همه‌پرسی جدایی کردستان عراق و تاثیر آن بر معادلات منطقه‌ای

از دیدگاه دولت مرکزی عراق، همه‌پرسی جدایی کردستان مغایر با قانون اساسی است و باید نتایج آن لغو شود. این همه‌پرسی با مخالفت قاطع جامعه جهانی مواجه شده و حتی آمریکا نیز آن را نپذیرفته و فقط اسرائیل از آن آشکارا حمایت کرده است.

پشتیبانی تل‌آویو از استقلال کردستان عراق بر اساس منافع ژئوپلتیک آن صورت گرفته است. رژیم صهیونیستی قصد دارد امنیت انتقال جریان نفت را از کردستان عراق به اسرائیل تضمین کند. حمایت صهیونیست‌ها از ایجاد کردستان مستقل، به معنای تشکیل یک کشور کاملا هم‌پیمان و مدافع اسرائیل است که می‌تواند نیاز‌های انرژی آن را در درازمدت تامین کند. اکنون میزان قابل توجهی از نفت اسرائیل از کردستان عراق تامین می‌شود، این واردات بویژه به دلیل عدم دسترسی اسرائیل به منابع نفتی خلیج فارس برای تل‌آویو حیاتی است. ضمن این‌که اسرائیل بر این باور است که همکاری نظامی و اطلاعاتی نزدیک و استراتژیکی با کشورجدید کردستان داشته و جای پای محکمی برای خود در همسایگی با ایران ایجاد کند. به این ترتیب رژیم صهیونیستی بر این باور است که می‌تواند حوزه نفوذ خود را علیه ایران، سوریه و عراق گسترش دهد.

در عین حال قمار دولت منطقه کردستان عراق در برگزاری همه‌پرسی استقلال به‌رغم مخالفت دولت‌های عراق، ترکیه و ایران و بخش اعظم جامعه جهانی، بیشترین ریسک را در مناطق مورد مناقشه به همراه دارد. سران کردستان عراق بویژه مسعود بارزانی معتقدند اگر تا آینده نزدیک بتوانند ثبات را در این مناطق بویژه کرکوک حفظ کنند، هنگام مذاکره با دولت مرکزی عراق از قدرت چانه‌زنی بیشتری برخوردار خواهند بود. اما واقعیت این است که به دلیل حضور نیروهای مسلح دو طرف در شهرهای مورد مناقشه و تهدید بغداد و کشورهای همسایه به اتخاذ تدابیر جدید علیه کردها، ریسک درگیری‌های قومی بشدت افزایش پیدا کرده و احتمال دارد که نیروهای کرد نتوانند آرامش را در این مناطق حفظ کنند. بویژه دولت محلی کردستان عراق ادعا می‌کند کرکوک به آن تعلق دارد و دلیل اصلی پافشاری بر این ادعا ذخایر عظیم نفتی کرکوک است.

در حقیقت اقتصاد کردستان بدون صادرات نفت از کرکوک دچار بحران می‌شود و رونق آن از میان خواهد رفت. در مقابل ترکمن‌های کرکوک ادعای کردها مبنی بر تعلق کرکوک به کردستان را نمی‌پذیرند و عرب‌های کرکوک معتقدند این استان باید بخشی از عراق باقی بماند. از سوی دیگر به نظر می‌رسد مقامات ارشد منطقه کردستان عراق پیش‌بینی درستی در باره شدت واکنش‌ها اعم از واکنش‌های سیاسی، اعمال انواع تحریم‌ها، بسته شدن مرزهای زمینی و هوایی و نیز واکنش‌های نظامی مانند رزمایش‌ها و اقدامات نظامی ایران و ترکیه در جوار مرزهای خود با کردستان عراق نداشته‌اند. بنابراین، شاهد نوعی عقب‌نشینی از سوی مسعود بارزانی بویژه تغییر نام «شورای عالی استقلال» به «شورای رهبری کردهای عراق» به ریاست این شخص هستیم که این خود به مثابه نرمش و اجتناب از رویارویی بیشتر با دولت عراق و همسایگان این کشور بویژه ایران و ترکیه است.

در مجموع، ادامه روند جدایی‌طلبی توسط منطقه کردستان عراق می‌تواند موجب ایجاد تنش، ناآرامی و ایجاد درگیری‌های مسلحانه چه در داخل این منطقه و چه در مرزهای این منطقه شود. این سناریویی است که ائتلاف آمریکایی، صهیونیستی و سعودی به دنبال آن است. حمایت آشکار آمریکا از کردهای سوریه بویژه در اختیار گذاشتن حمایت‌های لجستیکی و تسلیحاتی به «یگان‌های مدافع خلق» در سوریه در واقع برای تقویت موضع کردها در قبال ترکیه و ایران و بویژه ایجاد ناامنی و بی‌ثباتی در مرزهای غربی ایران است تا به‌این ترتیب به زعم خود، ایران را در تنگنای منطقه‌ای قرار داده و مانع ادامه سیاست‌های کنونی ایران بویژه در سوریه و یمن شوند.

در عین حال تقویت کردهای سوریه به معنای تقویت غیرمستقیم پ‌ک‌ک بوده و این مساله، مسلما باعث افزایش درگیری‌های مسلحانه و ناامنی بویژه در جنوب‌شرقی ترکیه خواهد شد. از سوی دیگر عملی شدن جدایی منطقه کردستان عراق به منزله آغاز تجزیه عراق است، سناریویی که نه فقط دولت مرکزی عراق بلکه گروه‌های شیعه عراقی و نیز اعراب سنی این کشور بشدت مخالف آن هستند و آماده انجام اقدامات عملی برای جلوگیری از آن حتی به بهای درگیری‌های مسلحانه و دخالت نظامی در منطقه کردستان عراق هستند.

دکتر سیدرضا میرطاهر

کارشناس مسائل بین‌الملل