پوست‌اندازی دستگاه دیپلماسی با رویکرد اقتصادی

در نگاهی تاریخی به تغییرات ساختاری وزارت امور خارجه شاید بتوان گفت یکی از اولین تغییرات مهم در سال 1367 صورت گرفت که در فروردین آن سال، ساختار وزارت امور خارجه از یک معاون سیاسی به سه معاون سیاسی تغییر پیدا کرد و معاونت اقتصادی در واقع در معاونت سیاسی تحت عنوان معاونت منطقه‌ای ادغام شد.

به این ترتیب سه معاونت منطقه‌ای اروپا و آمریکا، عربی و آفریقا و آسیا و اقیانوسیه در وزارت امور خارجه شکل گرفت که مجموعه کارهای سیاسی، اقتصادی و حتی فرهنگی توسط این معاونت‌های منطقه‌ای انجام می‌‌شد و بنابراین یک بار در آن سال تغییر عمده‌ای در ساختار وزارت امورخارجه شکل گرفته است، اما در طول دوران، وزیران مختلف امور خارجه، تغییراتی در بدنه این وزارتخانه انجام داده‌اند.

در راستای همین تغییرات که شاید بتوان آن را با توجه به تحولات، اجتناب‌ناپذیر دانست، مرداد امسال و پس از معرفی دوباره محمدجواد ظریف به عنوان وزیر خارجه پیشنهادی دولت دوازدهم بود که زمزمه‌هایی مبنی بر ایجاد تغییرات ساختاری در وزارت امور خارجه مطرح شد و پس از آن بود که بهرام قاسمی، سخنگوی وزارت امور خارجه در پاسخ به سؤالات مطرح ‌شده در این خصوص، اشاره‌‌هایی به لزوم تغییر در وزارت امور خارجه داشت.

افزایش فعالیت‌ها برای پیشبرد اقتصاد مقاومتی

این موضعگیری‌ها در حالی صورت گرفت که رهبر انقلاب نیز در سخنرانی‌های سال‌های اخیر خود توصیه‌هایی در زمینه چابک بودن وزارت امور خارجه و همچنین استفاده از ظرفیت‌های دستگاه دیپلماسی در زمینه‌های اقتصادی داشته‌اند.

به عنوان مثال، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای طی سخنانی در جمع اعضای کابینه بر لزوم استفاده از ظرفیت دیپلماسی برای پیشرفت اقتصاد تاکید کردند و در سخنرانی دیگری فرمودند: در عرصه‌ دیپلماسی باید چابک، به‌روز، سریع و هوشیار عمل کرد.

به نظر می‌رسد با توجه به تحولات پس‌از برجام و همچنین ضرورت پیشبرد اقتصاد مقاومتی برای مقابله با تحریم‌ها، بخشی از این توصیه‌ها در این چارچوب صورت گرفته باشد. بر همین اساس بود که محمدجواد ظریف نیز در سخنان خود در مجلس که روز 25 مرداد انجام گرفت، از چابک‌سازی تشکیلات و اصلاح ساختار با هدف برجسته کردن نگاه منطقه‌ای و اقتصاد مقاومتی در وزارت امور خارجه گفت.

وی افزایش انگیزه، کاهش فاصله میان کارشناسان و مدیران عالی و استقرار نظام شایسته‌سالاری در جذب و استفاده از سرمایه‌های انسانی را با توجه ویژه به زنان، جوانان و قومیت‌ها در رده‌های مدیریتی در داخل و نمایندگی‌های وزارت امور خارجه از جمله تغییرات ساختاری عنوان کرد.

مهدی دانش‌یزدی، معاون اداری و مالی وزارت امور خارجه نیز چندی پیش گفته بود براساس مجموع نظراتی که وجود داشت، این نیاز به تغییر باتوجه به سیاست‌های دولت یازدهم و برنامه‌هایی که در حوزه سیاست خارجی پیش‌بینی شده، ضروری دانسته شد. اما از آنجا که چند سال اول وزارت آقای ظریف مصادف شد با مذاکرات سنگین هسته‌ای و توافق برجام؛ وقت بسیاری از وزیر امور خارجه صرف مذاکرات هسته‌ای شد و این فرصت که ایشان بتواند روی تغییرات تمرکز کند، ایجاد نشد.

افزوده شدن معاونت اقتصادی به دستگاه دیپلماسی

وی افزود: در ساختار جدید، معاونت اقتصادی نیز به معاونت‌ها اضافه می‌شود، این در حالی است که در دوران آقای دکتر خرازی با توجه به تغییراتی که در معاونت‌ها صورت گرفت، بعد از سال‌ها مجددا معاونت اقتصادی احیا شد. پس از دوران دکتر خرازی و در دوران آقای متکی معاونت‌های وزارت امور خارجه گسترش پیدا کرد و هر کدام به دو معاونت تبدیل شد؛ مثلا معاونت اروپا و آمریکا به دو معاونت اروپا و معاونت آمریکا و معاونت عربی و آفریقا هم به دو معاونت تقسیم شد و به تبع آن ادارات کل هم شامل چنین تقسیم‌بندی‌هایی شد. با روی کار آمدن دکتر صالحی، تقسیم معاونت‌ها به دو معاونت منتفی شد و این مساله به حالت قبل بازگشت. پس این تغییر معاونت‌ها و کم و زیاد شدن‌ها در طول فعالیت وزارت امور خارجه پس از انقلاب اسلامی وجود داشته است.

تغییرات در ساختار جدید وزارت امور خارجه

براساس خبرها طبق چارت جدید باید سه معاون فعلی جابه‌جا شوند و سیدعباس عراقچی معاون امور بین‌الملل و حقوقی، مجید تخت‌روانچی معاون اروپا و آمریکا و حسین جابری‌انصاری، معاون عربی و آفریقای وزارت امور خارجه باید در سمت‌های جدیدی حضور پیدا کنند.

به این ترتیب در چارت جدید، پنج معاونت وجود خواهد داشت: معاونت‌ سیاسی، معاونت بین‌المللی و حقوقی، دیپلماسی اقتصادی، معاونت کنسولی و معاونت اداری. دو معاونت سخنگویی و دیپلماسی عمومی و مرکز آموزش و پژوهشی وزارت امور خارجه هم با تغییرات جزئی به کارشان ادامه خواهند داد.

تغییرات اجتناب‌ناپذیر

بهرام قاسمی، سخنگوی وزارت امور خارجه در گفت‌وگو با جام‌جم تغییرات ساختاری را به‌رغم ایجاد عارضه‌هایی برای این وزارتخانه اجتناب‌ناپذیر عنوان کرد.

وی ادامه داد: اجماع کاملی در این خصوص حاصل شد و راه بسیاری طی کردیم و بخشی از آن چارت و ساختار جدید به تصویب سازمان امور اداری و استخدامی رسید.

قاسمی با اشاره به این‌که این چارت هنوز مراحل کامل خود را طی نکرده است، در عین حال ابراز امیدواری کرد طی روزهای آینده، سازمان امور استخدامی، این مصوبه را تائید کند.

سخنگوی وزارت امور خارجه با بیان این‌که این تغییر ساختار در تاریخ وزارت امور خارجه ایران دگرگونی بسیار عمیق و وسیعی خواهد بود که نمونه چنین تغییری را نداشته‌ایم، عنوان کرد: در مقاطعی به‌دلایل خاص شرایط سیاسی، جهانی و منطقه‌ای تغییراتی داشتیم، اما این وسعت و طیف وسیع و عمیق از تغییرات جدید است.

وی ادامه داد: در چینش و تعریف جدیدی که می‌توان از وزارت امور خارجه داشت تا حد زیادی اقتصادی شدن وزارت امور خارجه و توجه زیاد به موضوعات اقتصادی و تجارت خارجی که از اولویت‌ های دولت دوازدهم نیز است در نظر گرفته شده است.

قاسمی در عین حال طولانی شدن روند تغییرات در این ساختار را به‌دلیل میزان تغییرات زیاد عنوان کرد.

سخنگوی وزارت امور خارجه گفت: این تغییرات در سازمان امور استخدامی مورد مطالعه و بررسی است، با برخی از تغییرات چندان موافق نبودند، بحث‌های کارشناسی بسیاری صورت گرفت و نهایتا برخی نگاه‌های آنها مورد قبول ما واقع شد و تلاش کردیم مجددا طرح‌های جدیدی ارائه کنیم تا مورد قبول آنها قرار گیرد.

وی افزود: این تغییر ساختار تا حدی بیش از انتظار ما طولانی شد و البته در عین حال امیدواریم تا ‌آذرماه این موضوع ابلاغ و مراحل اجرایی شدن آن آغاز شود.

قاسمی گفت: طبیعی است هر تغییری می‌تواند عارضه‌هایی را قبل و بعد از تغییر ایجاد کند، اما جای نگرانی وجود ندارد، بخصوص وزارت امور خارجه که براساس نوع کار و وظایفش مجبور است با تحولات جهانی و منطقه‌ای اهدافش را پیش ببرد.

تخت‌روانچی به نهاد ریاست‌ جمهوری رفت

محمود واعظی، رئیس دفتر رئیس‌جمهور در حکمی، مجید تخت‌روانچی را به سمت معاون سیاسی دفتر رئیس‌جمهور منصوب کرد.

مجید تخت‌روانچی پیش از این، معاون اروپا و آمریکای وزارت خارجه بود و با حکم واعظی جایگزین حمید ابوطالبی در دفتر ریاست‌جمهوری شد. ابوطالبی هم دیروز با حکمی از سوی حسن روحانی به عنوان مشاور رئیس‌جمهور منصوب شد.

مریم شریف‌زاده - سیاسی