مستندها درباره واقعیت‌های واكسن چه می‌گویند؟

متاسفانه این طور نیست. حتی آن طور كه رسانه‌های غربی و خصوصا آمریكایی تلاش كرده‌اند جا بیندازند، ماجرای آژانس‌های جاسوسی كشورهای قدرتمند كه تحت پوشش كلینیك‌های تقلبی پزشكی، عملیات‌های عجیب و غریبی را در كشورهای مستضعف جهان با اهداف گوناگون راهبری كرده‌اند، محدود به نازی‌ها، ژاپن یا كره نمی‌شود.

بعضی از این ماجراها در مستندهای معتبر و پرجنجال جهان بازتاب یافته و كار را برای اعتماد كردن به كشورهای به اصطلاح جهان اول در حوزه سلامت و پزشكی سخت كرده‌اند.

حالا كه راویانی از خود این كشورها با استناد به منابعی از درون آنها، فجایعی از این دست را روایت می‌كنند ناچاریم با اعتماد به نفس بیشتری دست به كنده زانوی توان داخلی خودمان بگیریم و یاعلی بگوییم چرا كه گزینه موازی، قهرا گزینه‌ای پرابهام و تلخ و ترسناك خواهد بود. برخی از این مستندهای دردناك و ترسناك را مرور كردیم.

چند قطره خون (۱۳۹۷)
كارگردان: نوید نامور

اوایل دهه ۱۹۸۰ میلادی، در دوران نخست‌وزیر فابیوس-گسو در فرانسه، خون‌های آلوده به ویروس‌های خطرناك در این كشور توزیع شد و انستیتو مریو فرانسه فرآورده فاكتورهای انعقاد خونی آلوده به ویروسHIV و هپاتیت را به برخی از كشورها مانند آلمان غربی، ایتالیا، آرژانتین، عربستان، عراق و ایران و... صادر كرد.

این فاكتور در كمك به انعقاد خون بیماران مبتلا به هموفیلی مصرف می‌شود و در نتیجه سبکسری انستیتوی فرانسوی، تعدادی از بیماران هموفیلی كشورهای دریافت‌كننده به ویروسHIV و بیماری ایدز و هپاتیت مبتلا شدند.

مستند «چند قطره خون» به پرونده خون‌های آلوده فرانسوی می‌پردازد و بر ابعاد این پرونده در خود كشور فرانسه تمركز می‌كند تا نشان دهد كه سازمان‌های فرانسوی مربوط به بیماران هموفیلی در آن زمان اعلام كردند در سایه سهل‌انگاری دولت فابیوس ۸ هزار نفر در فرانسه به ویروس ایدز آلوده شده‌اند. درباره ویروس هپاتیت اوضاع بسیار وخیم‌تر بود. ۴۰۰ هزار نفر فرانسوی نیز در اثر تزریق خون‌های آلوده به این ویروس مبتلا شده بودند.

نكته مهم درباره این مستند، امتناع جشنواره‌های فیلم فرانسوی از پذیرش آنهاست كه طی مكاتبه با عوامل فیلم نوشته‌اند: «ما از دیدن این فیلم هم خوشحال هستیم و هم ناراحت. دلیل ناراحتی ما را می‌دانید اما به‌خاطر ساخت این فیلم به شما تبریك می‌گوییم. البته به‌دلیل ملاحظات نمی‌توانیم این فیلم را پذیرش كنیم.»

وقتی همه چیز دیر می‌شود (۱۳۸۸)
كارگردان: نغمه عافیت

یك دهه قبل، پرونده خون‌های آلوده فرانسوی با تمركز بر آثار این خون‌ها بر ایران، موضوع مستند «وقتی همه چیز دیر می‌شود» قرار گرفته است. مستندی كه پروسه تحقیقاتی آن دو سال طول كشیده و توضیح می‌دهد كه در دهه ۷۰ شمسی، ۲۵۰۰ بیمار هموفیلی و تالاسمی در اثر مصرف فرآورده‌های خونی آلوده، به بیماری هپاتیت و ایدز دچار می‌شوند. نغمه عافیت، فیلمساز نابینای كشورمان در همان زمان ضمن اعلام خبر شركت كردن این مستند در جشنواره سینما حقیقت، درباره این مستند اظهار امیدواری می‌كند باتوجه به ابهاماتی كه هنوز در این پرونده موجود است بتواند این فیلم را با اپیزودی دیگر كامل كند. پژوهشگر و مدیر تولید این مستند، نوید نامور است كه یك دهه بعد، این موضوع را در مستند «چند قطره خون» به سرانجام می‌رساند.

خون آلوده: در جست‌وجوی حقیقت (۲۰۱۷)
كارگردان: تامسین گریگ

این اتفاق را بدترین فاجعه در تاریخ سرویس سلامت همگانی انگلستان (NHS) می‌دانند. بیش از ۲۰۰۰ نفر بر اثر تزریق خون‌های آلوده در انگلیس، جان خود را از دست دادند و هزاران نفر هم به ایدز و هپاتیت C مبتلا شدند.

همه قربانیان این فاجعه، ۲۵ سال است كه با عوارض ناشی از بیماری‌های برآمده از این خون‌ها دست به گریبانند اما حتی همین الان هم مواردی از ابتلای دوباره در آن زنجیره بیماری‌سازی وجود دارد. در این مستند، بازماندگان و خانواده‌هایشان تلاش می‌كنند تا دولت را وادار به رسیدگی و پیگیری ماجرای خون‌های آلوده كنند.

سوال این است كه آیا دولت می‌توانست كار بیشتری برای نجات جان مبتلایان انجام دهد. مستند «خون آلوده» پای شهادت دلخراش برخی قربانیان و خانواده‌های آنها را می‌نشیند و معضلات پزشكانی را مورد بررسی قرار می‌دهد كه مجبور بودند درمان بیماران خود را در طول دوران ناشناختگی این بحران به دوش بكشند.

باكره‌های قربانی (۲۰۱۷)
كارگردان: اندی ریس

چند سال پیش وقتی صحبت از واكسن ویروس HPV در یكی از برنامه‌های پرمخاطب تلویزیون توسط یكی از مهمانان غیركارشناس مطرح شد، بسیاری از نهادهای پزشكی و درمانی مربوطه، واكنش منفی نشان دادند و به سرعت تصاویری دردناك از آثار مخرب و پرهراس این واكسن در شبكه‌های اجتماعی پخش شد.

این تصاویر، بخشی از مستنداتی بود كه در مستند «باكره‌های قربانی» جمع‌آوری و به نمایش گذاشته شده بود. این مستند، مسائل پشت پرده واكسن HPV را بازگو نموده و در ادامه به تحقیق در رابطه با وضعیت افرادی كه پس از انجام واكسیناسیون HPV منجر به فلج جسمانی یا فوت آنها شده می‌پردازد. میزان تاثیرات این واكسن در كاهش نرخ بیماری سرطان رحم و آسیب‌های جدی ناشی از آن را مورد بررسی قرار می‌دهد.

ناگفتنی (۲۰۱۹)
كارگردان: رابرت كوپر

همین دو سال پیش ویك پرسونز، نویسنده كانادایی كتابی با نام «خون بد» بر اساس خاطرات خود منتشر كرد كه به سرعت برای اقتباس مورد توجه شبكه تلویزیونی كانادا قرار گرفت. اما این تنها منبع اقتباس نبود. «هدیه مرگ» اثر آندره پیكارد، كتاب دیگری بر اساس اتفاقات واقعی برخاسته از فاجعه خون‌های آلوده در كانادا هم در این سریال مورد بهره‌برداری قرار گرفت تا واقعیت عریان‌تر شود.

حالا این سریال در ۸ فصل به موضوع خون‌های آلوده فرانسوی می‌پردازد و تا سال ۱۹۸۲ عقب می‌رود تا این ماجرای واقعی را پیگیری كند. داستان این سریال در سال‌های اوایل دهه۸۰ میلادی می‌گذرد اما در دو فصل آخر به قرن بیست و یكم می‌آید تا نشان دهد این فاجعه هنوز تمام نشده و نهایتا در سال ۲۰۱۵ به روایت خود خاتمه می‌دهد.

مورد حل‌ نشده همرشولد (۲۰۱۹)
كارگردان: مَدز بروگر

كارگردان دانماركی مستند جنجالی كه سال گذشته از سوی كارگردان دانماركی منتشر شد، به دنبال پرونده خاموش‌مانده جوان‌ترین دبیر كل سازمان ملل متحد می‌رود كه در سقوط مشكوك هواپیمایی در سال ۱۹۶۱در آفریقای مركزی كشته شد. اما در این میان كشف می‌كند كه ترور همرشولد مرتبط با پرونده‌ای است كه در حال تحقیق روی آن بوده و آژانس اطلاعاتی را شناسایی می‌كند كه زیر نظر MI۶ و CIA تحت پوشش یك كلینیك درمانی در آفریقا فعالیت داشته و عملیاتی عجیب و نژادپرستانه را پیش می‌برده است.

او در این مستند با شاهدانی گفت‌وگو می‌كند كه معتقدند عملیات این كلینیك ساختگی در جهت انتشار ویروس ایدز در میان سیاهپوستان به قصد كاهش‌دادن جمعیت آنها برای حفظ برتری و اكثریت سفیدپوستان طراحی و اجرا شده است.

پس از جنجال‌های این مستند مقاله‌ای در روزنامه نیویورك تایمز منتشر شد كه ادعای «مورد حل‌نشده همرشولد» را رد می‌كرد اما هنوز هیچ تكذیبیه رسمی یا توضیحات روشنگر از سوی نهادهای مرتبط صورت نگرفته است.

پاتوژن آمریكایی (۲۰۲۰)
كارگردان: سارا شرمان

آمریكا چطور به مركزی برای شیوع كووید - ۱۹ تبدیل شد؟ چرا دولت آمریكا موفق نشد واكنشی درست نسبت به شیوع این بیماری نشان دهد؟ اینها سوالاتی است كه این مستند نیم‌ساعته پس از ۶ ماه تحقیق تلاش می‌كند پاسخی درست برای آنها بیابد و نقش دولت ترامپ را در همه‌گیری این ویروس در آمریكا مورد بررسی قرار دهد.

«پاتوژن» هم در‌ ادبیات پزشكی به معنای عامل بیماری‌زاست و این مستند در واقع به طعنه به جای ویروس كووید - ۱۹، ترامپ را عامل بیماری‌زا معرفی می‌كند.

جفری رایت، بازیگر برنده جایزه امی كه چهره او را با سریال «وست‌ورلد» این روزها به خوبی می‌شناسیم، این مستند را روایت می‌كند تا با نگاهی مستقیم به درون دولت ترامپ و سیاست‌ها و انگیزه‌های او در مقابله با كرونا توضیح دهد كه چطور ترامپ با اقدامات غلط، آمریكایی‌های بسیاری را به كام مرگ كشاند.

فاطمه ترکاشوند - ادبیات هنر / روزنامه جام جم