سایه سیاه‌ چادر از سر ایلام کم می‌شود؟

شاخص‌ترین هنرها در ایلام سیاه‌چادربافی و نمدمالی است که درحال‌حاضر بیش از 100هنرمند در هشت کارگاه نمدمالی و حدود 30نفر هم سه کارگاه سیاه‌چادربافی در سطح استان مشغول به فعالیت هستند.

آسیه اسماعیل‌ زاده یکی از معدود افرادی است که با ایجاد کارگاه بافت سیاه‌چادر توانسته علاوه بر برطرف‌کردن نیاز روستاهای اطرف و عشایر منطقه، کارآفرینی هم داشته باشد. او که بافت سیاه‌چادر را از پنج‌سال پیش شروع کرده، کارگاهش را در روستای گلوزه، بخش زرین‌آباد شهرستان دهلران بر پا کرده و شش نفر کارآموز دارد.

آسیه در دوران مجردی حصیربافی انجام می‌داده و بعد از ازدواج و در رفت‌وآمدی که به روستای گلوزه و محل سکونت اقوامش دارد متوجه می‌شود بیشتر زنان در گلوزه برای مصرف خانواده سیاه‌چادر می‌بافند و به فکر می‌افتد خودش هم کارگاه سیاه‌چادر برپا کند. تصمیم او با استقبال و همراهی همسر مواجه می‌شود و خرید موی بز از روستاهای اطراف را به عهده می‌گیرد. کار با وجود سختی پیش می‌رود و کم‌کم رونق می‌گیرد.

دردسرِ بزرگ گرانی مواداولیه

آسیه می‌گوید: اوایل، فروش سیاه‌چادر به دلیل کیفیت بالای کار بسیار خوب بود و مشتریان زیادی داشتیم ولی در یکی دو سال اخیر مواداولیه که همان موی بز است بسیار گران‌شده و ادامه کار بدون وام و کمک بخش دولتی امکان‌پذیر نیست.

برای همین از اداره میراث‌فرهنگی تقاضای دریافت وام کردم. پس از بارها مراجعه بالاخره هفته گذشته با من تماس گرفتند که برای دریافت وام به دو بانک معرفی شدم، خوشحالی‌ای که دیری نپایید و دوباره به من اطلاع دادند که طرح توجیهی‌ام پذیرفته‌نشده و اگر مایل باشم فقط می‌توانم از 50میلیون تومان وام اداره میراث‌فرهنگی استفاده کنم اما این مبلغ دردی از من دوا نمی‌کند زیرا یک بارِ موی بز هم نمی‌شود.

اگر کمک نکنید، کارگاه تعطیل می‌شود

در کارگاه چادربافی آسیه شش نفر کار می‌کنند، شش نفری که نان‌آور خانواده‌اند اما ممکن است کارگاه تعطیل شود و شغلشان را از دست بدهند. آسیه این روزها فقط به امید دریافت وام کارگاه را سرپا نگه داشته: الان یک تخته سیاه‌چادر درست کرده‌ام اما چون موی بز ندارم این تخته‌سیاه بلا استفاده مانده است. هزینه هر تخته سیاه‌چادر حدود هفت تا هشت میلیون تومان است. اگر وام جور می‌شد می‌توانستیم ماهی دو سه چادر در ابعاد دوازده و هشت متری درست کنیم و به روستاها و حتی استان‌های اطراف بفروشیم. امیدوارم مسوولان درباره پرداخت وام تجدیدنظر کنند و مانع از هم پاشیدن این کارگاه و بیکارشدن نیروهای مشغول در آن نشوند.

آسیه این روزها نه‌تنها دلهره تعطیلی کارگاهش را دارد که نگران تمام‌شدن مواداولیه هم هست زیرا اکنون فصل خرید موی بز است و فقط تا تیر ماه فرصت خرید آن را دارد؛ نگرانی که شاید فقط با دریافت وام برای خرید این مواد برطرف شود.

رشته‌های سخت و نفسگیر

معاون صنایع‌دستی اداره‌کل میراث‌فرهنگی استان ایلام هم با سختی‌های کار سیاه‌چادربافی و نمدمالی آشناست، برای همین به ما می‌گوید: کار در این دو رشته مشقت‌بار است و صنعتگران را بسیار اذیت می‌کند؛ بنابراین نسل جوان هم رغبتی به انتخاب این رشته‌های هنری ندارند.

نورالدین محسنی با بیان این‌که نمدمالی و بافت سیاه‌چادر جزو رشته‌های بومی ایلام هستند به همین دلیل اداره میراث‌فرهنگی اقداماتی انجام‌داده تا جوانان به این رشته‌ها متمایل شوند، می‌افزاید: در این بین رشته نمدمالی با تغییر کاربری به‌روزتر و حجم کار نیز کمترشده و توانسته مشتریان خوبی پیدا کند و جوانان را برای کار در این رشته پای کار بیاورد اما کاربرد سیاه‌چادر کمتر است و با این‌که در مجتمع‌های گردشگری خصوصا گردشگری- عشایری از سیاه‌چادر استفاده می‌شود و حتی طرفدار و خریدار هم از استان‌های دیگر دارد ولی به علت این‌که بافتش سخت و طاقت فرساست، کارگاه‌های کمی در این زمینه
فعالیت می‌کنند.

از سویی سود آنچنانی هم ندارد، به دلیل همین گرایش مردم کم‌کم به این هنر از بین می‌رود، ولی ما سعی می‌کنیم به طرق مختلف این هنر را زنده نگه‌داریم. یکی از این راه‌ها بیمه‌کردن فعالان این حوزه (در صورت تمایل) از طریق بیمه عشایری و روستایی است و مورد دوم آسان‌کردن شرایط حضور آنها در نمایشگاه‌های کشوری پس از کروناست. ما همچنین از طریق سایت‌ها و فروشگاه‌های اینترنتی برای فروش محصولات آنها تبلیغات می‌کنیم و ان‌شاا... با تمام‌شدن کرونا از ظرفیت اربعین هم برای معرفی و فروش محصولات نمدی استفاده خواهیم کرد.

بیایید تسهیلات بگیرید

معاون صنایع‌دستی استان ایلام هم می‌داند این روزها چرخ کارگاه‌های سیاه‌چادربافی و نمدمالی بدون دریافت وام و تسهیلات نمی‌چرخد، برای همین می‌گوید اداره‌کل میراث‌فرهنگی استان به کسانی که کارگاه ایجاد کرده‌اند تسهیلات می‌دهد و اگر کسی تاکنون موفق به دریافت آن نشده، می‌تواند به ما مراجعه کند.

البته محسنی نمی‌گوید که صاحبان کارگاه‌های سیاه‌چادربافی مثل آسیه اسماعیلی می‌توانند با وام 50میلیون تومانی میراثی‌فرهنگی کارگاهشان را سرپا نگه دارند یا نه؟ ولی قول می‌دهد که شرایط دسترسی به مواد اولیه را برای هنرمندان راحت‌تر کند. به گفته او یکسری نخ‌ها در استان ایلام بافته می‌شود که می‌تواند به جای موی بز که گران است و دور از دسترس در سیاه‌چادربافی مورد استفاده قرار بگیرد.

خنک در تابستان، گرم در زمستان

اگر گذرتان به استان ایلام و زندگی عشایر افتاد و اصطلاح دَوار به گوشتان خورد، شک نکنید که صحبت از سیاه‌چادر درمیان است.

دوار معمولا توسط زنان عشایر و با استفاده از موی بز بافته می‌شود. سیاه‌چادر یا همان دوار، اصلی‌ترین فضای زندگی عشایر کوچ رو است و برای همین اهمیت زیادی در زندگی آنها دارد.

راستی تا یادمان نرفته این را هم بگوییم که وقتی صحبت از سیاه‌چادر می‌شود فکر نکنید درباره یک چادر معمولی مثل همین‌ها که برای مسافرت داخل صندوق‌عقب ماشین خود می‌گذارید، صحبت می‌کنیم.

چادر عشایر ویژگی‌های خاصی دارد و با آن چادرها که جنس‌شان از مواد است و فقط ظاهر زیبا و رنگارنگی دارند فرق بسیاری دارد.

سیاه‌چادر از موی بز درست می‌شود؛ لذا برخلاف بقیه مواد در گرما منبسط و در سرما منقبض شده و به این ترتیب در تابستان منافذ سیاه‌چادر باز و هوای سیاه‌چادر خنک و در زمستان منافذ آن بسته می‌شود تا از ورود سرما و باران به درونش جلوگیری شود.

پروین سجادی - جام‌جم ایلام