تبهکاران آنلاین، قربانیان آفلاین

این در حالی است که براساس آمارهای منتشر شده در سال‌های گذشته نیز این آمار سیر صعودی داشته، به‌عنوان مثال کل جرایم سایبری در سال 1395 نسبت به مدت مشابه در سال قبل 62 درصد افزایش داشته است. جرایم سایبری حالا یکی از نگرانی‌های شهروندان است؛ جرایمی که با وجود بستری همچون شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌های مختلف و سایت‌های بی‌شمار محل جولان افراد سودجوست. تلگرام و اینستاگرام هم در این میان همچنان در صدر اخبار هستند. آن‌طور که رئیس پلیس فتای ناجا اعلام کرده 46 درصد کل جرایم فضای مجازی کشور در تلگرام و 20 درصد نیز در اینستاگرام رخ می‌دهد. آماری که همین دیروز منتشر شد نشان می‌دهد همچنان کلاهبرداری‌های مالی و برداشت‌های غیرمجاز از حساب‌های بانکی مردم در صدر این جرایم سایبری است.

کاربر زیاد، جرم زیادتر

بالا بودن ضریب نفوذ اینترنت و البته افزایش کاربران شاید اولین دلیل بر بالا رفتن جرایم سایبری در ایران باشد،اما عزیز نجف پور، کارشناس فضای مجازی معتقد است افزایش جرایم اینترنتی نسبت درستی با افزایش کاربران در ایران ندارد. او به جام‌جم می‌گوید: تاثیر افزایش‌ کاربران در فضای مجازی‌در افزایش جرایم رایانه‌ای مساله‌ای بدیهی است، اما باید تاکید کرد جرایمی که در فضای مجازی شاهدش هستیم بیشتر از میزان افزایش کاربران فضای مجازی است.

هر چند فضای مجازی به نوعی بازنمای اتفاقات در فضای واقعی جامعه است، اما به گفته عزیز نجف‌پور دلایل افزایش جرایم در فضاهایی همچون تلگرام و اینستاگرام را نباید فقط به افزایش کاربران مرتبط دانست.

این کارشناس حوزه فضای مجازی می‌گوید: به دلیل مدیریت نادرست، شفاف نبودن قوانین و مقررات‌ در فضای مجازی و مهم‌تر از همه ضعف سواد رسانه‌ای کاربران فضای مجازی شاهد افزایش جرم و جنایت در فضای مجازی هستیم. بخصوص در فضای تلگرام و اینستاگرام که مدیریت آنها در دست ما نیست.

نجف‌پور می‌گوید: همواره رونق کسب و کارهای مجازی یکی از دلایل محدود نکردن این فضا از سوی دولت عنوان شده‌‌، اما‌ اعلام نشده چند درصد از اینها کسب و کار سیاه است. میزان فروش مواد مخدر و تجارت‌های غیرقانونی در تلگرام بسیار زیاد و رصد کردن آنها سخت است.

چرا تلگرام؟ چرا این پیام‌رسان حجم بالای تخلفات را به خودش اختصاص داده است؟ فارغ از 40 میلیون کاربر ایرانی که در این فضا فعال هستند باید پرسید‌ اگر همین تعداد افراد در یک شبکه پیام‌رسان بومی فعال بودند آیا از حجم این تخلفات کاسته می‌شد؟ پاسخ عزیز نجف پور به این پرسش مثبت است. این کارشناس حوزه فضای مجازی معتقد است؛ « این جرم‌ها در یک شبکه پیام‌رسان بومی قطعا کمتر اتفاق می‌افتاد.»

نجف‌پور درباره دلایل استقبال نکردن مردم از پیام‌رسان‌های داخلی می‌گوید: علت این‌که مردم در فضای تلگرامی که مخاطره‌آمیز است فعالیت می‌کنند چند بعد دارد؛ یکی سیاه‌نمایی‌های بسیاری است که علیه پیام‌رسان‌های بومی اتفاق افتاده است و کاربران فکر می‌کنند اگر در این فضاها فعالیت کنند اطلاعاتشان توسط نیروهای امنیتی و قضایی رصد می‌شود و علیه خودشان استفاده می‌شود و از سوی دیگر در این حوزه هنوز نتوانسته‌ایم قوانین و الزامات دقیق حقوقی و قضایی را وارد کنیم.

ناآگاهان شکار می‌شوند

تنوع بالای جرایم اتفاق افتاده در فضای مجازی باعث تصویب قانون جرایم رایانه‌ای در سال 88 شد. هر چند در این مدت با توجه به افزایش ضریب نفوذ اینترنت، کاربران جرایم رایانه‌ای هم افزایش قابل توجهی داشته‌اند. اما عصمت‌ا... جابری، قاضی دادسرای جرایم رایانه‌ای معتقد است بسیاری از جرایم نسبتی با این فضا ندارد. او به جام‌جم می‌گوید: خیلی از مواردی که تحت عنوان جرایم اینترنتی مطرح می‌شود این‌گونه نیست؛ ‌به‌عنوان مثال وقتی دزدی صورت می‌گیرد و کارت بانکی فردی دزدیده، حساب بانکی او خالی می‌شود، این مورد هم تحت عنوان جرایم اینترنتی بررسی می‌شود در حالی که در بستر فضای مجازی رخ نداده است.

او هم بیشترین جرایم رخ داده در این فضا را مربوط به کلاهبرداری‌های مالی می‌داند و به جام‌جم می‌گوید: بخشی از این جرم‌ها به دلیل آگاهی نداشتن مردم از این فضا و البته سوءاستفاده سودجویان از این بی‌خبری است، اما عوامل دیگری نیز وجود دارد. به‌عنوان مثال برداشت‌های غیرمجاز از حساب افراد به تجهیزات و خدماتی که باید بانک‌ها ارائه دهند مربوط می‌شود و این کار را به‌دلیل هزینه‌هایش انجام نمی‌دهند.

مساله مورد اشاره این قاضی دادسرای جرایم رایانه‌ای، بحث استفاده از رمز دوم‌های یک بار مصرفی است که هم خدماتش از سوی بانک‌ها می‌تواند باعث کاهش درصد این جرایم شود و هم اطلاع‌رسانی و آگاه‌سازی مردم برای استفاده از این رمز‌هاست. جابری به مورد اسکیمر‌ها هم اشاره می‌کند و می‌گوید این روش آن‌قدر افزایش داشته که همه شعبات پرونده‌هایی درگیر با این موضوع دارند.

اسکیمر دستگاهی است که از آن برای کپی کردن اطلاعاتی که در نوار مغناطیسی کارت‌های بانکی وجود دارد استفاده می‌شود و فرد مجرم در فرصتی مناسب این اطلاعات را با استفاده از نرم‌افزاری خاص در کارت‌های بانکی خام وارد کرده و می‌تواند از حساب قربانی برداشت وجه داشته باشد.

او به مزاحمت‌های فراوان در این فضا هم اشاره می‌کند ؛ مزاحمت‌هایی که منشا آن را فضای تلگرام می‌داند. او به جام‌جم می‌گوید: هر روز شاهد تشکیل پرونده‌هایی در دادسرای جرایم رایانه‌ای هستیم که افراد به دلیل ندانم کاری و رعایت نکردن نکات پیش پا افتاده در فضای مجازی مورد سوءاستفاده قرار گرفته‌اند.

به باور این قاضی دادسرای جرایم رایانه‌ای، آگاهی افراد و سواد رسانه‌ای آنها می‌تواند بهترین مورد پیشگیری از وقوع جرایم در این فضا باشد. به گفته او سیاست‌های دولت در آگاه سازی افراد و البته خدمات ارائه شده نیز در کاهش جرایم اینترنتی در ایران نقش دارد.

آن‌طور که مشخص است مردم هنوز استفاده از تلگرام را ترجیح می‌دهند، پیام‌رسانی که ورود قضایی به مشکلات ایجاد شده در آن بدرستی امکان‌پذیر نیست‌، این درحالی است که فیلتر کردن چنین پیام‌رسانی نیز راهکار حل مساله نبوده و به همین دلیل برای کاهش آسیب‌پذیری کاربران در فضای مجازی باید اصول رفتار در شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی را به آنها آموزش داد، زیرا بسیاری از کاربران به دلیل رعایت نکردن نکات ایمنی در دام تبهکاران و سودجویان می‌افتند.‌