کلید پژوهش‌ برای حل چالش

در حال حاضر جهاد دانشگاهی بزرگ‌ترین نهاد علمی کشور است که در حوزه تحقیقات و پژوهش‌های کاربردی و توسعه‌ای فعالیت می‌کند.

دکتر محمدرضا پورعابدی، معاون پژوهش و فناوری جهاد دانشگاهی، درباره نقش نیازهای ارائه شده از سوی صنعت در پژوهش‌های این نهاد به جام‌جم می‌گوید: منظور از این پژوهش‌ها این است که حتما انجام کار تحقیقی و پژوهشی برای رفع یک معضل و چالش در جامعه است. این یعنی پژوهشی که در جهاد انجام می‌شود حتما کارفرمایی دارد. گاهی کارفرما چالش پیش آمده را با ما مطرح می‌کند و ما برای حل آن معضل راه‌حل‌هایی ارائه می‌دهیم و فناوری‌هایی به دست می‌آوریم. گاهی نیز مسائل را در جامعه می‌بینیم، موضوعات را با متخصصان در میان می‌گذاریم و برای حل آن مساله در گروه‌های پژوهشی راه حل پیدا می‌کنیم.

دکتر پورعابدی می‌افزاید: در اساسنامه‌ای که داریم جهاد دانشگاهی به عنوان یک نهاد واسط بین دانشگاه‌ها و نیازهای صنعتی و اجتماعی کشور معرفی شده، یعنی قرار است از آنچه به‌عنوان علوم نظری در دانشگاه‌ها وجود دارد به‌صورت کاربردی برای حل مسائل و معضلات جامعه و بهبود وضعیت جامعه و مردم استفاده کنیم. لازمه انجام این کارها این است که پژوهش‌ها در زمان مناسب و با کیفیت مناسب انجام شود. از این‌رو نمی‌توان گفت در همه برنامه‌ها دانشجویان نقش مستقیم دارند، اما در قسمت‌های دیگر مثل حوزه‌های فرهنگی سعی می‌کنیم بستری به وجود آوریم که دانشجویان در زمان دانشجویی به‌صورت آماتور در این فعالیت‌ها شرکت و بعد از فراغت از تحصیل به شکل حرفه‌ای در فعالیت‌ها ایفای نقش کنند.

حمایت از دانشجویان و شرکت‌های دانش بنیان

جهاد دانشگاهی یکی از نهادهایی است که به روش‌های مختلف از دانشجویان و شرکت‌های نوپا و دانش بنیان حمایت می‌کند. دکتر پورعابدی حمایت از دانشجویان را در راستای حمایت از فرهنگ کار جهادی عنوان می‌کند و می‌افزاید: فرهنگ کار در جهاد متاثر از فرمایش امام(ره) است که «ما می‌توانیم» و می‌توانیم استقلال علمی و اقتصادی را به دست آوریم. در زمان دانشجویی بیشتر نگاه ما این است که دانشجویانی که علاقه‌مند به فرهنگ کار در جهاد دانشگاهی هستند و علاقه دارند با توان داخلی به حل مشکلات کشور بپردازند را جذب کنیم. ما این دانشجویان را با انجام کار پاره وقت شناسایی می‌کنیم و بسیاری از آنها بعد از فراغت از تحصیل در گروه‌های تخصصی و مراکز پژوهشی جهاد دانشگاهی مشغول فعالیت می‌شوند.

معاون پژوهش و فناوری جهاد دانشگاهی با اشاره به این‌که جهاد دانشگاهی سه پارک علم و فناوری و 24 مرکز رشد دارد که دانشجویان، استادان و اعضای هیات علمی پژوهش‌های فناورانه را در این بستر تعریف می‌کنند و تیم‌سازی انجام می‌دهند و سپس آن خدمت وارد بازار می‌شود، حمایت جهاد دانشگاهی از شرکت‌های دانش‌بنیان را به دو صورت تعریف می‌کند و می‌گوید:. انواعی از فعالیت‌ها زمانی که به بلوغ می‌رسند، در شرکت‌های دانش بنیان جهاد به کار خود ادامه می‌دهند. در این شرکت‌ها پژوهشگران ما و تامین‌کنندگان مالی سهمی دارند و فعالیت‌ها از پژوهش‌های جهاد دانشگاهی نشات می‌گیرد. تعدادی از شرکت‌های دانش‌بنیان نیز فعالیت‌هایی مستقل از کارها و پژوهش‌های جهاد دانشگاهی دارند. این نخبگان و پژوهشگران ایده‌های نوآورانه‌ای دارند که آنها را در مراکز رشد پرورش می‌دهند و به یک فناوری دست پیدا می‌کنند. بعد از آن یک خدمت یا فناوری معرفی می‌شود و شرکت دانش بنیانی شکل می‌گیرد. بنابراین حمایت‌ها مربوط به پژوهش‌هایی است که مستقیم در جهاد انجام شده یا در مراکز رشد از طرح‌ها حمایت شده است. در حال حاضر در مراکز رشد و پارک‌های علم و فناوری جهاد دانشگاهی حدود صد شرکت دانش‌بنیان با حمایت مادی و معنوی جهاد در حال فعالیت هستند.

تحریم‌ها و سیاست حمایت از کالای ایرانی

معاون پژوهشی جهاد دانشگاهی درباره اهمیت حمایت از کالای ایرانی بخصوص با توجه به وضع تحریم‌های جدید می‌گوید: ما به‌عنوان یک نهاد دانشگاهی از تحریم استقبال نمی‌کنیم، زیرا مشکلاتی برای ارتباطات علمی پژوهشگران و تامین تجهیزات پیشرفته‌ای که نیاز داریم به وجود می‌آید. اما در این تحریم‌ها فرصت‌هایی وجود دارد که اگر بتوانیم بخوبی از آنها استفاده کنیم، زمینه‌ساز توجه به منابع انسانی، فناوری‌ها و توان داخلی می‌شود.

دکتر پورعابدی تصریح می‌کند: آنچه مسلم است این‌که ما و هیچ کشور دیگری نمی‌تواند همه نیازها را خودش تامین کند، اما هیچ کشوری هم بازار خود را به آسانی در اختیار دیگران قرار نمی‌دهد. از این رو ما برای بومی‌سازی و توجه به تامین نیازها به کمک فناوری‌های بومی چند روش را در نظر گرفته‌ایم. ما فناوری‌های مورد نیاز کشور را شناسایی می‌کنیم و سپس برای تولید و تجاری‌سازی آنها اقدام کرده و داخل کشور آنها را به کار می‌گیریم. امسال هم حدود 13 فناوری داخلی که تجاری‌سازی شده، آماده استفاده است. در بخش دیگری از فعالیت‌ها نیز با همکاری شرکت‌های خارجی، فناوری‌هایی را بومی می‌کنیم. برای مثال در صنعت ریلی در ازای خرید تعدادی از واگن‌ها این فناوری را بومی می‌کنیم. ابتدای کار 40 درصد از محصول در داخل تولید می‌شود، اما به مرور انتقال فناوری صورت می‌گیرد. در مورد بعضی فناوری‌ها هم ورود به آنها به صرفه نیست و هنوز برای آن اقدام نمی‌کنیم.

وی ادامه می‌دهد: در بحث فنی و مهندسی بیشتر طرح‌هایی که انجام می‌دهیم در صنعت مولد نفت و پتروشیمی است که پیشران حرکت صنایع دیگر است. ما در سال‌های اخیر به دانش ساخت مته‌های حفاری دست پیدا کردیم. کسب دانش فنی دستگاه‌های نمک‌زدایی الکترواستاتیک و جداسازی نمک از نفت خارج شده از چاه‌های عمیق، پروژه دیگری است که به طور مشترک در معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و جهاد دانشگاهی انجام شده است. در حوزه فعالیت‌های محیط زیستی مرتبط با نفت هم طراحی و ساخت پکیج قابل حمل بازیافت و زیست‌پالایی پسماندهای نفت انجام شده است. در حوزه‌های زیست‌شناسی و پزشکی نیز در زمینه شبیه‌سازی نژادهای در حال انقراض کارهای مثبتی انجام شده است. در بحث کشاورزی هوشمند و استفاده از اینترنت اشیا در کشاورزی، در تلاش برای استفاده از فناوری در این حوزه هستیم.

دکتر پورعابدی با اشاره به این‌که در حوزه علوم انسانی تصور ما این است که توسعه این علوم نقش مهمی در توسعه کشور دارد، اشاره می‌کند: در این حوزه اقدامات مهمی در سطح کشور و پیشبرد طرح‌های ملی در حال اجراست. یکی از بحث‌ها حاشیه‌نشینی‌در شهرهای بزرگ است تا مسائل اجتماعی و آسیب‌ها کاهش پیدا کند. در زمینه گردشگری طرح پیمایش ملی ارزش‌ها، نگرش‌ها و رفتارها را در گردشگری ملی داریم. یکی از معضلات اصلی ما اشتغال دانش‌آموختگان است که سعی کردیم برنامه جامع هدایت شغلی تدوین کنیم تا مثل کارنامه آموزشی، یک کارنامه شغلی هم برای دانشجویان در نظر گرفته شده و توانمندی‌ها مشخص شود. طرح ملی سنجش و تحلیل فضای ملی سرمایه‌گذاری در اقتصاد ایران نیز نمونه‌ای دیگر از طرح‌هایی است که در علوم انسانی و حوزه‌های اجتماعی در دست اجراست و امید داریم که مسئولان هم به نتایج این طرح‌ها توجه کنند.

به این ترتیب می‌توان امیدوار بود که راه‌حل برای مسائل در حوزه‌های مختلف تا حدودی ارائه شود.

آموزش هدفمند در راستای رفع نیازهای کشور

دکتر محمد صادق بیجندی، معاون آموزش جهاد دانشگاهی و سرپرست سازمان تجاری‌سازی فناوری، اهداف جهاد دانشگاهی را از منظر آموزش در راستای هدفمندی پایان‌نامه‌ها و رساله‌های پژوهشی عنوان می‌کند و به جام‌جم می‌گوید: در پایان هر یک از دوره‌های تحصیلات تکمیلی، دانشجو موظف است یک طرح پژوهشی، پایان‌نامه یا رساله را به دانشگاه ارائه کند. ما معتقدیم پایان‌نامه‌ای ارزشمند است که مبتنی بر حل مسائل و مشکلات جامعه انجام شده باشد. به همین ترتیب آموزش‌ها هم باید به‌گونه‌ای باشد که افرادی که می‌خواهند پایان‌نامه یا رساله بنویسند، باور داشته باشند که در تلاش برای حل مشکلات و ارتقای سطح فرهنگی، اقتصادی و سیاسی جامعه هستند. ما اکنون نزدیک 550 هزار دانشجوی ارشد و 50 هزار دانشجوی دکتری در کشور داریم. اگر این دانشجویان هدفمند آموزش داده شوند و به دنبال حل مسائل کشور باشند، برای بسیاری از مسائل و معضلات کشور راهکارهای خوبی پیدا خواهد شد. جهاد دانشگاهی براساس ماموریت محوله از سوی شورای عالی انقلاب فرهنگی، به‌دنبال بسترسازی و اصلاح فرهنگ کارآفرینی و اشتغال در جامعه است. جهاد دانشگاهی به‌عنوان نهادی که براساس اقتصاد مقاومتی و براساس باور ما می‌توانیم شکل گرفته است، تلاش می‌کند پایان‌نامه‌های دانشگاهی و نیاز جامعه را به نوعی به دانشگاه منتقل کند. در همین راستا در برنامه ششم توسعه جهاد دانشگاهی، دوره‌ها و رویدادهایی با این هدف تعریف شده است.

نگاه جهادی به حوزه آموزش و اشتغال

کار اصلی پارک‌های علم و فناوری و مراکز رشد جهاد دانشگاهی حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان یا هسته‌های فناوری است. شرکت‌ها یا هسته‌های فناوری طی فرآیندی در این مراکز مستقر می‌شوند و در مدت استقرار جهاد دانشگاهی حمایت‌های مشاوره‌ای، حقوقی یا مالی را در قالب چارچوب‌ها و ضوابط انجام می‌دهند. دکتر بیجندی با اشاره به این‌که جهاد دانشگاهی در همه حوزه‌های پژوهش فعال است، می‌افزاید: به دلیل نگاهی که جهاد به حوزه اشتغال دارد، بسیاری از طرح‌ها در زمینه علوم انسانی و علوم اجتماعی است.

ما در حال حاضر در این حوزه سه طرح ملی را راهبری می‌کنیم: نظام جامع هدایت شغلی، آسیب‌شناسی و بازنگری 20 رشته تحصیلی دانشگاهی و طرح ملی ایجاد 20 هزار شغل خانگی در 9 استان کشور به عنوان طرح‌هایی است که با زیرساخت‌های مطالعات علوم اجتماعی مرتبط است.

معاون آموزش جهاد دانشگاهی با اشاره به این‌که معضل تحریم‌ها برای ما فقط تحریم از خارج از کشور نیست، تصریح می‌کند: ما تحریم داخلی هم داریم و بسیاری از مراکز و سازمان‌ها اولویت را خرید خارجی در نظر می‌گیرند. برای مثال در پارک‌ها و مراکز رشد سرمایه جوانان مستعد را داریم که از آن به درستی استفاده نمی‌کنیم. نظام اقتصادی ما مبتنی بر سیستم دولتی و بر پایه نفت است و این در حالی است که اولین مشتری ما برای جذب این سرمایه و فناوری‌ها دولت است. حتی اگر 50 درصد نیازهای صنعت از داخل تامین شود، ما از این سرمایه خیلی کم استفاده کرده‌ایم. برای مثال در تحریم‌های دوره اول، توتال به‌عنوان یکی از جدی‌ترین شرکت‌های حوزه نفتی شناخته می‌شد که بخشی از کار این شرکت هم آموزش بود. با خروج این شرکت از ایران، بخش آموزش جهاد دانشگاهی این مسئولیت را بر عهده گرفت و نقش توتال را در حوزه نفت و گاز اجرا کرد. اما با لغو تحریم‌ها، بار دیگر این حوزه به توتال واگذار شد.

امروز از حدود 70درصد توان جهاد دانشگاهی استفاده نمی‌شود و هنوز باور به استفاده از این توان وجود ندارد.

رویدادهای کارآفرینی جهاد

سیروس دشتی، معاون توانمندسازی و تحقیقات اشتغال و کارآفرینی، درباره رویدادهای کارآفرینی جهاد دانشگاهی می‌گوید: یکی از برنامه‌های جهاد دانشگاهی برگزاری مجموعه رویدادهای کارآفرینی است که در قالب رویدادهای استارت‌آپی برگزار می‌شود. با توجه به نوع مساله و رویدادهایی که در نقاط مختلف کشور در بخش‌های گوناگون وجود دارد، انواع رویدادها تعریف و بومی‌سازی می‌شود. برای مثال رویدادهای اکسیر در قالب رویداد استارت‌آپی، در زمینه علوم انسانی، هنر و فرهنگ برگزار می‌شود. همین‌طور یک مرکز نوآوری و شکوفایی در جهاد دانشگاهی شکل گرفته است که تیم‌ها آنجا هدایت می‌شوند و مشاوره‌های کسب‌وکار اولیه برای تبدیل شدن به یک کسب و کار فناورمحور آماده می‌شوند.

در زمینه فناوری و مهندسی نیز رویدادهای فرآفرین را داریم. دشتی ادامه می‌دهد:در بحث توسعه فناوری‌ها نیاز به پیشران‌هایی داریم که فرهنگ‌سازی انجام بگیرد. برای این منظور رویدادهایی مانند دیدار در مزرعه یا کارخانه را تدارک دیدیم تا دانشجویان با شیوه راه‌اندازی کسب و کار و چالش‌های پیش‌رو از نزدیک آشنا شوند. رویدادهای چاره‌جو بر اساس نیازهای سازمان‌ها، بنیادهای اقتصادی و صنایع برگزار می‌شود تا راه‌حلی برای رسیدگی سریع به موضوع اندیشیده شود. رویداد جارفن نیز برای اعلام ایده‌های نوآورانه و حمایت سرمایه‌گذاران و سازمان‌ها از این ایده‌ها است.

معاون توانمندسازی و تحقیقات اشتغال و کارآفرینی جهاد دانشگاه با اشاره به این‌که در راستای حمایت از کالای ایرانی نیز طرحی به نام الگوی نوین توسعه مشاغل خانگی در کشور در وزارت کار در حال اجراست می‌افزاید: این طرح قرار است در 9 استان آغاز شود و مزیت‌های این استان‌ها و قابلیت‌های ورود به بازار رقابتی شناسایی شده است. در بحث تولید این محصولات بالا بردن کیفیت محصولات و استانداردسازی آنها با استفاده از ظرفیت‌هایی که بنگاه‌های بالادستی، برندهای شناخته شده و پشتیبانانی که می‌توانند آنها را به بازار منتقل کنند، شبکه‌سازی و زنجیره ارزش تعریف شده و پروژه در حال اجرا است. اکنون با توجه به اعلام نیاز بازار، تولیدکنندگان آموزش‌ها و مشاوره‌ها را برای تولید محصول باکیفیت دریافت می‌کنند. در نهایت چیزی که تولید می‌شود متناسب با ظرفیت‌های بومی مناطق مختلف کشور است. محصولات باکیفیت که حتی قابلیت صدور به بازار جهانی را دارند.

سپیده شعرباف