مانور بحران برای رسانه‌ها

رسانه‌های مجازی براحتی می‌توانند اخبار را با مخلوطی از شایعه و حتی دروغ در اسرع وقت به افکار عمومی تزریق کنند یا حتی باعث خنثی شدن عملکرد رسانه‌های سنتی شوند. بنابراین حالا بیشتر از همیشه مهم است که رسانه‌ها در پوشش بحران‌ها از اشتباه و خطا اجتناب کنند و نقش‌آفرینی موثری در زمینه اطلاع‌رسانی، آموزش و هدایت افکار داشته باشند.

مردم در بحران‌ها بیشتر از همیشه انتظار دارند در جریان امور قرار بگیرند و از اوضاع باخبر شوند. اگر این نیاز بخوبی پاسخ داده نشود، مخاطبان به سمت رسانه‌های دیگر گرایش پیدا می‌کنند؛ رسانه‌هایی که می‌توانند آنها را دچار کج‌فهمی کنند یا اطلاعات نادرست در اختیارشان بگذارند. بنابراین لازم است رسانه‌های سنتی برای بحران آماده باشند و حداقل در این مواقع عملکردشان کمترین ضعف را داشته باشد.

لازم است خبرنگاران، تصویربرداران و گروه‌های خبری آموزش دیده برای شرایط بحران تربیت شوند و افرادی به این منظور دوره‌های آموزشی را بگذرانند. خبرنگاری تخصصی، یکی از ضرورت‌های رسانه‌های توانمند است که تا اندازه‌ای در مطبوعات کشورمان دیده می‌شود و در رادیو و تلویزیون بیش از پیش نیازمند خبرنگارانی تخصصی هستیم.

رسانه‌های سنتی باید مثل همه نهادهای مدیریت بحران، مانورهای مرتبط برگزار کنند و توانایی خبرنگاران برای پوشش خبری بحران‌هایی از قبیل سیل، زلزله، آتش‌سوزی، توفان و... سنجیده شود.

در کنار این موارد، رسانه‌های سنتی باید بتوانند از گزارشگر‌های بومی، تصاویر و اطلاعات شهروندان نیز استفاده کنند. این کار پوشش اخبار را برای رسانه ارزان تمام می‌کند، تنوع بیشتری به خبرها خواهد داد و نیز سرعت واکنش به رویدادها را افزایش می‌دهد.

یکی از مواردی که رسانه‌های سنتی را در زمان بحران موفق می‌کند، تغییر خطوط قرمز و انعطاف بیشتر در رسانه‌های سنتی و بخصوص رادیو و تلویزیون است، چرا که این رسانه‌ها با فضای مجازی و رسانه‌های اجتماعی رقابت می‌کنند. در رسانه‌های مجازی تقریبا هیچ خط قرمز و محدودیتی دیده نمی‌شود و آنها حتی بسادگی می‌توانند حقایق را وارونه جلوه دهند.

رسانه‌های سنتی نیاز دارند به صورت دوره‌ای، استراتژی و سیاست‌هایشان را در زمینه مدیریت اخبار تجدید کنند. بروکراسی در هر رسانه‌ای وجود دارد، اما تربیت خبرنگاران سریع و توانا، ایجاد درک متفاوت از مدیریت خبر و داشتن استراتژی برای بحران‌ها، تاثیر بزرگی در کمرنگ شدن بروکراسی دارد. رسانه‌ها هر سال، هر دوره و در هر اتفاق به نگاه جدیدتری برای مدیریت و پوشش اخبار نیاز دارند.

و در نهایت از مهم‌ترین کارکردهای رسانه‌های سنتی و بخصوص رادیو و تلویزیون، جلوگیری از شایعه‌سازی است. متاسفانه مهم‌ترین مشکل ما با فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی، پایین بودن سواد رسانه‌ای کاربران است. گاهی حتی گروه‌های تحصیلکرده، اعتبار منبع را بدرستی درک نمی‌کنند. به عنوان مثال، شایعه‌ای به نقل از یک استاد دانشگاه در فضای مجازی منتشر می‌شود و بسیاری آن را باور می‌کنند، در حالی که نه اسمی از استاد مورد نظر ذکر شده یا اگر اسمی آمده باشد اصلا کسی نپرسیده که چنین استادی وجود خارجی دارد یا نه و اصلا چرا این استاد دانشگاه در یک جای معتبر حرف‌هایش را مطرح نکرده است.

اگر کاربران ایرانی منابع معتبر را درست نمی‌شناسند، کمی هم به کندی فعالیت‌های رسانه‌ای این نهادها ارتباط دارد؛ مثلا اگر سایت مرکز زلزله‌نگاری کشور فعالیت مستمر و موثر می‌داشت، کم کم به یک سایت معتبر تبدیل می‌شد. در چنین شرایطی رسانه‌های سنتی باید بیشتر از همیشه از متخصصان دعوت کنند تا اطلاع‌رسانی دقیق و پیوسته‌ای ارائه کنند. در همکاری بین رسانه‌ها و نهادهای اینچنینی باید آموزش‌های لازم به مردم ارائه شود و حضور استادان و دانشمندان حوزه‌های مختلف مثلا زلزله‌شناسان برجسته در رسانه می‌تواند در باورپذیری تحلیل‌ها و توجیه افکار عمومی در شرایط بحرانی موثر باشد. در واقع باید نوعی برندسازی علمی و تخصصی شکل بگیرد. ارتباط مردم با دانشمندان ایرانی و اعتماد به آنان در شرایط عادی به سرمایه رسانه‌های سنتی در شرایط بحرانی بدل می‌شود.

دکتر داوود صفایی

مدرس ارتباطات