مغازه حیات وحش

مثلا حالا بیشتر از چهارده قرن است که نخلستان‌های مدینه، از چاه‌هایی آبیاری می‌شود که امام علی(ع) آنها را با دستان خودشان حفر و وقف عامه مردم کردند تا برای شرب و آبیاری از آنها استفاده شود. خوشبختانه این روزها وقف محیط زیستی کم نداشته‌ایم.

وقفی که اختصاصا برای حال خوب محیط‌ زیست باشد اما این اولین بار است که شخصی در نیشابور، بخشی از دارایی‌اش را وقف منافع محیط‌ زیست می‌کند؛ اقدامی که سید شمس‌الدین احمدی سلیمانی اولین‌ آن را به نام خود ثبت کرد و حالا در اوقاف نیشابور، وقف تازه‌ای با عنوان یک باب دکان به ارزش ۴۵۰ میلیون تومان به منظور تهیه علوفه و دانه برای حیات وحش، درمان گونه‌های حیات وحش و ساخت آبشخور ثبت شده است.

تا به حال چیزی از وقف گربه‌ای شنیده‌اید؟ وقفی عجیب در حوزه محیط زیست که مربوط به زمینی زراعی بوده که وقف می‌شود تا از محل درآمدهای آن، پول گوشت‌هایی که ممکن است گربه‌ها از خانه‌ها بردارند، داده شود.

در واقع، نیت واقف این بوده است که به خاطر برداشتن گوشت توسط گربه، بین خانواده دشمنی به وجود نیاید و از محل درآمدهای این زمین، پول گوشت‌ها پرداخت ‌شود که گربه هم در امان بماند. شاید این عجیب‌ترین وقف در حوزه محیط‌ زیست و حمایت از حیوانات باشد.

ساده‌ترین و معمولی‌ترین‌اش هم کاشت درخت است که خودش نوعی وقف برای بهبود کیفیت آب و هوا و افزایش پوشش گیاهی منطقه است؛ اتفاقی که در مناطق مختلفی از کشور انجام شده است.

حوزه حیات‌وحش هم از وقف بی‌نصیب نمانده است؛ مثل آن نمونه‌ای که در روستای عزآباد استان یزد، موقوفه‌ای بود که منافع آن باید صرف طعمه سگ‌های کور شود. اما وقف در حوزه پیشگیری از آلودگی هوا، نگهداری محیط زیست و تامین آب و غذا برای حیات وحش، از مواردی است که توجه ویژه واقفان‌ را می‌طلبد؛ شاید چون رفع معضلات و مشکلات محیط‌زیستی که گریبان انسان‌ها را گرفته، تنها از عهده یک نهاد خاص برنمی‌آید و بهتر است از ظرفیت وقف بهره گرفت و حالا محیط زیست، آن حوزه‌ای است که وقف می‌تواند چاره راهگشایی برای رسیدن روزهای خوب در هر نقطه‌ای از کشور باشد؛ چیزی که آقای سلیمانی هم از این موضوع آگاهی داشته است.

نشانی از محیط زیست در نیشابور

«محیط زیست هم می‌تواند جایی برای وقفتان باشد.» این جمله‌ای است که مسؤولان اوقاف به خیرانی که برای وقف مراجعه می‌کنند، یادآوری می‌کنند.

حجت‌الاسلام والمسلمین خلیلی، رئیس اوقاف نیشابور می‌گوید: «گاهی خیران نیتی برای وقف دارند اما اصرار و تاکیدی بر موضوع مشخصی ندارند و صرفا می‌خواهند کار خیری انجام بدهند. برای همین ما حوزه‌های کمتر دیده‌شده‌ای مثل محیط زیست را به آنها پیشنهاد می‌کنیم که گاهی، چراغی برای انتخاب‌ آگاهانه‌شان است.»

اما کسانی مثل آقای سلیمانی که خودش فعال حوزه محیط‌زیست و کوهنورد است، با چشمی باز و کاملا آگاهانه حوزه محیط زیست را برای وقف انتخاب می‌کند البته تا دلتان بخواهد وقف است که در نیشابور ثبت می‌شود، اما حاج‌آقا خلیلی، از تازه‌ترین و البته آگاهانه‌ترین وقف این روزهای نیشابور می‌گوید: «مغازه‌ای وقف شده است که عواید سالانه این مغازه صرفا برای محیط زیست هزینه می‌شود.»

این‌طور که او می‌گوید، بیشتر موقوفات در نیشابور برای برپایی مراسم اباعبدا... در ماه‌های محرم و صفر است و با برگزاری مراسم روضه‌خوانی عملی می‌شود: «در واقع واقف نیت می‌کند مکانی را صرفا برای چنین مراسمی وقف کند؛ آن هم با نیت مشخصی که مثلا فقط فقرا در این مراسم دعوت شوند و علاوه برمسائل فرهنگی و اعتقادی، اطعام هم بشوند.»

در واقع وقف با هدف کمک به نیازمندان اما در قالب مجلس امام حسین(ع) بوده است. البته کاروانسراها هم یکی از مکان‌هایی است که همیشه در وقف شهرستان نیشابور، نگاه ویژه‌ای به آن شده است و واقفان با احداث کاروانسرا، حواسشان به مسافران و زائران امام‌رضا(ع) که با پای پیاده به زیارت می‌روند، بوده است: « اما می‌دانید؟ از همه اینها جالب‌تر وقف‌های محیط زیستی دیگری است که اختصاصا با نیت محیط‌زیستی رخ نداده اما در عمل این اتفاق افتاده است. یعنی گاهی وقت‌ها در اثر نوع دیگری از وقف، اثرات محیط زیستی هم ناخودآگاه پیش می‌آید، مثل وقف قنوات؛ در نیشابور بیشتر از 1400 قنات وجود دارد که تعدادی از این قنات‌ها توسط صاحبانشان وقف شده است و در آمد این قنات‌ها برای هزینه‌هایی مثل حمام روستاییان خرج می‌شود.» اما خروجی این ماجرا چیست؟ این‌که مردم به دلیل قداستی که برای قنات وقف‌شده قائل هستند، از آن قنات به‌خوبی نگهداری می‌کنند و همین باعث می‌شود چنین وقفی که در حوزه محیط زیست هم قرار ندارد، جنبه محیط زیستی پیدا کند و حیات قنات، تا مدت‌های طولانی ادامه‌دار شود.

حاج‌آقا خلیلی می‌گوید: « یعنی وقفی که خروجی محیط زیست داشته باشد به فراوانی در نیشابور پیدا می‌شود اما این‌که وقفی مستقل برای محیط زیست اتفاق بیفتد نداشتیم که آن هم محقق و به نام آقای سلیمانی ثبت شد.»

برای حیوانات بی‌پناه

و حالا سیدشمس‌الدین احمدی‌سلیمانی، واقف معروف این روزها در نیشابور است؛ خیر 63ساله‌ای که بیشتر از 50سال است کوهنوردی می‌کند و شاید همین نگاه همیشگی‌اش به طبیعت او را به فکر وقفی در حوزه محیط‌زیست انداخته است: «خیلی وقت‌ها در زمستان‌های سخت که به طبیعت می‌روم، می‌بینم حیوانات و پرنده‌ها به‌سختی می‌توانند تکه سنگی پیدا کنند که برف روی آن نباشد و بتوانند به دنبال غذای‌شان بگردند.»

برفی که مدت‌ها طول می‌کشد آب شود تا حیوانات به‌راحتی به مواد غذایی دسترسی پیدا کنند؛ این همان صحنه‌ای است که ممکن است دل هر کسی را بلرزاند اما آقای سلیمانی بعد از لرزیدن دلش، تصمیم‌ بزرگی می‌گیرد: «همیشه دوست داشتم صدقه جاریه‌ای از خود و خانواده‌ام در سال‌های بعد بر جای بگذارم اما چند وقتی بود تصمیم گرفته بودم در این عمل، نگاهی به محیط‌زیست که واقعا مظلوم و مغفول مانده داشته باشم.»

و در کنار هم قرارگرفتن این دو نوع تفکر، باعث‌شده آن صدقه جاریه موردنظر آقای سلیمانی، حاصلی در محیط‌زیست داشته باشد. حالا آقای سلیمانی اولین واقف محیط‌زیستی نیشابور شده است؛ واقفی که پیش از این مغازه‌ای نداشته که تصمیم به وقفش بگیرد بلکه مغازه‌ای 450میلیونی را صرفا به جهت وقف‌ کردن خریده است: «مغازه‌ای که تا اجاره داده شود و اجاره‌بهای ماهانه آن، برای تامین غذای حیوانات و پرندگان وحشی در خشکسالی و زمستان، تامین هزینه ساخت، تعمیر و نگهداری آبشخور و مداوای حیوانات مریض مصرف شود.»

مغازه‌ای که این روزها اولین اجاره‌بهایش هم دریافت شده است: «شاید می‌توانستم این مبلغ پول را هدیه کنم تا با آن کاری در همین حوزه انجام شود، اما چنین روشی پایدار نبود و تنها در یک زمان کوتاه عملی می‌شد؛ در صورتی که من می‌خواستم کاری انجام بدهم که تا مدت‌ها پایدار باشد و از درآمد این مغازه، هر ماه و هر سال در حوزه حیات‌وحش و رسیدگی به حیوانات مظلوم منطقه هزینه شود.» و حالا این مغازه، کمکی برای رسیدگی به زمستان‌های سرد حیات‌وحش و باقی‌الصالحاتی برای واقف شده‌ است.

راه نجات

اما اختصاص‌ دادن چنین مبلغی برای وقف، دل بزرگی می‌خواهد که سید شمس‌الدین احمدی‌سلیمانی آن را داشته است.

او بازنشسته وزارت علوم در دانشکده فنی‌حرفه‌ای نیشابور است؛ بازنشسته‌ای که با حقوق بازنشستگی‌اش، روزگاری آرام را می‌گذارند: «من تلاش‌هایم را کرده‌ام و هرآنچه را لازم است، دارم. خدا را شکر که هر چهار فرزندم سر زندگی‌شان هستند و دستشان به دهنشان می‌رسد و نیاز به کمک کسی ندارند.»

برای همین، زمانی که تصمیم به چنین عملی می‌گیرد آن را با همسر و فرزندانش در میان می‌گذارد و یکی راضی‌تر از دیگری با تصمیم پدر همراه می‌شوند: «به نظرم ما انسان‌ها هیچ‌وقت به جایی نمی‌رسیم که بگوییم دیگر بس است و نیاز به پول نداریم؛ آدمیزاد هرچقدر هم داشته باشد، باز توانایی این را دارد که جایی را پیدا کند که بتواند پولش را آنجا خرج کند.»

اما آقای سلیمانی نخواسته در چنین گردابی فرو برود و خیلی زود خودش را از آن بیرون کشیده است؛ آنقدر که تصمیم گرفته بگردد و بخشی از دارایی‌اش را در جایی هزینه کند که خودش و همه خانواده‌اش تا همیشه از آن فیض ببرند: «حیوانات بی‌پناه در شرایطی هستند که اگر ما انسان‌ها که دستمان به جایی می‌رسد به فریادشان نرسیم، قطعا تلف می‌شوند و از بین می‌روند.»

حالا واقف نیشابوری از وابستگی انسان‌ها و حیوانات به همدیگر می‌گوید؛ آنقدر که نجات‌دادن جان حیات‌وحش را نجات دادن جان انسان‌ها می‌داند: «انسان و حیوان را یک خالق خلق کرده و شاید لازم است همه ما همت کنیم تا محیط‌زیست از معضلاتی که گرفتارش شده است نجات پیدا کند.»

کاری که اولین قدمش را آقای سلیمانی در نیشابور برداشته و البته بسیار امیدوار است که آخرینش نباشد.

نرگس خانعلی زاده - جامعه / روزنامه جام جم