استراتژی «شروط حداکثری»

این مطالب پس از آن منتشر شد که تونی بلینکن، وزیر خارجه جدید آمریکا در اولین کنفرانس خبری خود در این مسؤولیت مدعی شده ایران ابتدا باید تعهدات برجامی خود را به‌صورت کامل انجام دهد تا آمریکا هم به برجام بازگردد و این در حالی است که مقامات کشورمان بارها تاکید کرده‌اند صرفا زمانی حاضر به پذیرش دوباره محدودیت‌های برجامی هستند که آمریکا تحریم‌های اعمال شده علیه ایران را لغو کند.

گرچه برخی مطالب طنز منتشر شده در این روزها، خنده را بر لب می‌نشاند اما در پس این ماجرا طنز تلخی است و نشان‌دهنده نگاه کشورهای غربی و به‌ویژه آمریکا به تعاملات بین‌المللی است که هیچ اثری از منطق در آن دیده نمی‌شود؛ نگاهی که در آن تا جایی که ممکن است باید بدون توجه به قانون و منطق پیشروی کرد و با استفاده از قدرت نظامی، دیپلماسی، رسانه و هرآنچه در اختیار است حرف خود را به کرسی نشاند البته تجربه برخی کشورها ازجمله ایران راهکار مقابله با این نگاه را نیز مشخص کرده و آن این‌که فقط مقاومت و ایستادگی از موضع اقتدار است که می‌تواند حرکت رو به جلوی غرب در تعامل با کشورها را متوقف کند.

جمهوری اسلامی ایران چه قبل از انتخابات اخیر آمریکا و چه بعد از آن و حتی در دورانی که ترامپ در حال اعمال سیاست فشار حداکثری خود بود تاکید داشت که حضور یا غیبت آمریکا در برجام اهمیتی برای ایران ندارد و صرفا انتظار ایران این است که تعهدات طرف مقابل که رفع تحریم ایران است، اتفاق بیفتد. حتی زمانی که ترامپ از برجام خارج شد ایران اعلام کرد اگر اروپایی‌ها بتوانند منافع ایران در برجام را تامین کنند مشکلی برای ادامه تعهدات خود در برجام ندارد و بر همین اساس بود که یک‌سال هم منتظر وعده‌های اروپا ماند که البته اتفاقی نیفتاد و در اردیبهشت سال ۹۸، کاهش تعهدات هسته‌ای ایران آغاز شد.

اکنون هم که دولت آمریکا عوض شده و ساکنان جدید کاخ سفید دوباره از برجام و بازگشت به توافق هسته‌ای می‌گویند موضع ایران عوض نشده و چندی قبل بود که رهبر انقلاب تاکید کردند: هیچ اصراری نداریم که آمریکا به برجام برگردد؛ اصلا مساله ما این نیست که آمریکا به برجام برگردد یا برنگردد؛ آنچه مطالبه منطقی ما و مطالبه عقلانی ماست، رفع تحریم‌هاست.

با وجود موضع شفاف جمهوری اسلامی ایران که براساس متن برجام است، آنتونی بلینکن، وزیر خارجه جدید آمریکا در اولین کنفرانس خبری خود نشان داد امیدواران به تیم جدید در آمریکا نباید انتظار رویکرد خیلی مثبتی در قبال برجام و ایران داشته باشند. بلینکن در موضعگیری خود گفته‌است: اگر ایران به پایبندی کامل به تعهداتش برگردد سپس ما برای بازگشت به برجام تصمیم می‌گیریم و از آن به‌عنوان سکویی برای توافق دیگر درباره سایر مسائل استفاده خواهیم کرد.

واکنش ایران به اظهارات بلینکن

اظهارات وزیر خارجه آمریکا با واکنش وزیر خارجه کشورمان مواجه شد. محمدجواد ظریف علاوه بر مطالبی که در توییتر در رد ادعای وزیر خارجه آمریکا نوشت دیروز در نشست خبری که با همتای ترک خود در استانبول داشت تاکید کرد:امیدهایی که اعضای جدید دولت آمریکا دارند و ادعا می‌کنند ایران باید به توافق برگردد، نه منطقی است و نه هیچ‌گاه عملی خواهد شد. ظریف اضافه کرد: منطق آن است کسی که خارج شده برگردد و وقتی این اتفاق افتاد، ما که در داخل توافق هستیم،اقدامات لازم را انجام می‌دهیم. محمود واعظی، رئیس دفتر رئیس‌جمهور هم در واکنش به اظهارات بلینکن گفت: ما از برجام خارج نشدیم که بخواهیم به آن برگردیم و زمانی به تعهدات برجامی خود عمل می‌کنیم که مطمئن شویم اروپا و آمریکا به تعهدات خود عمل می‌کنند.

پیام ضعف

ایران به صراحت اعلام کرده که حتی بازگشت صوری آمریکا به برجام هم برای پذیرش دوباره محدودیت‌های هسته‌ای از سوی ایران کافی نیست بلکه باید هدف برجام که رفع تحریم‌ها بود در عمل اتفاق بیفتد. محمدجواد ظریف در یکی از مصاحبه‌های اخیر خود گفته بود صرفا بازگشت به برجام برای آمریکا کافی نیست، بلکه باید تحریم‌ها را بردارد و موضوع اصلی این است که روابط اقتصادی ما با کشورها عادی بشود.

با وجود این‌گونه مواضع روشن و قاطع که از سوی مقامات دستگاه دیپلماسی در گفت‌وگو با رسانه‌های داخلی صورت می‌گیرد، برخی معتقدند یکی از دلایلی که باعث زیاده‌خواهی غربی‌ها می‌شود ارسال برخی پالس‌های متناقض از داخل ایران است که این ذهنیت را در جبهه مقابل ایجاد می‌کند که ایران در موضع ضعف است و به هر قیمتی به دنبال احیای برجام است. جواد منصوری، تحلیلگر مسائل خارجی در همین زمینه به جام‌جم می‌گوید: متاسفانه از داخل کشور علائم و پالس‌هایی صادر می‌شود که از یک سو شدیدا به برجام نیازمندیم و از سوی دیگر خوشبینی و امیدواری زیادی نسبت به دولت جدید آمریکا وجود دارد.

منصوری با بیان این‌که روی کار آمدن دولت فعلی آمریکا با خوشبینی‌هایی از سوی دولتمردان و اعضای دستگاه دیپلماسی ما همراه شده‌است، می‌گوید: همین موضعگیری‌ها و پالس‌ها باعث شده طرف مقابل استنباط کند ایران در موضع ضعف قرار دارد و بنابراین می‌تواند حداکثر فشار را بیاورد تا به تسلیم کامل ایران منتهی شود.

از جمله مواضع دستگاه دیپلماسی کشورمان که این روزها انتقادات زیادی را به همراه داشته، مقاله‌ای است که چند روز قبل از سوی محمدجواد ظریف، وزیرخارجه کشورمان در مجله فارین افرز چاپ شد؛ مقاله‌ای که در آن از شروط ایران برای بازگشت آمریکا به برجام صحبت شده بود. مهدی محمدی، تحلیلگر مسائل بین‌الملل در مطلبی در همین زمینه نوشته بود: ظریف شرط بررسی الحاق مجدد آمریکا به گروه ۱+۵ را صرفا تحریم‌های تحمیلی در دوره ترامپ اعلام می‌کند و هیچ اشاره‌ای به این‌که بایدن باید قبل از بازگشت به ۱+۵ تحریم‌های مندرج در برجام را هم لغو کند، ندارد. محمدی با اظهار تاسف از این موضعگیری ظریف که بر خلاف سیاست‌های اعلام شده ایران در هفته‌ها و ماه‌های گذشته‌است، نوشته بود: اگر آمریکا به ۱+۵ برگشت، دیگر تحریمی را برنخواهد داشت و مجددا تحریم‌ها را گروگان می‌گیرد تا بتواند برجام را به حوزه موشکی و منطقه‌ای توسعه بدهد.

تنظیم سیاست آمریکا در مسیر درست

موضعگیری‌هایی که از آن به ضعف، تعبیر شود در هیچ مقطعی قابل پذیرش نیست اما با قطعیت می‌توان گفت ضرر این‌گونه مواضع در این مقطع، بیش از هر زمان دیگری است؛ چراکه این روزها دولت بایدن در آستانه فعالیت خود قرار دارد و تیم سیاست‌خارجی جدید آمریکا در حال محک‌زدن کشورها در عرصه‌های مختلف هستند. بر همین اساس هرگونه موضعگیری کشورها در مقابل سیاست‌های اعلامی و اعمالی این کشور می‌تواند پایه‌ای برای اقدامات و سیاست‌های بعدی آمریکا باشد. به عنوان مثال اظهارات بلینکن در خصوص ضرورت پیشقدم شدن ایران در اجرای تعهدات، در حالی عنوان می‌شود که انتصابات صورت گرفته در تیم سیاست خارجی آمریکا حکایت از نگاه دولت جدید این کشور به احیای توافق هسته‌ای است و بر همین اساس است که رابرت مالی، یکی از مذاکره‌کنندگان هسته‌ای آمریکا در دوره اوباما به‌عنوان فرستاده ویژه آمریکا در امور ایران منصوب شده‌است و از وندی شرمن، مذاکره کننده ارشد هسته‌ای آمریکا در دوره اوباما به عنوان گزینه معاونت وزارت خارجه یاد می‌شود. جک سالیوان، مشاور امنیت‌ملی دولت بایدن هم کسی است که از طریق مذاکرات محرمانه با ایران به راه‌اندازی کانالی دوجانبه کمک کرد که نهایتا منجر به امضای توافق هسته‌ای شد. همه این موارد نشان می‌دهد آمریکا در حال محک‌زدن شرایط مختلف برای سیاست‌های آینده خود است و بنابراین برخورد مقامات کشورمان از موضع اقتدار می‌تواند در ابتدای کار دولت بایدن، سیاست‌های این کشور را در مسیر بهتری تنظیم کند.

بخشی از این موضع مقتدرانه را می‌توان با ادامه برخی فعالیت‌ها که در دوران فشار حداکثری ترامپ در جریان بود محقق کرد؛ در همین مقطع بود که ایران مناسبات خود در شرایط تحریم را سازماندهی کرد و توانست بر مشکلات مضاعف تحریم و کرونا تا حد زیادی فائق آید و ادامه همین مسیر می‌تواند به آمریکا این پیام را بدهد که ایران احتیاجی به برجام ندارد.

اجرای قاطع مصوبه مجلس با عنوان لغو تحریم‌ها و صیانت از حقوق ملت ایران نیز می‌تواند ایران را در موضع بالاتر قرار دهد و این پیام را به کشورهای غربی بدهد که اگر همچنان به تعلل در اجرای تعهدات خود ادامه‌دهند باید در انتظار خبرهای بیشتری از پیشرفت‌های هسته‌ای ایران و رفع محدودیت‌های برجامی باشند. در همین چارچوب بود که محمدجواد ظریف، وزیرخارجه کشورمان در نشست خبری اخیر خود با سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه تاکید کرد اگر اقدام عملی از سوی آمریکا و اروپا صورت نگیرد، اجرای پروتکل الحاقی از سوم اسفند ماه متوقف خواهدشد.

در این مسیر البته رهبر انقلاب اسلامی نیز به صراحت مواضع جمهوری‌اسلامی‌ایران را تبیین کرده‌اند و خطوط قرمز کشورمان کاملا مشخص است. واقعیت این است همان‌طور که مجید تخت‌روانچی، نماینده ایران در سازمان ملل گفته، پنجره بازگشت دوباره آمریکا به توافق هسته‌ای در حال بسته‌شدن است و دستگاه دیپلماسی کشورمان باید از همین ابتدای دولت بایدن برای کاخ سفید روشن کند اگر آن‌طور که ادعا می‌کند به دنبال احیای برجام است فرصت چندانی برای این کار باقی نمانده است.

حسین نیکپور - سیاسی / روزنامه جام جم