مردم در فضای مجازی سرگردانند!

با دکتر عباس اسدی گفت‌وگو کرده و این سوال را مطرح کردیم که چرا غول رسانه‌ای بی‌.بی.‌سی مقابل فیسبوک خیمه زده است، در ادامه صحبت‌مان بحث به سواد رسانه‌ای کشید و این ‌که اگر سواد رسانه‌ای ارتقا پیدا کند، بسیاری از مسائل حل خواهد شد.

بی‌.بی‌.سی به عنوان یک غول رسانه‌ای مدتی است انتقاد و آسیب‌شناسی فیسبوک را که یکی از پرکاربرترین شبکه‌های اجتماعی است در برنامه‌های خود گنجانده، به نظرتان چرا بی.‌بی.‌سی مقابل فیسبوک موضعگیری می‌کند؟آیا فیسبوک برای دولت انگلیس و کشورهای اروپایی تهدید است و آنها تصمیم دارند از این طریق با آن مقابله کنند؟

به نظرم فیسبوک هم می‌تواند تهدید باشد و هم فرصت. این شبکه اجتماعی برای کشورهای جهان سوم و ضعیف تهدید است و برای برخی کشورهای اروپایی و آمریکا یک فرصت است چون از طریق فیسبوک می‌توانند اطلاعات دیگر کشورها و برخی آدم‌ها را در جهت منافع خود جمع‌آوری کنند. آمریکا برای احاطه برکشورهای جهان سوم و تحت فشار قرار دادن دولتمردان برخی از کشورها می‌تواند از طریق فیسبوک اطلاعات خود را کامل کند. به نظرم فیسبوک هم‌دست دولت آمریکا برای براندازی یا ایجاد آشوب در کشورهایی است که دولت‌هایشان نمی‌خواهند زیر بار سیاست‌های آمریکا بروند.

برخی می‌گویند یکی از دلایلی که مردم به خروج انگلیس از اتحادیه اروپا رای دادند، فیسبوک است؛ شاید به همین دلیل بی.بی.سی مقابل فیسبوک قرار گرفته است.

اول این نکته را یادآوری کنم که بی.بی.سی می‌تواند دولت انگلستان را نقد کند، اما هرگز اجازه نقد نظام و ملکه را ندارد. دولت انگلیس پیش‌بینی کرد که امکان فروپاشی اتحادیه اروپا هست به همین دلیل در اقدامی زودهنگام تصمیم گرفت از این اتحادیه خارج شود.آنها تصور می‌کردند بسادگی و بدون ضرر مالی چندانی می‌توانند از این اتحادیه خارج شوند، اما به مرور متوجه شدند که از نظر مالی دچار مشکلات زیادی خواهند شد و این چالش‌ها نارضایتی مردم را به همراه داشته و دارد.به نظر می‌رسد حمله بی‌.بی.‌سی به فیسبوک بیشتر به این دلیل است که تقصیر را از روی دولتمردان انگلیس بردارد و آن را به‌عهده فیسبوک و آمریکا بگذارد.این روش یک‌جور فرار به جلوست!

در این میان موضوع سواد رسانه‌ای مردم اهمیت پیدا می‌کند که پشت پرده این شبکه‌ها را بشناسند و بدانند چگونه از شبکه‌های اجتماعی استفاده کنند.

تنها راه بالا بردن سطح سواد رسانه‌ای مردم تشویق آنها به مطالعه است. تا زمانی که مردم فکر نکنند و فرهنگ شفاهی و مصرف‌گرایی در اولویت مردم باشد، سواد رسانه‌ای نخواهیم داشت، هر چند که از به‌روزترین و پیشرفته‌ترین فناوری‌ها استفاده کنیم. مردم باید به این آگاهی برسند که ضمن رصد اخبار، نگاه نقادانه به آنها داشته و آگاهانه انتخاب کرده که از کدام رسانه‌‌ها استفاده کنند.تا زمانی که با کتاب و مطالعه آشتی نکنیم نمی‌توانیم توقع داشته باشیم سطح سواد رسانه‌ای ارتقا پیدا کند.این را هم یادمان باشد که رسانه‌‌ها بیشتر از آن‌که سواد‌ رسانه‌ای را افزایش دهند باعث بی‌سوادی آنها از طریق تشویق آنها به مصرف‌گرایی می‌شوند.

چه رابطه‌ای بین مصرف‌گرایی و سواد رسانه‌ای وجود دارد؟

رسانه‌ها از طریق مختلف مردم را به مصرف‌گرایی تشویق می‌کنند؛ از طریق آگهی‌‌ها و محتوای سریال‌ها و فیلم‌ها! چشم‌ و هم‌چشمی تبدیل به سبک زندگی ایرانی‌‌ها شده است به همین دلیل است که آشپزخانه‌ها مدرن‌ترین وسایل پخت‌ و پز را دارند اما از غذا خبری نیست! مصرف‌گرایی اولویت‌ها را تغییر داده است! مردم آن‌چیزهایی را که مهم است نادیده می‌گیرند و فقط به ارتقای ظاهر زندگی توجه نشان می‌دهند. وقتی سواد رسانه‌ای مردم بالا باشد فریب تبلیغات رسانه‌های مختلف را نمی‌خورند و درست انتخاب می‌کنند.

رسانه‌ها می‌توانند مردم را به مطالعه و در نتیجه ارتقای سواد رسانه‌ای تشویق کنند؟

نه نمی‌توانند؛ چون رسانه‌ها به صاحبان زور و زر وابسته بوده و مستقل نیستند و نمی‌توانند مردم را به مطالعه عمیق و کاربردی تشویق کنند. بهترین و موثرترین جایی که می‌تواند مطالعه و کتابخوانی را بین مردم نهادینه کند، خانواده و بعد مدارس و دانشگاه‌‌‌هاست. آموزش باید از خانه شروع شود و بعد در مدرسه و دانشگاه ادامه پیدا کند.

با ارتقای سواد رسانه‌ای مردم آنها هوشمندانه در فضای مجازی حضور پیدا می‌کنند؟

بله! تا زمانی که مردم تلگرام (به عنوان پرمخاطب‌ترین شبکه اجتماعی در ایران) را هوشمندانه ترک نکنند، و از فضای مجازی دل نکنند، نمی‌توانند سواد رسانه و میزان مطالعه خود را افزایش دهند. فضای مجازی بشدت وقت مردم را می‌گیرد. سواد رسانه‌ای باعث می‌شود در مقابل شبکه‌های اجتماعی و کانال‌های تلگرام منفعل برخورد نکرده و بدانی چه چیزی داری می‌خوانی، می‌بینی و می‌شنوی و درست انتخاب کنی. معتقدم امروزه برای رسانه‌های مختلف انسان، شئی است که فقط باید تشویق شود و کالاهایی را بخرد. اگر سواد رسانه‌ای بالا باشد در مقابل رواج مصرف‌گرایی رسانه‌ها تاب خواهی آورد.باید بینش مردم افزایش پیدا کند و بینش با اطلاعات فرق دارد. بینش عمیق است اما اطلاعات سطحی است. وقتی صاحب تفکر باشی رسانه‌ را خودت انتخاب می‌کنی و با سیل آنها همراه نمی‌شوی. آنهایی که از سایت‌ها، کانال‌های مختلف تلگرام و شبکه‌های اجتماعی گوناگون بازدید می‌کنند، کسانی هستند که سواد و بینش رسانه‌ای ندارند و فقط سرشان را گرم می‌کنند.

با این اوصاف کشور ما در حوزه سواد رسانه‌ای با بحران روبه‌روست؟

از بحران عبور کرده و به فوق بحران رسیده!‌ همین که یک فرد در کانال‌های زیادی عضو است و در همه آنها می‌چرخد و سرگردان است یعنی سواد رسانه‌ای اصلا وجود ندارد. امروزه افراد زیادی خود را در معرض اطلاعات سطحی قرار می‌دهند، بدون تفکر آنها را پخش کرده و به اشتراک می‌گذارند! بدون این که از درستی یا نادرستی آنها باخبر باشند. سواد رسانه‌ای یعنی هدفمند و آگاهانه پیام‌ها را دریافت کنی و به اشتراک بگذاری. متاسفانه در کشور ما بیشترین مطالبی که به اشتراک‌ گذاشته می‌شود، مطالب طنز و جوک است که نشان می‌دهد مردم چقدر در سطح حرکت و رفتار می‌کنند.