انحراف پژوهش از مسیر اصولی

در ریشه‌یابی تغییر این ارزش، انحراف دیدگاه محققان و سیاستمداران از مسیر عشق به جایگاه و اهمیت پژوهش را می‌توان مورد توجه قرار داد. برخلاف گذشته، تحقیق و پژوهش برای اغلب محققان به ابزاری برای تولید کمّی مقاله، بی‌توجه به غنای محتوا و با هدف کسب جایگاه اجتماعی تبدیل شده است در صورتی که یک محقق عاشق پژوهش، خوب می‌داند گنج حاصل از تحقیق می‌تواند او را به محصولی برساند که فراتر از نیاز مادی و اعتبار اجتماعی باشد.

وقتی هدف ناشی از تولید محصول جابه جا می‌شود، تحقیق نیز ناخودآگاه از مسیر اصلی خود منحرف می‌شود و این بزرگ‌ترین گلایه من از همکاران و پژوهشگران کشور است. مدلی که برای انجام تحقیق و تولید مقاله در ایران داریم، خاص خودمان است.

گلایه دیگر من از سیاستگذاران عرصه تحقیق و توسعه است که بستر مناسبی را برای محققانی که انگیزه پژوهش کیفی و عمقی دارند، فراهم نمی‌کنند و به چرخه معیوب پیش آمده در حوزه پژوهش دامن می‌زنند. بودجه پژوهش به اندازه کافی اندک است، اما همین میزان بودجه هم بدرستی مدیریت نمی‌شود و حمایت‌های لازم از تحقیقات ارزشمند انجام نمی‌گیرد.

واقعیت این است که آسیب‌های ناشی از این فرآیند در حال حاضر هم قابل لمس است، اما خودمان را با آمارها فریب می‌دهیم. ما بیشتر به مصرف‌کننده و خریدار محصولات علمی تبدیل شده‌ایم. تحقیقات پایه دیگر برای ما جایگاهی ندارند و بیشتر شعار تحقیقات کاربردی می‌دهیم که پژوهش‌های پایه‌ای آنها را از دیگر کشورها خریداری کردیم در صورتی که تحقیق پایه یعنی خشت کار متعلق به خودت باشد. انجام پژوهش در این سطح می‌تواند برای کشور خلق ثروت کند و نگهبان استقلال کشور باشد. در یک بررسی ساده بخوبی می‌توان شاهد بود که تحقیقات ما چه در علوم پایه و چه در علوم بالینی، تا چه اندازه توانسته باعث بهبود زندگی و کمک به خلق باشد.

اگر می‌خواهیم تحقیقات نابی انجام دهیم که محصولش خریدار داشته باشد، محصولش سند ثبت اختراع (Patent) یا مقالاتی خواهد بود که به آن ارجاعات مکرر شود. امید که زنده باشیم و روزی را ببینیم که جایزه نوبل علمی به محققی از کشورمان اعطا شود که راهی جز دوری از سطحی نگری و تغییر سیاستگذاری حمایتی دولتمردان از محققان وجود ندارد.

با تمام این اشکالات، برگزاری هفته پژوهش و جشنواره‌ها را ارزشمند و بسیار مهم می‌دانم. این بزرگداشت‌ها می‌تواند در زنده نگه‌داشتن انگیزه محققان موثر باشد.

دکتر نیما رضایی

دانشیار گروه ایمونولوژی و بیولوژی دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران و رئیس شبکه جهانی آموزش و پژوهش‌های یوسرن