ناگفته های نشررا درمجموعه مستند "یک قرن کتاب" بخوانید

به گزارش جام جم آنلاین خراسان رضوی، مدیرکل صدا و سیمای استان یا اشاره یه اهمیت نشر، روند تاریخ نشر را اینچنین بررسی می کند : نگاه پژوهشی به راه پر فراز و فرود نشر در گستره سالهای متمادی موضوع مهمی است که گرچه پیش از این به آن پرداخته‌ شده است، اما هیچگاه اثری با نگاه جامع، دربرگیرنده و در خور قدمت نشر ایران به جا نمانده است .

  نصرپوردر ادامه اضافه می کند: نشر در ایران به‌معنای امروزین کلمه از دوره‌ی مشروطه آغاز شد ،پیش از این دوره، انتشارات به‌معنای دسترسی توده‌ی مردم به کتاب معنی نداشت و کتاب‌ها بیشتر در اختیار خواص و صاحبان قدرت بود، دوره‌ی مشروطه نقطه‌ی عطفی در تاریخ نشر ایران است، چراکه در این دوره سطح سواد مردم افزایش یافت، لزوم گسترش کتاب در میان مردم بیش از پیش احساس شد، بر شمار چاپخانه‌ها به‌قصد انتشار روزنامه افزوده شد، نمایشنامه‌نویسی و اجرای تئاتر رونق گرفت، متون ترجمه‌شده به نسبت آثار تألیفی افزایش یافت، و پدیده‌ی شب‌نامه‌نویسی به‌علل سیاسی رواج پیدا کرد.

وی ادامه می دهد:  : نقطه‌ی عطف بعدی در تاریخ نشر ایران انقراض سلسله‌ی قاجار و تأسیس حکومت پهلوی اول بود به این ترتیب، در این بخش از پژوهش به سال‌های 1300 تا 1320 شمسی  پرداخته می شود وبا روی کار آمدن پهلوی اول و تأسیس نهادهای حکومتی فراوان از جمله دادگستری، دانشگاه، راه‌آهن، اداره‌ی پست و...، نیاز به انتشار انواع کتاب و مواد دیگر از جمله کتب درسی و دانشگاهی، کتب‌ قانون و آیین‌نامه‌ها و منابعی از این دست بیش از پیش احساس شد. محل چاپ اغلب این منابع در تهران بود، اما تعداد بسیاری زیادی از آن‌ها هم در شهرهایی همچون اراک، اصفهان، تبریز، رشت، رضائیه (ارومیه)، شیراز، کرمانشاه و مشهد منتشر می‌شدند.

مدیرکل صدا و سیمای استان بیان میکند :در بخش بعدی پژوهش در دهه‌ی 1320 هم‌زمان با جنگ جهانی دوم و اشغال ایران به‌دست متفقین، بازار نشر دستخوش تغییراتی شد، از جمله این تغییرات تلاش نیروهای متفقین برای رواج دادن فرهنگ غربی در ایران و به‌تبع آن انتشار کتاب‌هایی با مضامین موردنظر آن‌ها بود و رواج ناشرانی وابسته به انجمن‌های مذهبی  فراگیرو اندیشه‌های چپ‌گرایانه بازار نشر ایران را تحت تأثیر قرار داد.

نصرپوربه مهم‌ترین اتفاق‌های این دهه از جمله تأسیس انتشارات امیرکبیر در سال 1328 اشاره ومی افزاید : این انتشارات تا سال 1357 به بزرگ‌ترین ناشر در خاورمیانه تبدیل شد و در دو سال نخست دهه بعد در مقایسه با سال‌های پس از آن (که به کودتای 28 مرداد 1332 منجر شد)، آزادی مطبوعات و انتشارکتب گوناگون در وضع بسیار بهتری قرار داشت ،این آزادی دیری نپاید و با کودتای 28 مرداد خفقان سراسری بر بازار نشر، مطبوعات و کتاب حاکم شد، در این دوره، چند مؤسسه‌ی بسیار تأثیرگذار تأسیس شد، از جمله: مؤسسه‌ی انتشارات فرانکلین و شرکت سهامی کتاب‌های جیبی وابسته به آن، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، مؤسسه‌ی انتشارات نیل، انتشارات اقبال و گوتنبرگ (ابتدا در مشهد و بعد در تهران).

 در این دوره، به‌سبب افزایش نرخ صادرات نفت و درآمدهای حاصل از آن برای دولت، افزایش نسبی رفاه عمومی، افزایش توان خرید مردم و حرکت تدریجی جامعه به‌سوی مظاهر مدرنیسم، بازار کتاب و نشر نیز رونق فراوانی یافت. از مهم‌ترین ناشران دهه‌ی چهل می‌توان به انتشارات خوارزمی و بنیاد فرهنگ اشاره کرد. در این دوره همچنین ناشرانی مثل آگاه، توس، جاویدان، کتاب زمان و مروارید فعالیت خود را آغاز کردند و بعضی از آن‌ها همچنان به کار ادامه می‌دهند. در این دوره، کانون پرورش فکری کودکان به‌عنوان تخصصی‌ترین ناشر در زمینه‌ی کتاب‌های کودکان و نوجوانان تأسیس و در سال‌های بعد به یکی از مراکز تأثیرگذار در این حوزه مبدل شد.

نصرپور در ادامه می گوید: کانون اقدام به تأسیس کتابخانه‌های مخصوص کودکان در سرتاسر ایران کرد ،همچنین در شهرستان‌ها ناشران متعددی در این دوره فعالیت می‌کردند، از جمله: کیوان در قزوین، انتشارات دانشکده‌ی نفت در آبادان و مؤسسه‌ی تاریخ و فرهنگ ایران (تبریز).

در بخش بعدی، به دهه‌ی پنجاه تا مقطع انقلاب اسلامی (1357)  با شعله‌ور شدن فضای انقلابی در کشور و به‌تبع آن التهاب فضای سیاسی، سانسور و نظارت‌های دولتی بیش از پیش اعمال می‌شد. یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های نشر در این دوران رواج کتاب‌های به‌اصطلاح «جلدسفید» است که در سرتاسر ایران توزیع می‌شد.از ناشرانی که در این دوره متولد شدند می‌توان به ققنوس، قدیانی، نگاه، سروش (ناشر رادیو و تلویزیون) و نیلوفر اشاره کرد.

وی اضافه می کند ، یک قرن کتاب مجموعه ای است  که شامل 10 قسمت 52 دقیقه ای و در مجموع 520 دقیقه مستند ، مبتنی بر پژوهش میدانی و کتابخانه‌ای با فرم روایی شخصیت محور است.

 راوی این مجموعه مستند نویسنده جوانی است که نخستین رمانش را به اتمام رسانده و در پی ناشر می‌گردد، او برای انتشار رمانش به نشرهای مختلفی سر میزند اما بیشتر ناشران از گرانی کاغذ و شرایط نشر گله‌مندند و به همین دلیل از انتشار رمان او سر باز می‌زنند ،او پیش از رفتن سراغ هر ناشر در فضای اینترنت در مورد تاریخچه آن نشر جستجویی می‌کند و اطلاعاتی به دست می‌آورد. این آشنایی مقدماتی او را به تاریخ نشر علاقمند کرده و فکر می‌کند در آستانه انتشار اولین رمانش بد نیست اگر از تاریخ نشر ایران در ادوار مختلف بیشتر سر در بیاورد ،کشف و شهود میدانی، کتابخانه‌ای و گپ و گفت او با ناشران و نویسندگان مختلف و از سویی استفاده مناسب و خلاقانه از مواد آرشیوی (عکس و فیلم) فرم روایی فیلم را تشکیل می‌دهد که این آمیختگی پژوهش با امر شخصی فرم روایی پویایی را برای فیلم می‌آفریند.

در حال حاضر با توجه به شرایط کرونا روند تولید  این مجموعه به شدت کند شده و در بخش تصویر برداری و ضبط مصاحبه ها هنوز کارشناسان حاضر به مصاحبه نشدند و هماهنگی ها سخت شده است اما در بخش تدوین و تهیه وله ها و گرافیک و همچنین بازسازی که البته با عکس و ویدئو کارها در حال انجام است.

در ادامه این گزارش سراغ هادی معصوم دوست کارگردان و تهیه کننده مستند یک قرن کتاب رفتیم که اینچینین مختصر و موجز از مستندش می گوید :  بازسازی و روند امور گرافیکی و موشن گرافیکها در حال انجام است ،از سوی دیگر تماس با کارشناسان جهت ضبط و فیلمبرداری توسط مدیرتولید در حال پیگیری است ، قالب مستند ما پژوهشی است ، برخی از صحنه‌ها که نیاز به حضور کارشناسان نیست در حال فیلمبرداری است ولی با توجه به شرایط کرونایی و محدودیتها هماهنگی با کارشناسان دشوار بوده و این امر به کندی پیش می‌رود.

گزارش: مریم خزاعی