مبنای تصمیمات در دنیای امروز، زور است

آمریکا از برجام خارج شد و اروپایی‌ها هم فقط وعده و وعید دادند و هیچ اقدام عملی برای اجرای تعهدات‌شان نکردند. حتی پنج گامی که ایران در جهت کاهش تعهدات برجامی خود برداشت هم تغییری در رویکرد اروپا ایجاد نکرد تا جایی که امروز صرفا نامی از برجام باقی مانده است و شاهد تحریم‌هایی بسیار شدیدتر از قبل برجام هستیم.

علیرضا شیخ عطار، سفیر پیشین ایران در آلمان معتقد است عجله در امضای برجام و نبودن متخصصان اقتصادی در مذاکرات از جمله نقطه ضعف‌های برجام بوده که باعث افزایش مشکلات شده و عمل کردن به توصیه‌های رهبری مبنی بر غیرقابل اعتماد بودن آمریکا می‌توانست نقطه عطفی در ایجاد شرایط بهتر برای ما باشد.

امروز سالگرد امضای برجام است. مهم‌ترین نقطه ضعف برجام که باعث شد پس از پنج سال به نقطه فعلی برسد، چیست؟

زمانی که در دولت آقای روحانی، دور جدید مذاکرات آغاز شد،نگرش این بود که مذاکرات دور قبل خسته‌کننده و باعث ناامیدی مردم شده‌است.از سوی دیگر گرچه مذاکره‌کنندگان سازمان انرژی اتمی و وزارت خارجه، افراد حرفه‌ای بودند اما در عین حال افرادی که استراتژی مذاکرات را تعیین کرده و به آن جهت می‌دادند، درصدد بودند در یک زمان کوتاه در داخل کشور هم امتیاز سیاسی به دست بیاورند، لذا به‌شدت در به سرانجام رسیدن مذاکرات عجله داشتند و بیش از آن‌که حق هسته‌ای کشور را محفوظ نگه داشته و نگرانی‌های جهانی را رفع کنند به‌دنبال قهرمان نشان دادن خود بودند. به این ترتیب در ترکیب مذاکره‌کنندگان ما غفلتی ایجاد شد، به این معنی که مشکل ما با غرب عمدتا از جنس اقتصادی بود، اما ترکیب تیم اقتصادی ما در مذاکرات، قابل مقایسه با طرف مقابل نبود، حدود 12 متخصص اقتصادی به‌عنوان پشتوانه تیم مذاکره‌کننده آمریکایی حضور داشت، اما در تیم ایران یکی دو نفر متخصص اقتصادی حضور داشت که آنها نیز بعدها مساله امنیتی پیدا کردند.همین دلایل باعث شد به‌رغم این‌که شاید این سند در بخش‌هایی هم حرفه‌ای بود، اما در بخش اقتصادی به‌شدت خلأ داشت و ضمانت‌های مناسب و محکمی گرفته نشد.همچنین برای نقض تعهدات پیش‌بینی صورت نگرفت و به همین دلیل شاهد نتیجه فعلی درباره برجام هستیم.

اگر روند مذاکرات برجام تا کنون را مرور کنیم به نظر شما کدام نقطه عطف بود که اگر طور دیگری عمل می‌کردیم شرایط بهتر از امروز بود؟

به اعتقاد بنده نقطه عطف، توصیه‌های رهبری بود. رهبری در همان برهه امضای برجام، چند توصیه را عنوان کردند که محور آن بی‌اعتمادی به آمریکا بود و این‌که نباید باور داشته باشیم این کشور بر تعهدات خود پایبند می‌ماند و باید ضمانت‌های محکمی اتخاذ شود.البته دولتی‌ها اعتقاد دارند توصیه‌های رهبری را رعایت کردند، اما واقعیت این است که توصیه‌ها به‌طور کامل رعایت نشد.

ایران پس از خروج آمریکا از برجام تصمیم گرفت به اروپا فرصت دهد و به همین دلیل یک‌سال در برجام باقی ماند. آیا اروپایی‌ها از همان ابتدا بنایی بر اجرای تعهدات‌شان نداشتند یا این‌که می‌خواستند اما نتوانستند؟

ابتدا باید اروپا را درست بشناسیم. اروپا در دنیا قدرت نیست و همین الان به‌رغم این‌که در محافل روشنفکری انتقادها نسبت به سیاست آمریکا بیشتر شده ، اما سیاستمداران اروپا جسارت ایستادگی در مقابل آمریکا را ندارند. در نهایت ممکن است ژست‌هایی هم بگیرند، اما واقعیت این است که اروپا توان مقابله با آمریکا را ندارد.

آیا اراده و عزمی نیز برای عملی کردن تعهدات‌شان نداشتند؟

خیر. آنها حتی اراده‌ای نیز برای این کار نداشتند، زیرا اروپا نسبت به ایران نظر مساعد و کمک‌کننده‌ای ندارد. موضوع سکولاریسم و دفاع از اسرائیل از جمله مواردی است که اروپایی‌ها بر آن تاکید دارند، اما برخلاف پایه‌های فکری انقلاب هستند. اروپا در هیچ یک از موضوعات بین‌المللی نقشی نداشته است و تنها انگیزه آنها از مذاکرات هسته‌ای این بود که بتوانند به‌عنوان یک پروژه موفق، مختصر نقشی داشته باشند تا اروپا بتواند از این موضوع به عنوان توانمندی خودش نزد افکار عمومی دنیا استفاده کند، اما جسارت اجرای تعهدات برجامی خودرا به قیمت نارضایتی آمریکا نداشت.

یک‌سال پس از خروج آمریکا از برجام، ایران پنج گام را برای کاهش تعهدات هسته‌ای برداشت اما به نظر می‌رسد که این گام‌ها چندان تغییری در رویکرد طرف مقابل ایجاد نکرد. ارزیابی شما از این گام‌ها چیست؟

گام‌های ایران در میان اروپایی‌ها نگرانی‌هایی ایجاد و قدرت ما را نمایان کرد، چراکه این گام‌ها محکم بود اما نکته این است که اروپا توان تغییر در رفتارهای خود را ندارد. در حقیقت اروپا اراده و توان لازم را برای این کار ندارد.واقعیت این است که گام‌های ایران، اروپا را عصبی کرد. آنها احساس کردند چند قدم بیشتر با شکست برجام فاصله ندارند و تعهدات هسته‌ای ایران روزبه‌روز کم‌شده و ممکن است ایران به نقطه نگرانی که دارند نزدیک شود.

با این وجود چرا هیچ تلاشی برای حفظ برجام نمی‌کنند؟

اروپا ضمن نگران‌شدن از این گام‌ها اراده و توان لازم برای نجات برجام را نداشت و نمی‌توانست جایگزینی برای آن ارائه کند.از سوی دیگر اروپاییان یک عقلانیتی در بین سیاستمداران ایرانی قائل هستند. یعنی ایران را چندان غیرقابل‌پیش‌بینی نمی‌دانند و معتقدند سران ایران حداقل از دامن‌زدن به آتش جنگ احتراز می‌کنند.

اروپایی‌ها در شورای حکام عملا نقاب خود را کنار گذاشتند و آژانس هم در ماجرای اخیر آژانس در مورد موضوع بازدید از مناطق مورد ادعایی رژیم‌صهیونیستی در ایران رویکرد سیاسی خود را کاملا علنی کرد. در چنین شرایطی چه باید بکنیم؟

اروپا از ابتدا نیز نقابش کنار بود و در موضوع هسته‌ای نیز موضعش تقریبا شبیه الان بود. ماجراهای اخیر آژانس هم بیشتر در جهت ایجاد بهانه برای گام‌های بعدی و ایجاد فشارهای بین‌المللی چه از طریق سازمان ملل و یا روابط دوجانبه با ایران بود.

آمریکا تلاش‌های بسیاری برای تمدید تحریم تسلیحاتی ایران شروع کرده‌است. آیا موفق به انجام این کار می‌شود؟

این اقدام آمریکا قلدرمآبانه و درعین‌حال بچگانه است چراکه منطق حقوقی پشت آن نیست. هرچند که مبنای تصمیمات در دنیای امروز زور است اما درعین‌حال بسیاری از کشورها سعی می‌کنند تظاهر به اعتقاد به حقوق داشته باشند.صحنه بین‌الملل در چند سال اخیر تغییرات بسیار اساسی کرده است. یعنی چین و روسیه از هژمونی آمریکا خسته‌شده و با توجه به ظرفیت‌هایی که به‌خصوص در زمینه اقتصادی دارند آرایش صحنه بین‌الملل را به گونه‌ای تغییر داده‌اند که آمریکا را منزوی‌تر می‌کند و دیدیم که در ماجرای صدور قطعنامه در شورای حکام و همچنین جلسه شورای امنیت، مخالفت خود را ابراز کردند. بنابراین به نظر نمی‌رسد آمریکا در تمدید تحریم تسلیحاتی به جایی برسد. البته باید در نظر داشته باشیم که حتی در صورت موفقیت آمریکا، ایران اسیر چنین تحریم‌هایی نخواهد شد و توان و قدرت نیروهای نظامی جمهوری‌اسلامی‌ایران بسیار قابل‌ملاحظه است. در هر صورت باید به‌صورت متوازن عمل‌کرده و حتما در روابط‌مان با چین و روسیه تعادلی ایجاد کنیم. این در حالی است که برخی از تصمیم‌گیران اقتصادی ما در گذشته با نگاه‌های غربی خود موجبات رنجش چین و روسیه را فراهم کرده‌اند.

در فضای فعلی و با توجه به سند 25ساله ایران و چین، جنجال مهندسی‌شده‌ای در فضای مجازی مطرح‌شده و متاسفانه عده‌ای هم به دلیل بی‌سوادی رسانه‌ای این اقدام را بازنشر می‌دهند، هرچند که دولت مواضع خوبی دارد اما درعین‌حال بین دولتی‌ها افرادی هم هستند که می‌خواهند به‌جز غرب شریک اقتصادی دیگری نداشته باشیم، به همین دلیل دولت باید با چنین مدیرانی مقابله جدی کند.

درصورتی‌که آمریکا در تمدید تحریم تسلیحاتی ایران موفق شود ایران چه واکنشی باید داشته باشد؟

حتی در صورتی که موفق شود باید به این توجه داشت که ما تا همین الان هم منتظر نتیجه اقدامات آمریکا نمانده‌ایم و در زمینه تسلیحاتی پیشرفت کرده‌ایم.بنابراین باید متکی به توانمندی‌های داخلی باشیم و موضوع قطعنامه‌های بین‌المللی را در چارچوب حقوقی خود جلو ببریم.

مریم شریف زاده - سیاسی / روزنامه جام جم