غزل‌هایی با طعم خاک و باروت

بسم الله الرحمن الرحیم

به گمانم سال 63 یا 64 بود که در کتابفروشی علمیه اسلامیه انتهای کوچه حاج نایب دنبال کتابی می‌گشتم که چشمم به کتابی با عنوان: ای اشک‌ها بریزید، خورد و چندی بعد در همان جا خلوتگاه راز را دیدم. پس از تورقی به دو غزل آشنا و معروف آن دوره برخوردم یکی با مطلع:

امشب شهادت‌نامه عشاق امضا می‌شود

فردا ز خون عاشقان این دشت دریا می‌شود

که به احتمال قریب به یقین اولین کلامی است که در مرثیه سیدالشهدا در خاطرم نقش بسته. غزلی که تا اکنون مرثیه نیز، همچنان تر و تازه مانده و غبار تکرار بر چهره‌اش ننشسته.

غزل دیگر با مطلع:

دوست دارم شمع باشم تا سحر تنها بسوزم

بر سر بالینت امشب از غم فردا بسوزم

این غزل در دوران دفاع مقدس یکی از بیشترین بسامدهای استقبال را داشت. در محفل‌های مناجات و سنگرهای توسل چه در خط مقدم چه پشت خط می‌شد اقتراح‌های مختلف و قرائت های متنوع از سرودن این غزل را شنید. خواندن دوباره این غزل، یادآور لباس‌های خاکی و روضه‌های بی‌میکرفن و باند و اکو در گستره‌ای از بوی باروت است. اشک‌هایی منتظر و چشم‌هایی بهانه‌گیر. اسم کتاب در کنار اسم‌هایی مانند طوفان بکاء، کاملا بدیع و متفاوت می‌نمود این نوع نام‌گذاری برای کتاب داستان و رمان بود و کتاب شعری با اسم یک جمله‌ای، آن هم جمله دستوری اصلا متعارف آن سال‌ها نبود. صنعت تشخیص در اسم کتاب که با مخاطب قرار دادن چشم‌ها خودنمایی می‌کرد، متفاوت بودن را بیش از پیش القا می‌کرد. از دیگر شاخصه‌های کتاب، تخلص شاعر به حسان بود که جناس تامش با حسان بن ثابت، ایهام تبادر را می‌سازد. حسان بن ثابت اهل مدینه و از انصار است. اولین شاعری است که درباره واقعه غدیر خم شعر سروده و در محضر پیغمبر اعظم و حاضران آن را خوانده. حسان از معاریف اصحاب و شعرای عرب است و سروده‌اش با مطلع:

ینادیهم یوم الغدیر بینهم

بخم و اسمع بالرسول منادیا

از معروف‌ترین اشعار عرب محسوب می‌شود.

بعدها دانستم که برجسته‌ترین ویژگی حسان صله حضرت قمر بنی هاشم به ایشان است و آن صله توفیق مجالست و انس با مرحوم علامه امینی صاحب الغدیر است که به واسطه سرودن غزلی در مدحت و رثای حضرتش بوده. شهرت این ویژگی مانند این چند بیت است:

کربلا کعبه عشق است و من اندر احرام

شد در این قبله عشاق دو تا تقصیرم

دست من خورد به آبی که نصیب تو ‌نشد

چشم من داد از آن آب روان تصویرم

باید این دیده و این دست دهم قربانی

تا که تکمیل شود حج من و تقدیرم

البته ناگفته پیداست که کم نیستند ابیات آبدار در آثار مرحوم حبیب چایچیان ابیاتی مانند

مرآت اگر که تاء تأنیث نداشت

کی محرم چهره دیدن زهرا بود؟

و

زهرا ! تو نجات بخش ابراهیمی

با آتش در چرا نگفتی: خاموش!

حدیث ماندگاری و اکثر شاعران، حکایت جن و بسم الله ( از باب تشبیه مقلوب) و داستان آب حیات و اسکندر است. کم نبوده و نیستند شاعرانی که در کوره آرزوی مانایی سوختند و جز سنگ قبری داغشان را خاموش نکرد. اگر زمانه گردونه انتخاب هماره ترکیب بند محتشم و ابیات و اشعار حسان است رازی دارد که در بیان نبی اعظم صلی الله علیه و آله و سلم است:

ان سین بلال عندالله الشین.

از خداوند مغفرت و رحمت و علو شآن را برای مرحوم حبیب چایچیان مسالت دارم

والحمدلله

سیدرضا جعفری
شاعر و پژوهشگر