بومی‌سازی فناوری تولید حیوانات تراریخته با قابلیت‌های خاص

روش جایگزین برای تولید پروتئین‌های نوترکیب، استفاده از حیوانات تراریخته است. این روش شامل انتقال توالی‌های دی‌ان‌ای خارجی به ژنوم ارگانیسم‌های چند سلولی و اطمینان از انتقال توالی‌ها به فرزندان گونه‌های دستکاری شده است. در بین محصولات تولیدی که به عنوان منبع تولید پروتئین نوترکیب به کار می‌روند، شیر بیشتر از همه مورد توجه است. شیر علاوه بر داشتن پتانسیل زیاد برای تولید، شیوه جمع‌آوری غیرتهاجمی و آسانی نیز نسبت به سایر تولیدات حیوانی مثل ادرار، خون، پوست یا بزاق دارد.

با یک بیوراکتور زنده (یعنی حیوان اهلی که با علف تغذیه می‌شود)، هزینه تمام شده فرآورده تولیدی بسیار کمتر از کشت بافت و به قیمت ماده تولید شده در باکتری اشریشیاکلی و مخمر بسیار نزدیک است. فناوری تراریختگی روش سریعی برای انتقال ژن جدید در گاو، خوک، گوسفند، بز، جوجه و ماهی فراهم می‌کند. تولید حیوان تراریخته کاربردهای متعددی دارد ازجمله: تولید حیوانات با کارایی بهتر، حیوانات مدل برای مطالعه بیماری‌های انسان، حیواناتی برای تولید پروتئین‌های دارویی مورد نظر و حیواناتی برای تولید ارگان‌هایی برای پیوند.

در پژوهشگاه رویان، به‌دنبال دستیابی به حیوانات شبیه‌سازی شده در سال‌های قبل و همچنین با هدف ایجاد توانمندی تولید پروتئین نوترکیب در حیوانات تراریخته، تولید بزهای تراریخته با قابلیت ترشح پروتئین‌های نوترکیب دارویی در شیر حیوان آغاز شد. در راستای نیل به این هدف، سلول‌های فیبروبلاست جنینی از بز نژاد نجدی جداسازی و سپس ژن فاکتور IX انعقادی انسان، به این سلول‌ها منتقل شد. سپس سلول‌های تراریخته به سلول تخمک انتقال یافتند و در مرحله 8 سلولی به اویداکت بز ماده پذیرنده منتقل شدند. پس از تلاش‌های فراوان، در دی ماه سال 1388 دو بزغاله سالم به نام‌های شنگول و منگول و به عنوان اولین حیوانات مزرعه‌ای تراریخته کشور، متولد شدند.

در ادامه و پس از رسیدن به زمان شیردهی، شیر این حیوانات جمع‌آوری شد و برای استخراج پروتئین دارویی مورد آزمایش قرار گرفت. در حال حاضر در پژوهشگاه رویان در تهران و اصفهان، بزهای تراریخته تولیدکننده فاکتور IX انعقادی و tPA وجود دارند. همچنین پروژه‌هایی به منظور تولید سایر پروتئین‌های نوترکیب دارویی در پرندگان نیز در دست انجام است. می‌توان گفت با رسیدن به مرحله استخراج این پروتئین‌های نوترکیب از این رآکتورهای زیستی (حیوانات تراریخته)، موفقیتی بزرگ در زمینه تولید داروهای نوترکیب به واسطه حیوانات تراریخته در کشور به دست خواهد آمد و علاوه بر تامین نیاز کشور به پروتئین‌های دارویی، منجر به کاهش هزینه تامین دارو برای بیماران و در نهایت جلوگیری از خروج بیشتر ارز از کشور خواهد شد.

دکتر امیر امیری یکتا

پژوهشگر گروه ژنتیک پژوهشگاه رویان