پشت پرده تحولات اجتماعی عربستان

افزایش بیکاری در کشوری ثروتمند

عربستان سعودی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان و صادرکنندگان نفت خام دنیاست. این کشور، حدود یک پنجم کل ذخایر نفتی اثبات شده جهان را در خود جای داده است که این ذخایر به شکل عمده‌ای در استان شرقیه متمرکز شده‌اند. گفته می‌شود، بتازگی صادرات غیرنفتی این کشور افزایش یافته است، نفت 95 درصد از صادرات و 70 در صد درآمد دولت سعودی را تشکیل می‌دهد. در واقع، نفت باعث تبدیل این کشور سلطنتی بیابانی به یکی از ثروتمندترین کشورهای دنیا شده و این کشور را در جرگه اعضای گروه 20 قرار داده است. با وجود این، سطح فزاینده بیکاری شهروندان عربستان (حدود 32 درصد) به چالشی جدی برای این کشور تبدیل شده است.

عربستان بیش از 28 میلیون نفر جمعیت دارد که فقط 16 میلیون آنها شهروند این کشور و بقیه از اتباع خارجی هستند.

سیاست در عربستان

در عربستان شاهان براساس قانون اساسی حاکم مطلق هستند و همه امور کشوری و لشکری زیر نظر مستقیم آنان است. خانواده سلطنتی و شاهزادگان نیز که تعداد آنان را تا 20 هزار نوشته‌اند،‌ در دستگاه حکومت از جایگاه رفیعی برخوردار هستند.

در پادشاهی سعودی بزرگان و علمای دین اسلام، همواره نقش مهمی در کشور بازی کرده‌اند. شورای علمای اعظم، قدرت عزل و نصب پادشاه را دارند. این گروه به صورت هفتگی با شاه دیدار می‌کنند. پادشاه باید برای بیشتر تصمیم‌هایی که می‌گیرد، تأئید علما و رهبران دینی کشور را داشته باشد. در بسیاری از موارد حکومتی، شاه با علما مشورت می‌کند. بیشتر بزرگان عربستان سعودی به خاندان بزرگ الشیخ وابسته هستند که از نوادگان محمد بن عبدالوهاب بنیانگذار فرقه وهابیت هستند. این بزرگان، با خانواده شاهی پیوند نزدیکی دارند.

در این کشور از فعالیت سیاسی مخالفان بشدت جلوگیری می‌شود. مطبوعات در این کشور به طور کامل زیر نظر دولت است و آنان در حقیقت، بازگوکننده خط فکری و سیاست حاکم بر کشور هستند و خط مشی دولت را تبلیغ می‌کنند.

در عربستان سعودی، اعضای دودمان سلطنتی آل‌سعود، به تمام کشور حکمرانی می‌کنند. این گروه علاوه بر در دست داشتن تمام امور حساس کشور، ثروت‌های نجومی حاصل از فروش نفت و گاز و تمام امور کشور را بدون حضور هر گونه نهاد انتخابی یا نظارت مردمی در اختیار خود گرفته‌اند.

وضعیت زنان در عربستان

بر اساس فرمان اخیر ملک سلمان، پادشاه عربستان، زنان این کشور از ژوئن سال 2018 حق رانندگی خواهند داشت. او در این دستور تائید کرده که زنان برای رانندگی، نیازی به گرفتن اجازه از سرپرستان مرد ندارند.

تا پیش از این، عربستان تنها کشور جهان بود که زنان در آن از حق رانندگی محروم بودند. پیش از این، بزرگان عربستان سعودی بر حرام بودن رانندگی زنان به دلیل ایجاد فساد و آسیب رساندن به عفت پافشاری کردند. سازمان رانندگی عربستان نیز آگاهی می‌داد که علت ممنوعیت رانندگی زنان این است که آنها اگر روبند را نگه دارند، بسختی می‌توانند رانندگی کنند و این احتمال تصادفات را افزایش خواهد داد.

سال 1990 میلادی، چهار زن آلمانی مقیم عربستان سعودی با نادیده گرفتن این ممنوعیت اقدام به رانندگی در سطح شهر ریاض کردند که بلافاصله توسط پلیس دستگیر شدند. روزنامه‌های محلی، نوشته توهین‌آمیزی علیه آنان پخش کردند و خواستار اخراج آنها از شهر شدند.

با این که دولت سعودی دختران را از آموزش منع نکرده و حتی آموزش رایگان برای ایشان در نظر گرفته، حضور دختران در آموزشگاه‌ها و مدارس بسیار محدود است. براساس آمار رسمی دولت سعودی، 55 درصد دانش‌آموزان دبستان، 79 درصد دانش‌آموزان راهنمایی و 81 درصد دانش‌آموزان دبیرستان پسر هستند. دیدگاه‌های سنتی در عربستان سعودی باعث شده ‌است بسیاری از دختران در سنین پایین مجبور به ترک مدرسه شوند. در دانشگاه نیز تحصیل زنان در همه رشته‌های فنی و مهندسی و نیز رشته حقوق ممنوع است.

در قوانین سعودی، زنان تنها مجاز به فعالیت در زمینه آموزش و بهداشت یا چند مورد استثنایی دیگر هستند و در حین کار به هیچ صورت اجازه تعامل با مردان را ندارند. ورود زنان بدون همراهی محرم به بسیاری از مکان‌های عمومی سعودی ازجمله بانک‌ها، رستوران‌ها و فروشگاه‌ها ممنوع است.

علمای عربستان، سفر زنان را بدون همراهی مردی از محارمش ممنوع می‌دانند. در عربستان، این قانون بدقت اجرا می‌شود و به زنانی که محرمی به همراه ندارند اجازه حضور داده نمی‌شود. این قانون هم در سفرهای درون کشور و هم در سفرهای برون کشوری انجام می‌شود. تا پیش از پایان سال 2004 میلادی نیز زنان شناسنامه مستقل نداشتند و تنها نامشان در شناسنامه پدر آورده می‌شد.

سرکوب مخالفان

تحولات اجتماعی در حالی در کشور عربستان صورت می‌گیرد که پادشاهی سعودی نسبت به گذشته سرکوبگرتر شده و خاندان سلمان‌ها هیچ انتقادی را تحمل نمی‌کنند. جیمز دورزی یکی از کارشناسان امور خاورمیانه در دانشگاه سنگاپور در این باره به شبکه خبری بلومبرگ می‌گوید: پادشاهی عربستان نسبت به گذشته سرکوبگرتر شده است و خانواده سلمان‌ها هر انتقادی را تحمل نمی‌کنند.

در حکومت شاهزاده محمد بن سلمان عربستان تلاش دارد،ورود مجددی به عرصه جهانی داشته، پای اقتصاد خود را به تجارت جهانی باز کند و جامعه‌اش را به اجرای مواردی که پیشتر از آنها به عنوان اعمال غیراسلامی یاد می‌شد، سوق دهد. در عین حال، فضای محدودی که برای انتقاد و بحث در این سلطنت مطلقه وجود داشت، در حال بسته شدن است.