شروع دوره‌ ترسالی در ایران واقعیت ندارد!

به گزارش جام جم آنلاین از روابط عمومی شبکه چهار، در «میز طبیعت» برنامه‌ سه‌شنبه 22 مرداد، سیاوش یالپانیان به‌عنوان مجری-کارشناس «چرخ»، میزبان دکتر شاهرخ فاتح، اقلیم‌شناس بود. این گفت‌وگو با پاسخ دکتر فاتح به این سوال آغاز شد که آیا در گرم‌ترین روزهای زمین به سر می‌بریم یا نه؛ «موضوع گرمایش جهانی مرز ندارد و ایران هم از آن تاثیر می‌پذیرد. بر اساس اندازه‌گیری‌های ثبت‌شده می‌توانیم بگوییم این روزها گرمترین روزهای زمین امسال است. در اروپا هم رکوردهای بلندمدت ثبت‌شده درباره‌ی گرما شکسته شده است. اما واقعیت این است که شکسته شدن رکورد دمایی به تنهایی گویا نیست. ما با پدیده‌ای به نام گرمایش جهانی مواجه هستیم که ناشی از تغییرات اقلیمی است. تغییرات اقلیمی خودش ریشه‌های مختلفی دارد که هم طبیعی است، هم تحت تاثیر فعالیت‌های انسانی. هزاران سال است که کره‌ی زمین با نوسانات دمایی مواجه است. ما هم گرمایش جهانی داشته‌ایم، هم سرمایش. این موضوعات ناشی از تفاوت دریافت انرژی از خورشید است. از آنچه که امروز با آن مواجه هستیم و ایستگاه‌های هواشناسی در سطح دنیا آنها را ثبت کرده‌اند، متوجه می‌شویم که با شیب صعودی دما مواجه بوده‌ایم. از سال 1880 اندازه‌گیری دما در همه‌ی کشورهای دنیا انجام می‌شود. در کشور ما هم ایستگاه مهرآباد 69 سال قدمت آماری دارد. آمارها و بررسی‌ها در کشور ما نشان می‌دهد ما هر دهه حدود 4.5 درجه‌ی سلسیوس افزایش دما داشته‌ایم.»

فاتح در ادامه‌ صحبت‌هایش درباره‌ تعریف دقیق گرما و موج گرما گفت: «امواج گرمایی مثل سیل و خشکسالی و ... به‌عنوان یکی از مخاطرات آب و هوایی شناخته می‌شود اما گرم شدن تعریف متفاوتی دارد. به‌طور مثال در 22 مرداد امسال ما یک حداقل و یک حداکثر دمایی را ثبت می‌کنیم. پس به تعداد سال‌های آماری برای این روز 22 مرداد عدد ثبت‌شده داریم. اگر ما از این اعداد میانگین بگیریم، عددی به دست می‌آید که میانگین حداکثر دمای ثبت‌شده‌ی این روز خاص است. اگر دمای 22 مرداد امسال از آن میانگین بلندمدت، پنج درجه سلسیوس بیشتر باشد، ما آن روز را روز گرم تلقی می‌کنیم. اگر این گرم شدن به مدت سه، پنج یا هفت روز ادامه داشته باشد، امواج گرمایی اتفاق می‌افتد.»

این اقلیم‌شناس درباره‌ وضعیت گرما در ایران و سایر کشورها توضیح داد: « در ایران درباره‌ تیرماه که گرم‌ترین ماه سال شمسی است، مطالعه‌ی دمایی انجام شده است. نتایج نشان می‌دهد که در مدت پنج روز، دماهای ثبت‌شده فقط در سه ایستگاه سرخس خراسان، مشهد و فیروزکوه تهران از میانگین بلندمدت انحراف داشته‌اند. اگر آستانه را از پنج روز به سه روز تغییر دهیم، در 17 ایستگاه این اتفاق افتاده است. بنابراین این سروصداهای رسانه‌ها با تیترهای «گرمای بی‌سابقه در ایران»، واقعیت ندارد. سوابق نشان می‌دهد پیش از این هم این آمارها را در ایران و کشورهای دیگر داشته‌ایم. اروپا سال 2003 موج گرمایی‌ داشت که تلفات زیادی هم گرفت. امسال در بلژیک، فرانسه، آلمان، هلند، انگلیس و لوکزامبورگ رکوردهای بلندمدت‌شان شکسته شده است. اگر بخواهیم آمارهای این 136 سال را که آمارهای دمایی ثبت‌ شده مقایسه کنیم، سال 2016 گرم‌ترین سال بوده است. بعد از این سال، 1998 گرم‌ترین سال بوده است. این آمارها نشان می‌دهد که روند گرمایش وجود داشته است.»

دکتر فاتح دلیل این اتفاق را یک عامل مشخص نمی‌داند: «نکته‌ای که می‌توان به طور قطعی به آن اشاره کرد، این است که در کنار پدیده‌ی انسان‌ساختِ تغییر اقلیم، ما روند طبیعی‌اش را هم داریم و نمی‌توان سهم هر کدام در هر منطقه را به‌طور دقیق محاسبه کرد چون قابل تفکیک نیست. می‌توان گفت این نوسانات می‌تواند ناشی از تغییر اقلیم باشد اما اگر تغییر اقلیم هم اتفاق نمی‌افتاد، تحت تاثیر نوسانات طبیعی‌اش می‌توانستیم انتظار داشته باشیم که بعضی از این اتفاقات باز هم اتفاق بیفتد. می‌خواهم بگویم همه‌ این اتفاقات را نه می‌توان کاملا به تغییر اقلیم نسبت داد، نه می‌توان رد کرد. پیچیده است. به‌طور مثال درباره‌ی توفان کاترینا تحقیقات زیادی انجام شد و مشخص شد که تغییر اقلیم سهم زیادی در این اتفاق داشته است. اما در سایر پدیده‌ها نمی‌توان به صراحت این موضوع را تایید کرد و نیاز به بررسی‌های فوق‌العاده دقیقی برای قضاوت علمی دارد.»

او درباره‌ تعابیر رسانه‌ای مانند خشکسالی و ترسالی توضیح داد:«استفاده از واژه‌های خشکسالی و ترسالی دقیق نیست. وقتی می‌گوییم خشکسالی، ممکن است در اذهان عمومی این تصویر وجود داشته باشد که ما با یک سال یا دوره‌ی کوتاه کم‌بارشی بلافاصله باید اسم خشکسالی را روی آن دوره بگذاریم. در حالی که خشکسالی یک پدیده‌ بلندمدت است و به این راحتی نمی‌توان به یک دوره‌ کوتاه یک یا دوساله نسبت خشکسالی داد. به‌طور مثال بارش‌های اواخر اسفند و فروردین امسال را پایان دوره‌ خشکسالی و آغاز دوره‌ی ترسالی دانستند اما این‌طوری نیست. وقتی ما 10-15 سال دچار خشکسالی انباشته‌ شده هستیم و منابع آبی ما تحثت تاثیر قرار گرفته، با یک دوره‌ پربارشی مقطعی نمی‌توان گفت که ما دوره‌ خشکسالی را پشت سر گذاشته‌ایم و وارد دوره‌ ترسالی شده‌ایم. این قضاوت‌ها دقیق نیست و برای استفاده از این واژه‌های علمی باید دقیق باشیم. بر مبنای مدل‌های اقلیمی مراکزی مانند مرکز اقلیم‌شناسی مشهد می‌توان قضاوت کرد که در آینده چه اتفاقی می‌افتد ولی در هیچ‌کدام از این‌ موضوعات نمی‌توان به صراحت اظهار نظر کرد که در سال‌های آینده چه اتفاقی می‌افتد. آنچه این مدل‌ها به ما نشان می‌دهد، چشم‌اندازهای غیرشفاف است. آنچه که اکثر مدل‌های اقلیمی در دسترس نشان می‌دهد، حاکی از این است که در آینده شرایط اقلیمی کشور ما از لحاظ بارشی و دمایی شرایط مناسبی نخواهیم داشت. مدل‌ها نشان می‌دهند که در مناطق زاگرس و آذربایجان‌ها که منابع آبی ما وجود دارد، هم با افزایش دما مواجه خواهیم بود، هم با کاهش بارندگی که این مسئله زنگ خطر را به صدا درآورده است.»

دکتر فاتح در پایان صحبت‌هایش درباره‌ مسئولیت‌های انسانی در برابر این اتفاقات گفت: «ما موظف هستیم که از مقابله با اقلیم دست برداریم و خودمان را با شرایط سازگار کنیم. باید بپذیریم که در چه شرایط جغرافیایی هستیم، منابع‌مان چقدر است و در استفاده از منابع مراقبت کنیم. بحث تغییر اقلیم در بخش انسان‌ساخت دو جنبه دارد؛ یکی بلایی که ما بر سر اقلیم در 200 سال اخیر آورده‌ایم، یکی هم اینکه ما با عادت‌ها و الگوهای جدید زندگی، خودمان خودمان را ضعیف کرده‌ایم. در حالی که نسل قبلی ما مقاوم‌تر بوده است. الان در فرانسه موج گرمایی 38 درجه تلفات می‌دهد چون آستانه‌ تحمل مردم در برابر خطرها و شرایط طبیعی پایین آمده است. ما باید سعی کنیم از الگوی زندگی و مصرف‌مان مراقبت کنیم. این آسیب‌هایی که ما به طبیعت و اقلیم می‌زنیم، اگر اراده‌ی جمعی برای بهبود آن وجود داشته باشد، حتما جبران‌پذیر است.»

در بخش روایت خبری «چرخ» هم مائده گیوه‌چین، کارشناس دیجیتال برنامه، دو خبر مهم این روزها را مرور کرد؛ او در خبر اول توضیح داد گزارش‌های کمیسیون ارتباطات فدران آمریکا بعد از شش سال تحقیق نشان می‌دهد اینترنت 5G و همچنین گوشی‌های قدیمی و جدید هیچ ضرری برای انسان ندارند. خبر دوم هم درباره‌ تحقیقات تازه‌ دانشمندان بود که نشان می‌دهد فرآیند ساخت اسکوتر برقی و مواد اولیه‌ آن باعث می‌شود دی‌اکسید کربنی که این وسایل نقلیه ایجاد می‌کنند، از دوچرخه و اتوبوس و موتورسیکلت بیشتر است و به طبیعت آسیب می‌رساند. در بخش دیگری از برنامه هم گزارشی مستند از موزه‌ی علوم و فناوری روی آنتن رفت.

مجله‌ تصویری «چرخ» مهم‌ترین رویدادهای علم و فناوری و مسائل روزمره‌ زندگی را با نگاهی تخصصی و به‌زبانی ساده و با حضور کارشناسان، اساتید دانشگاه و نخبگان بررسی و واکاوی می‌کند.

«چرخ» به تهیه کنندگی الهه بهبودی روزهای یکشنبه،دوشنبه و سه شنبه ساعت 19 پخش می شود.