آتش در نیستان

سوختن نیزارهای تالابی از آخرین روزهای پاییزی شروع شد و از تالاب میقان اراک، اما عصر جمعه و اولین روز زمستان، درست وقتی که شعله‌های آتش میقان روبه افول و خاموشی گذاشت، 490 کیلومتر دورتر، نیزارهای تالاب زیبای زریبار مریوان به دام جرقه‌های آتش افتاد؛ شعله‌ور شد و چنان جهنمی در تالاب به پا کرد، که تنها چهار روز بعد یعنی بامداد روز گذشته باران توانست حریف این جهنم سوزان شده و آن را از پای درآورد؛ آن هم وقتی 50 هکتار از نیزارهای زیبای تالاب نیست و نابود شده بود. سند مهار آتش گرچه در نهایت به نام باران زده شد، اما فعالان محیط‌زیست مریوان بویژه اعضای انجمن سبز چیا که محافظان مردمی تالاب هم به‌شمار می‌روند، در روزهای آتش سوزی تلاش زیادی برای اطفای آن کردند. سطرهای ذیل ماحصل گپ و گفت ما با سیوان امینی، سخنگوی انجمن مردم‌نهاد سبز چیای مریوان درخصوص روزهای سخت گذشته بر تالاب زریبار است.

آتش‌سوزی در این سطح وسیع تاکنون در زریبار سابقه داشته است؟

آتش گرفتن نیزارهای تالاب یا به عبارتی آتش انداختن به دامان تالاب، مربوط به امسال و سال گذشته نیست و از سال‌های دور تا به امروز وجود داشته، اما بی‌شک آتش‌سوزی امسال یکی از بزرگ‌ترین آتش‌سوزی‌های زریبار در تمام این سال‌ها بوده است.

دلیل گستردگی آتش امسال زریبار چه بود؟

دلیل گسترش یافتن آتش این بود که هر بار از سویی نیزار به آتش کشیده می‌شد. یعنی تا آتش در بخشی از نیزار شعله می‌کشید، گروه‌های اطفا شامل اعضای انجمن چیا، جوامع محلی و نیروهای محیط زیست با تلاش فراوان آن را خاموش می‌کردند و هنوز آتش یک بخش خاموش نشده، آتش از سمت دیگر تالاب شعله می‌ کشید. آتش هم که به جان نیزار بیفتد، کل نیزار یک منطقه را در لحظه‌ای دود کرده و به هوا می‌فرستد. همین شعله کشیدن آتش از بخش‌های مختلف نشان می‌داد که آتش زدن تالاب کاملا عمدی و توسط فرد یا افرادی انجام می‌شود، از سویی عرصه تالاب هم به حدی بزرگ و وسیع است که امکان محافظت کامل از آن وجود نداشت و ندارد. یک دلیل دیگر برای عمدی بودن آتش‌سوزی تالاب این است که با توجه به رطوبت بالای موجود در تالاب، فقط صاعقه می‌تواند نیزارها را به آتش بکشاند، در حالی که در روزهای اخیر اصلا صاعقه‌ای در منطقه نیامده و بنابراین آتش‌سوزی دست گل آدمیزاد بوده که اتفاقا مسئولان مریوان هم در این راستا از دستگیری دو نفر خبر داده‌اند.

پس دلیل تداوم آتش‌سوزی در تالاب فقط آتش زدن مکرر آن توسط عده‌ای در بخش‌های مختلف بود؟

یک دلیلش آتش زدن‌های مکرر بود. دلیل دیگر این بود که با امکانات حداقلی بیل و کلنگی که ما در اختیار داشتیم، عملا خاموش کردن آتش نیزار (که در پاییز کاملا خشک شده) غیرممکن است، زیرا وقتی نیزاری آتش بگیرد، به خاطر بلندی نیزار و وزش باد، آتش 4 تا 5 متر ارتفاع می‌گیرد و بیل و کلنگ و دست خالی دیگر حریف آن نمی‌شود، مثل آتش‌سوزی نیزارهای میقان اراک که اطفای آن هم به درازا کشید و در نهایت خودش خاموش شد.

به نظرتان افرادی که تالاب را به آتش کشیدند، با چه نیتی دست به این کار زدند؟

با نیت حفظ منافع شخصی، زیرا منافع‌شان با پوشش نیزاری تالاب به خطر می‌افتد، مثل برخی صیادان ماهی‌ها یا شکارچیان پرندگان. معمولا شرایط تالاب به‌گونه‌ای است که پرندگان بومی و مهاجر لابه‌لای نیزارها پنهان و از دسترس شکارچیان خارج می‌شوند، ماهیان هم در کاسه آبی وسط تالاب جمع می‌شوند که البته نیزارها سپر این کاسه آبی وسط تالاب شده، بنابراین شکارچیان و صیادان با سوزاندن نیزارها و از میان برداشتن این سپر حفاظتی، دسترسی خود به پرندگان و ماهیان را راحت می‌کنند.

این افراد سودجو جزو جوامع محلی اطراف تالاب بوده‌اند؟

شاید برخی از افراد سودجوی منطقه بوده‌اند، اما در کل جوامع محلی ساکن در اطراف زریبار که شامل 2000 خانوار شهر مریوان و بیش از هزار خانوار ده روستای اطراف تالاب می‌شوند، خودشان قدر و ارزش زریبار را می‌دانند و روی حفاظت از آن حساس هستند، چراکه درآمد آنها که شامل ماهیگیری، کشاورزی و گردشگری است، به صورت مستقیم از قِبَل تالاب به دست می‌آید.

آیا اطلاع دارید که آتش زریبار به پرندگان مهاجر هم آسیب رسانده باشد؟

خوشبختانه اکنون فصل زادآوری پرندگان نیست و جوجه ندارند، بنابراین به محض دیدن آتش توانسته‌اند پرواز کنند و از مهلکه جان سالم به در ببرند. اما احتمال تلف شدن گرازها یا موجودات دیگر چون دوزیستان، مارها و حشرات که بخش مهمی از چرخه اکوسیستم تالاب هستند، حتمی است.

اما گذشته از آسیب دیدن جانداران تالاب، نابودی نیزارهای خود تالاب هم زیان غیرقابل جبرانی است؛ به چند دلیل؛ اول این‌که نیزارها بخش جدایی ناپذیر اکوسیستم طبیعی تالاب‌ها هستند و پناهگاه و مامن بسیاری از زیستمندان چون پرندگان مهاجر، حشرات، بندپایان، مارها و قورباغه‌ها و با نابودی نیزار، این چرخه طبیعی زیستمندان هم نابود می‌شود. دوم این‌که نیزارها مانند فیلتر عمل می‌کنند و از آنجا که عمده فاضلاب شهر مریوان و روستاها وارد تالاب زریبار می‌شود، نیزارها این فاضلاب‌ها را تصفیه و راهی کاسه آبی تالاب می‌کنند و اگر این نیزارها نبودند، تاکنون زریبار به استخری از فاضلاب بدبو و آزاردهنده تبدیل شده بود.

و در نهایت این‌که نیزاری که ما روی آب مشاهده می‌کنیم، بخش رویشی نیزار است و بخش زایشی نیزار زیر آب است و هنگام آتش سوزی، بخش رویشی یعنی بخش روی آب می‌سوزد و بخش زایشی باقی می‌ماند و اتفاقا پس از آتش گرفتن، مجدد رشد و نمو می‌کند، اما این بار با مصرف آبی 18 برابر حالت طبیعی رشد خود و این یعنی مصرف حجم زیادی از آب تالاب که سراسر ضرر و زیان است.

فاطمه مرادزاده