دوستی از منظر امیرالمومنین امام علی علیه السلام

به گزارش جام جم آنلاین ؛روح انسان، در سایه مودت و مهرورزی ، شکوفا و مصفا می شود. نیاز به « دوستی» در عمق جان آدمی نهفته است. وقتی با کسی طرح دوستی می ریزد و از این دوستی در زندگی بهره می برد ، طعم شیرین حیات را بهتر می چشد و از احساس غربت و تنهایی در می آید. در کلمات امیرالمونین امام علی ـ علیه السلام ـ ، نکته هایی بس آموزنده در این زمینه دیده می شود. و مودت و دوستی ، از نیاز های زندگی به شمار می رود.

عوامل دوستی:

الف)انگیزه الهی :

از آنجا که بنیان ارزش های اخلاقی و از جمله محبت و دوستی، داشتن انگیزه الهی است، با استفاده از آیات قرآنی ابن انگیزه متوقف بر ایمان به خداوند ، معاد و پاداش و کیفر اخروی است و چون بنابر دیگاه قرآن، عمل صالح نشأت گرفته از ایمان حقیقی است، به طوری که فقدان آن نشانگر ناخالصی و بی اثر بودن ایمان است(سوره انفال آیه 3ـ4/ سوره بقره آیه 177)، در یک برآیند کلی ، ایمان و عمل صالح دو عامل مهم در دوستی به شمار می روند. ( قرآن کریم با لحن های گوناگون ایمان و عمل صالح را از ویژگی های برجسته و مهم اهل سعادت برمی شمارد.سوره نساء آیه 57/ سوره بقرهآیه 103/ سوره توبه آیه 72/ سوره یونس آیه 26و...) یعنی می توان گفت دوست حقیقی و راستین از منظر قرآن ، در وجود مومنی نیک کردار متجلی می شود. از این رو ، ایمان و عمل صالح دو مولفه اساسی در شناسایی و شناخت دوست تلقی می شوند، زیرا خداوند متعال به سبب این دو عامل مهم ، محبت و دوستی را در میان قلب ها حاکم می سازد.

ان الذین آمنوا و عملوا الصالحات سیجعل لهم الرحمن ودا ( سوره مریم ،آیه 96)؛ کسانی که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده اند به زودی خدای رحمان برای آنان محبتی در {دل ها } قرار می دهد.

امیرالمومنین امام علی ـ علیه السلام ـ مفهوم این آیه را از رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ پرسیدند. ایشان در جواب فرمودند:« ای علی ! محبت نزد خداوند و ملائکه و در دلهای مومنان است . ای علی ! خداوند تبارک و تعالی به مومنان سه چیز داده است : مهر، محبت و شکوه در سینه های مومنان . ( المحبه فی الکتاب و السنه ، ص 64 ، ح181)

پیامبرـ  صلی الله علیه و آله  ـ از راهی عبور می کردند ، نوجوانی نابالغ ایشان را دید ، از خوشحالی لبخند زد و به پیامبرـ  صلی الله علیه و آله  ـ سلام کرد. پیامبرـ  صلی الله علیه و آله  ـ به او گفت : ای جوان ! آیا مرا دوست داری ؟ جوان گفت : آری به خدا سوگند! پیامبرـ  صلی الله علیه و آله  ـ فرمودند: چون دو چشمانت؟ گفت: بیشتر! پیامبرـ  صلی الله علیه و آله  ـ : چون پدرت؟ گفت: بیشتر! پیامبرـ  صلی الله علیه و آله  ـ: چون خودت؟ گفت: ای پیامبر ! به خدا سوگند که تو را بیشتر دوست دارم . پیامبرـ  صلی الله علیه و آله  ـ فرمودند: مثل پروردگارت؟ جوان گفت: خدا ، خدا ، خدا (برتر است ، او را بیشتر دوست دارم ) . ای پیامبر ! این جایگاه از آن تو نیست ، و نه ازآن هیچ کس دیگر.  من تو را دوست دارم برای دوستی خدا . پیامبرـ  صلی الله علیه و آله  ـ به همراهان رو کردند و فرمودند : « این چنین باشید. خدایی را دوست بدارید برای نیکی ها و نعمت هایش ، و مرا دوست بدارید برای دوستی خدا.» ( ارشاد القلوب ، ص 161)

ب)اخلاق نیک و انسانی:

اگر در جامعه کوچک و جامعه بزرگ، و حتی در دوستی دو فرد، معیارهای اخلاقی رعایت گردد، هیچ گاه نگرانی و دلزدگی پیش نمی آید، و سردی در رابطه ها رخ نمی نماید، و همواره گرمی و مهرورزی پایدار می ماند. امیرالمومنین امام علی ـ علیه السلام ـ می فرمایند: « حُسنُ الخُلُقِ، یُورثُ المَحَبّهَ، وَ یُوکَّدُ المَوَدَهَ: اخلاق خوب ، محبت پدید می آورد و پیوند دوستی را استوار می سازد.

ج) تواضع و فروتنی:

فروتنی و دوری از خود برتربینی و بزرگی گری رشته ای است که احساس دوستی همگان را برمی انگیزد، و راه نفوذ در دلها را می گشاید . در جامعه کوچک خانواده  نیز اگر شوهر برای زن و زن برای  شوهر براستی فروتنی کنند ، و از هرگونه خود بزرگ بینی و سالاری گری دوری ورزند ، همواره نزد همسر خوددوست داشتنی جلوه گر می شوند، و دوستیشان می پاید، و آمیزش و همکاری آنان دوستانه می شود.

امیرالمومنین امام علی ـ علیه السلام ـ می فرمایند: « ثَمَرهُ التَّواضُعِ المَحَبَّهُ : رهاورد ( میوه ) فروتنی دوستی است.( المحبه فی الکتاب و السنه ، 65،82)

د) خوشرویی:

خوشرویی یکی از راههای دست یابی به دوستی و گسترش آن است. امیرالمومنین امام علی ـ علیه السلام ـ می فرمایند:« البَشاشَهُ حِبَالَهُ المَوَدَّه : خوشرویی دام محبت است . » ( نهج البلاغه ، 1090)

خوشرویی دامی است که هر کسی را به دام می اندازد ، حتی دشمن و مخالف را نیز جذب می کند.

دوست خوب کیست ؟

از بارزترین مشخصه های دوست خوب و واقعی آن است که با انسان یکدل و یکرو باشد و هنگام نیاز ، او را رها نکند و در گرفتاری به کمکش بشتابد و در غم و شادی و راحت و رنج ، با او همدردی و مشارکت داشته باشد، مثل یه برادر.

امیرالمونین امام علی ـ علیه لسلام می فرمایند: « لایَکونُ الصِّدیقُ صدیقاٌ حَتی یَحفَظَ أَخاهُ فی ثَلاثٍ: فی نَکبَتِهِ وَ غَیبَتِه وَ وَفاتِهِ ؛ دوست، هرگز دوست واقعی نخواهد بود ، مگر آنکه در سه موقعیت ، دوست و برادرش را نگهبان و پاسدار باشد: اول ؛ در رنج و گرفتاری به کمکش بشتابد. دوم؛ پشت سرش، آبروی او را حفظ کند. سوم ؛پس از وفاتش ، با یاد و استغفار ، به او نیکی کند. » ( نهج البلاغه حکمت 134)

در سخنی دیگر می فرمایند : « الصَّدیقُ مَن صَدَقَ غَیبُهَ : دوست، کسسی است که در پشت سر هم صادق باشد ، یعنی حقوق دوست خود را صادقانه مراعات کند و با او یکرو باشد .» ( نهج البلاغه ، نامه 31)

معرفت در دوستی

آنچه دوستی ها را قیمتی و دوستان را دوست داشتنی می سازد ، صفای قلبی و محبت و وفاست . اگر کسی را در « خانه دل» راه می دهید، کسی باشد که مَحرم و امین و قابل اعتماد باشد و قدر دوستی را بداند و دوست را در سختی ها رها نکند. دوستان با معرفت آنانند که هم  در روبرو ، صادق و خیرخواهند، هم پشت سر وفادار و هوادار ، دوست را نمی فروشند و پیماند دوستی را با اندک چیزی نمی شکنند و در راحت و رنج و شادی و غم ، در دوستی پایدارند. دوست با معرفت، وقتی از دوستش شناخت خوب داشت و به او اعتماد کرد ، دیگر به سخن چینی و بدگویی دیگران اعتنا نمی کند و دل را چرکین نمی سازد.

امیرالمومنین امام علی ـ علیه السلام ـ می فرمایند:« مَن اَطاعَ الواشیَ ضَیَّعَ الصَّدیقَ: هر کس از سخن چین و دو بهم زن پیروی کند، دوست را تباه می سازد.» ( نهج البلاغه حکمت 239)

نتیجه

بهترین دوستان دنیا و آخرت دوستی با خاندان عصمت و طهارت ـ علیهم السلام ـ می باشد چرا که خیر کثیر در همراهی با این بزرگوران می باشد البته که دوستی با دوستداران حضرات معصومین ـ علیهم السلام موجب قرب به مقام نزدیکی به خداوند متعال و حضرات معصومین ـ علیهم السلام ـ می گردد.

این دوستی اگر واقعی و حقیقی باشد در هیچ شرایطی ( حتی فقر و سختی و ... ) از بین نخواهد رفت . امیر المومنین امام علی ـ علیه السلام ـ در این باره می فرمایند: اگر با شمشیرم ، بر بینی مومن ضربت فرود آورم تا مرا دشمن بدارد، دشمنم نخواهد شد و اگر همه دنیا را در حلقوم منافق بریزم تا مرا دوست بدارد، دوستم نخواهد داشت.» ( نهج البلاغه ، حکمت 45)

نگارنده: ز. فیاضی