شرح صدر ومهربانی و رحمت وشایسته سالاری پیامبر اکرم

به گزارش جام جم آنلاین و به نقل از حوزه نت؛ سیره مدیریتی پیامبر(ص) بر پایه محبت ورحمت تدبیر و اداره می شود. و از همین روست که پیامبران خدا جلوه های رحمت اویند که آخرین آنها جلوه تام این رحمت و محبت الهی است و شیوه اداره اش نیز بر همین اصل استوار است.

 شرح صدر

تبیین فلسفی «شرح صدر» به اختصار، همان فعلیت همه جانبه قوا و استعدادهای متنوع وجود انسانی است؛ زیرا هر چه این استعدادها شکوفاتر شوند، بُعد روحانی وجود انسان بیشتری گستردگی بیشتری پیدا می کند.این گستردگی، از نشان پذیری آدمی به اسما و صفات الهی حاصل می شود، که هر چه از صفات خداوند در یک انسان بیشتر تجلی کند، سعه وجودی او بیشتر خواهد شد.

پیامبر ـ صلی اللّه علیه وآله ـ چون مظهر تام حق و صفات اوست، جلوه تام و تمام شرح صدر ربوبی است، تحقق این ظرفیت عظیم روحی در انسان مربوط به عظمت همان مظروفی است که به وجود انسان اتصال پیدا می کند و این اتحاد و اتصال، ظرف را به گستردگی مظروف بسط می دهد. شرح صدر از الطاف خاص خداوند است که دارنده آن قدرتی پیدا می کند که با ابزارهایی مانند بردباری و حلم، مقاومت در سختی ها و مشکلات و... تنگناهای کار در برابرش گشوده می شود و در نهایت، به هدفهای خود نایل می شود. به همین سبب، امام علی ـ علیه السلام ـ مهمترین ابزار مدیریت را سعه صدر دانسته و فرموده است:

«آلة الریاسة سعة الصدر.»

«ابزار سروری، شکیبایی در تحمل نامرادی هاست.»

حضرت موسی برای رهبری قومی نادان و بهانه جو، نخستین چیزی که از خداوند خواست، شرح صدر بود. پروردگار بزرگ این موهبت عظیم را در مقام سپاسگزاری به پیامبر خاتم ـ صلی الله علیه و آله ـ هدیه کرده است:

«الم نشرح لک صدرک»

«آیا ما سینه تو را برایت گشاده نکردیم؟»

اگر او می تواند آزارهای مشرکان را که هیچ پیامبری به اندازه وی آزار ندید، تحمل کند و نه تنها نفرین نکند بلکه دعایشان کند و بر گفته ها و کرده های قومی نادان صبر کند، تا به تدریج کار خود را پیش برد، نتیجه همین موهبت الهی است. پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله فرمود:

«بعثت للحلم مرکزا و للعلم معدنا و للصبر مسکنا.»

«برانگیخته شدم در حالی که مرکز بردباری و معدن دانش و جایگاه شکیبایی ام.»

این صفات و صفات مشابه دیگر که مجموعه «خُلق عظیم» ایشان را تشکیل می دهد، هر کدام شاخه ای از درخت طوبای شرح صدر است که در سرشت طیب آن وجود مقدس نهفته است.

مهربانی و رحمت

تألیف کتاب تکوین بر اساس رحمت طرح و برنامه ریزی شده است و بر همین مبنا نیز تدبیر و اداره می شود. و از همین روست که پیامبران خدا جلوه های رحمت اویند که آخرین آنها جلوه تام این رحمت و محبت الهی است و شیوه اداره اش نیز بر همین اصل استوار است.او ـ به سبب رحمتی از جانب خداـ در مدیریت خود از محبت و ملایمت خاصی برخوردار است. «فبما رحمة من الله لِنتَ لهم و لو کنت فظّاً غلیظ القلب لانفضّوامن حولک» پیامبر با این ویژگی خدادادی به نحو شگفت انگیزی به و در نزدیک کردن قلب ها و در نتیجه تنظیم و آراستگی امر جامعه متحول عصر خویش پرداخت. این نیروی عظیم و مؤثر آن قدر از خود، کارآمدی نشان داد که خداوند راز موفقیت پیامبرش را در عرصه مسائل مربوط به مردم در عشق ورزیدن به آنان و محبت و ملایمت معرفی می کند.

علی ـ علیه السلام ـ فرمودند: «از پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ به (برکت) رحمت الهی، در برابر آنان (مردم) مهربان شدی و اگر خشن و سنگدل بودی، از اطراف تو پراکنده می شدند» درباره سنت اش پرسیدم؛ فرمود:

«محبت، بنیاد و اساس (سیره و سنت) من است.»

خداوند پیامبر را (رحمة للعالمین) معرفی کرده است و به اندازه ای بر بی ایمانی کافران و پشت کردن به خوشبختی اندوهگین است که خداوند او را از این همه حرص خوردن بر حذر می دارد:

«لعلک باخع نفسک الا یکونوا مؤمنین»

«گویی می خواهی جان خود را از شدت اندوه از دست دهی، برای این که آنان ایمان نمی آورند.»

شایسته سالاری

در نظام مدیریتی پیامبر ـ صلی اللّه علیه وآله ـ، ریاست و مسئولیت، امانت تلقی می شود و همگان از منطق عملی ایشان دریافته بودند که حکومت کردن به حقیقت مسئولیت داشتن است؛ زیرا «حکومت»، امانت الهی است و حاکم،شایسته ترین مسئول «ادای این امانت».

این باور که منشأ وحیانی «ان الله یأمرکم أن تؤدوا الامانات الی أهلها» «خداوند شما را فرمان می دهد که امانت ها را به اهلش واگذارید.» سبب می شود که همگان بدانند که قدرت تصرف بر جغرافیای جان و مال مردم، ملک شخصی کسی نیست تا طعمه ای برای بهره برداری باشد، بلکه فرصتی شایسته است برای شایستگان جهت تدبیر امور و اصلاح و سامان دادن کارهای مردم و تدبیر و مدیریت داشته های آنان در مسیر سعادت و خوشبختی شان می باشد، و اگر غیر از این باشد، به آنچه سبب گردش درست امور و سلامت و صلابت کارهاست پشت می شود و شمارش معکوس نابودی حکومت آغاز می شود.

مولای متقیان امام علی ـ علیه السلام ـ فرمودند:

«یُستدلّ علی ادبار الدُّول بأربع: تضییع الاصول و التمسک بالفروع و تقدیم الاراذل و تأخیر الافاضل.»

«چهار چیز باعث سرنگونی دولت هاست: نادیده گرفتن اصول، و توجه به جزئیات، پیش انداختن افراد ناشایست و منزوی کردن انسان های فاضل و کاردان.»

نمونه هایی از شایسته سالاری در نظام مدیریتی پیامبر ـ صلی اللّه علیه و آله ـ را در واگذاری مناصب و مسئولیت ها، در جریان فرماندهی اسامة بن زید بر لشکر مسلمانان، نصب «عمرو بن حزم» که جوانی هفده ساله بود به فرمانداری نجران در یمن و یا « عتاب بن اسید» که جوانی است در نهایت زهد و پرهیزگاری به فرمانداری مکه می بینیم. عکس نقیض قضیه را هم شاهدیم، چنان که ابوبُرده از ابوموسی نقل می کند: من به همراه دو نفر از پسرعموهایم بر پیامبر ـ صلی اللّه علیه وآله ـ وارد شدیم. یکی از آن دو گفت: ای رسول خدا! ما را بر قسمتی از آنچه خداوند تو را بر آن حکومت داده است، زمامداری ده. دیگری نیز سخنی شبیه همین گفت: حضرت فرمود:

«به خدا سوگند! ما هرگز به کسی که درخواست حکومت و زمامداری کند و یا بر تحصیل آن حریص باشد، حکومت نخواهیم داد.»

باید اذعان داشت از عمده ترین ضعف های مدیریتی بلکه از مهمترین شاخصه های مدیریت ناسالم، عدم توانایی در سپردن کارها به کاردانان شایسته و متخصصان کارآمد و قرار دادن نا اهلان در جایگاه های مدیریتی است و علت عمده این روش نامطلوب هم وجود مناسبات ناسالم اخلاقی، اجتماعی، سیاسی در روابط نادرست مدیریتی است و نتیجه آن هم نفوذ فرصت طلبان و انزوای افراد سالم و صالح است.