چهار دهه گذشته با اقبال وسیع مردمی و همراهی بخش عمده‌ای از جریان‌های سیاسی در منطقه مواجه شده و جایگاه مهمی را در مدیریت منطقه محور تحولات منطقه‌ای به دست آورده است.

به همین دلیل ایران و ترکیه را به صورت طبیعی باید دو رقیب قدرتمند در منطقه دانست، که به رغم اشتراکات سیاسی، اقتصادی، امنیتی و جغرافیایی، رقابت‌ها و اختلاف‌هایی هم در نوع نگاه به تحولات منطقه و مدیریت آن داشته و دارند.

اما نکته بسیار مهم در مناسبات دو کشور این است که ضمن اولویت دادن به مشترکات دوجانبه و منطقه‌ای، از کشیده شدن اختلاف‌ها به چالش و تنش جلوگیری کنند و مانع از تبدیل رقابت‌ها به خصومت و واگرایی در رویکردهای منطقه‌ای شوند.

یوسف اسماعیلی/ جام جم آنلاین